– Нұрбол Мәмбетұлы, әңгімемізді өзіңіздің кардиохирургия саласын таңдап, еңбек жолыңызды Еуропада қалай жалғастырғаныңыздан бастасақ...
– Еуропаға барып оқуды студент кезімнен армандап жүрдім. 2004 жылы Алматыдағы С.Ж.Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университетін жалпы емдеу мамандығы бойынша бітірген соң профессор Қалыбек Дұрмановтың кафедрасында жұмыс істедім. 2000 жылдардың басында жастардың көбі «Болашақ» бағдарламасымен шетелге оқуға кетіп жатты. Мен де бағымды сынап көрдім. Бірақ «Болашақ» бағдарламасына ілінбегендіктен, 2006 жылы өз күшіммен Германияға бардым, қазақстандықтарды іздедім. Ол кезде Германияда біздің елден барып, хирургия саласы бойынша жұмыс істