«…Шекарадан бірінші болып өтті»

Жұма, 2 қараша 2012 7:19

Висла-Одер операциясында ерен ерлік көрсеткен қазақ батырының зираты 67 жылдан соң табылды

Ата өсиеті

Менің атам Мүтәжбек Қал­дыбеков соғысқа 1942 жылы аттанып, өзінің жауынгерлік жолын әйгілі Панфилов дивизиясында бастаған майдангер еді. Ол соғыс даласында сапер, кейін саперлер взводының командирі болған. Майдандағы ерлігі үшін алған ордендері мен медальдары да бар еді. Соғыстан кейін туған жерінде әскери комиссар болып көп жыл қызмет атқарды. 1997 жылы қайтыс болды.

Жұма, 2 қараша 2012 7:19

Висла-Одер операциясында ерен ерлік көрсеткен қазақ батырының зираты 67 жылдан соң табылды

Ата өсиеті

Менің атам Мүтәжбек Қал­дыбеков соғысқа 1942 жылы аттанып, өзінің жауынгерлік жолын әйгілі Панфилов дивизиясында бастаған майдангер еді. Ол соғыс даласында сапер, кейін саперлер взводының командирі болған. Майдандағы ерлігі үшін алған ордендері мен медальдары да бар еді. Соғыстан кейін туған жерінде әскери комиссар болып көп жыл қызмет атқарды. 1997 жылы қайтыс болды.

Мен атамның соғыс жылда­рындағы шежірелі жолын ғана емес, оның бейбіт кезеңдегі бір азаматтық ерлігін әрдайым мақ­тан тұтып жүремін… Ол 1970 жылы өзінің жақын ағайыны әрі досы, Кеңес Одағының Батыры Жолдыбай Нұрлыбаевтың мүлде дерексіз кеткен отбасын, жұбайы мен ұлын тауып алады. Жолдыбай екеуі мектепте бірге оқыған, бір партада отырған. Майданға да қатар аттанған. Өкінішке қарай, олардың жолы майдан даласында екі айырылып кетеді.

Ж.Нұрлыбаев 1945 жылы май­данда ерлікпен қаза тап­қаннан кейінгі 25 жыл бойы ол туралы туған жеріне ешбір дерек жетпейді. Хабарсыз кеткендер­дің есебінде болады. Бәрі де ойда жоқта… 1970 жыл. Мүтәжбек атам бір күні генерал Ф.­Е.Бо­ковтың майдандық мемуарын оқи отырып, өз көзіне өзі сенбегендей күйде өзіне әрі таныс, әрі ыстық есімге қайта-қайта үңі­леді. Сол! Өзінің Жолдыбайы! Кітап авторы Ж.Нұрлыбаевтың ерліктері туралы баяндапты.

Осыдан соң-ақ атам Жолдыбай бауырының деректерін із­дестіруге бел шешіп кіріседі. Өзінің аудандық әскери комиссар дәрежесіндегі қызметі де көп септігін тигізеді бұған. Сөйтіп, көп ұзамай ол Ж.Нұрлыбаевтың майдандық жолының көп жәйт­теріне қанығады. Оның капитан шенінде болғанын, танкіге қарсы соғысатын артиллериялық полк­тың батарея командирі екенін анықтайды. Ең бастысы, Жол­дыбайдың майданда жүріп радист қыз Екатерина Прудни­коваға үйленгенін және одан 1944 жылы ұлды болғанын біледі. Екатерина болса күйе­уінің майданда қаза тапқанын білгенмен, жұбайының туған-туыстарының мекен-жайларын білмегендіктен, хабарлауға мүм­кіндігі болмаған. Ер мен елдің арасы осылайша үзіліп қала берген…

Ұзақ ізденістің нәтижесінде Мүтәжбек атам бауырының жары мен ұлын табады. Батырдың ұлы Георгий ол кезде 25 жастағы жігіт еді. Бауырының жесірі мен ұлын атам Қазақстанға шақыра­ды. Жолдыбай батырдың ұрпағы Георгийдің ата-баба жерінде, Қа­зақстанда тұрақтауына мұрын­дық болады. Әкесі туған топы­раққа орныққан Георгий Жолды­байұлы, менің сүйікті Жора аға­тайым сол кезден бастап біздің отбасымыздың бір мүшесіне ай­налған-ды.

Өкініштісі сол – атам өзінің ойындағы басты бір арманын орындай алмай кетті. Ол бауы­рының жатқан жерін, зиратын табу туралы арман еді. Осындай сәттілік, батыр зиратын табу бақыты арада тағы да 42 жыл өткенде менің еншіме бұйырып­ты. Ата өсиетін орындау жолын­дағы ұзақ ізденістің бір сәтінде мен батыр атам Жолдыбай Нұр­лыбаевтың қиырдағы Польша жерінің Пила қаласы маңындағы майдандастар зиратына жерлен­генін білдім.

Соғыс аяқталғаннан кейін 67 жыл өткенде халқымыздың қа­һарман ұлдарының бірі, Кеңес Одағының Батыры Жолдыбай Нұрлыбаевтың зираты осылайша табылды. Ендігі жерде біз, оның ұрпақтары батыр зиратына барып тағзым етуге, құран бағыш­тап, туған жерінің топырағын батыр қабіріне апаруға, ер есіміне лайық құр­мет көрсетуге, ең бастысы, Мү­тәжбек атамыздың өсиетін орын­дауға мүмкіндік алып отырмыз.

Өмірге құштар азамат

Ізденіс барысында мен Ж.Нұрлыбаевтың өмір дерек­теріне қатысты барлық құ­жат­тарды парақтап шықтым. Ба­тырдың ұлы Георгий – менің Жора ағатайым әкесі туралы мәліметтерді мұқият жинап жүр екен. Оның арасында ресми қа­ғаздар, газет қиын­дылары мен фотосуреттер, хаттар тә­різді мол материал бар. Солар­дың барлы­ғын шолып қарап шық­қаннан кейін ой қорыта отырып, менің көз алдыма айналасына өршіл де аң­ғал көңіл­мен көз тігіп, арман жетегінде ғұмыр кешкен, сү­йіктісін тауып, шынайы махаббатпен оның кеу­десіне де шырақ жаға біл­ген, ертеңгі ба­қытты да бейбіт тір­лікті аңса­ған тамаша азамат, адал дос, шынайы патриот, Отанын жаудан қорғап, Же­ңісті жақындата түскен жі­герлі де қаһарман жігіттің образы келе қалғандай болды.

Осынау орта бойлы қараторы қазақ жігітіне майдандық радио­ның құлағында ойнаған ару қыз Катюшаның ғашық болуы, ғашық болып қана қоймай, майдан даласында, оқ пен оттың ортасында жүріп тұрмысқа шығуы адам таңданарлықтай жәйт десек, қателеспеспіз. Тіпті екеуінің шағын үйлену тойы да майдан жертөлесінде өткенін кейінірек Екатерина Артемовнаның өзі де сан рет есіне алып айтып отыратын.

Жолдыбай мен Катюшаның, сұрапыл соғыс даласындағы екі жүректің шынайы махаббатына таңданбау мүмкін емес еді. «Ұшып барайын десем қанатым жоқ, – деп жазады Жора Катяға. – Қымбаттым, арадағы осы бір алшақтықтың соншалықты жанымды қи­най­тынын білсең, шіркін! Бірақ, амал не, біздің де жанымыз жадырайтын күн туар әлі. Қол жетпесім менің! Шынымды айтсам, екеуміздің көп ұзамай қауышатынымызға деген сені­мім мол. Мен саған Жеңіс­пен ораламын және одан әрі де екеуміз жұбымыз жазылмастан өмір сүретін боламыз». Хатын «Майдандық сә­леммен! Сүй­дім өзіңді! Өзіңнің Жо­ри­гің» деген сөздермен аяқ­тайды.

Сол кезде 22 жастағы жас Жора қалыңдығының анасына былай деп хат жазады: «Сәле­метсіз бе, маматай! Өміріміз жаман емес. Немістер иегіміздің астында, 300 метр жерде отыр… Неміс басқыншыларымен соғы­сып жүріп, күтпеген жерден мен Катя есімді қызды жолықтыр­дым. Ол сіздің қызыңыз болып шықты. Сіздің осындай аруды тәрбиелеп өсіргеніңізге және оның маған шынайы дос бол­ғанына шексіз алғысымды біл­діремін…». От шарпып, ажал аңы­раған, қан судай төгілген сұрапыл соғыс ортасында отырып жазылған осынау жолдарда адамға деген қанша жылылық, мейірім мен нәзік сезім шуағы тұнып жатыр десеңізші. Дала поштасының мөртаңбасымен бе­кітілген осынау үшбұрышты жауынгер хаттарында Жора соғыс­тағы қаһармандықтың бейнесі емес, өмірге шексіз ғашық, бейбіт өмірге, болашақ бақытты өмірге шын сенген әзиз жүректі жан тәрізді.

Батырдың майдан жолы

Жолдыбайдың майдан жолы Сталинградтан басталады. Ол мұнда соғысқа 1942 жылдың қыркүйек айында, қайнаған қыр­ғын кезінде кіреді. Ол үш жылға жуық майданның ең қауіпті ал­дыңғы шебінде болады. Себебі, ол қызмет ететін танкіге қарсы артиллериялық батареялар жаяу әскердің жолын ашып отыруға тиіс еді. Сол себепті де танк ша­буылының қаупі қай тұсқа төнсе, артиллерия сол шептен табылатын. Нағыз ажалға бел буғандар тәрізді еді олар. Осы тұстағы ерлігі мен батырлығы үшін Жолдыбай Нұрлыбаев «Сталинградты қорғағаны үшін» медалімен және «ІІ дәрежелі Отан соғысы» ор­денімен марапатталады. 1945 жыл­дың 15 қаң­тары күні ол «Қы­зыл жұлдыз» орденіне ұсыны­лады. Алайда есіл ер ол марапатты көре алмайды. Осы ұсыныстан кейін шамамен екі аптадай өт­кенде, Жеңіске үш-ақ ай қалғанда, яғни 1945 жылдың 30 қаңтарында Ж.Нұрлыбаев ерлікпен қаза табады. Соңғы шайқастағы қаһар­ман­дығы үшін марқұм Кеңес Одағы­ның Батыры атағына ұсынылады.

Міне, менің қолымда «ер­лік­тің қысқаша мазмұны» баяндал­ған марапатқа ұсыну қағазының сарғайған көшірмесі отыр. Ол Жолдыбай Нұрлыбаев ерлікпен қаза тапқаннан кейін алты күн өткенде, 1945 жылдың 5 ақпа­нын­да толтырылыпты. Батыр­дың бұл ерлігі генерал Ф.Е.Боковтың мемуарында да баяндалады. Марапат қағазын оқи отырып, небәрі 22-ақ жас­тағы жігіттің бойын­дағы шексіз ерлік пен қаһар­мандыққа бас шайқайсың.

Майдан құжаттарын мұқият оқи отырып, атамыз Ж.Нұр­лы­баевтың Германия шекарасын алғашқылардың бірі болып атта­ғанын білген кезімде, таңғалға­нымды сұрамаңыз. Бұл деректің растығын: «Полковник Х.­Ф.Есипенко авангардқа 1006-шы ат­қыш­тар полкының 1-ші батальонын, 266-шы атқыштар дивизия­сының 360-шы артиллерия дивизионын, капитан Жолдыбай Нұр­лыбаевтың басқаруындағы тан­кіге қарсы 507-ші әскери полк­тың 1-ші батареясын және саперлар взводын бөл­ді… Фашистерді өз же­рін­де тал­қандауды біз қанша уақыт арман­дадық! Сонымен, біз Гер­манияға кірдік…», деп жазған генерал Ф­.­Е.Боков­тың мемуар-естелігінен таптым (Ф.Е.Боков. «Весна победы».   М. Воениздат, 1985 ж., 68-бет).

Бұл соғыстың тарихындағы аса бір әйгілі кезең Висла-Одер операциясы еді. Өзінің естелі­гінде подполковник В.­А.Дмитриев былай дейді: «…Германия шекарасына келген тұста капитан Нұр­лыбаевтың батареясы сан жағы­нан өздерінен әлде­қай­да басым дұшпан әскерін тал­қандай отырып, шекарадан бі­рінші болып өтті. Әрі қарай жылжи отырып, бірнеше елді мекенді басып алды. Капитан Нұрлыбаевтың батареясы Лукац Крейц қаласы үшін болған ұрыста қалаға бірінші болып кіріп, қарсыла­сының миномет батареясын тас-талқан етті, қоян-қолтық айқаста жаудың 50 сол­датының көзін жойды. Осы ұрыс­та капитан Нұр­лыбаев ер­лік­пен қаза тапты. Оның ұрыста көрсет­кен қаһар­ман­дығы мен ерлігі ең жоғары марапат – Ке­ңес Одағы­ның Батыры атағына лайық».

Қайсарлықтың қуат-күші, ер­ліктің құдіреті

Туған жерінен жырақта, ба­тыс­тағы Польша жерінде менің атам, Кеңес Одағының Батыры Жолдыбай Нұрлыбаев мәңгілік қонысын тапқан. Осынау жан­ның тағдырында қаншама жан ауыртар тұстар бар десеңізші. Ол майданда 1945 жылы көз жұмды. Бірақ туған елі оның қаһармандыққа толы тағдыры туралы арада 25 жыл өткенде ғана білді. Ал 67 жылдан соң батырдың зираты табылды!

Жолдыбай қарапайым ауыл баласы болып өсті. Жүрегі қай­сарлық пен мейірімге толы болды. Мұндай жігіттер бүгінде де біздің қатарымызда аз емес. Араға ондаған жылдар салып Ж.Нұрлыбаев ортамызға қайта оралды, әрқайсымыз өз бойымызда ой тазалығы мен жан жомарттығын сақтай білуге тиіс екенімізді тағы да ескерту үшін оралған болар. Сонда ғана біздің жандүниеміз күйбең тірліктің деңгейінен әлдеқайда жоғарыдан табылмақ. Ал бұл – қайсарлық­тың қуат-күші, ерліктің құдіреті!

Айгүл ТӨЛЕМБАЕВA,

экономика ғылымдарының докторы,

профессор.

АЛМАТЫ.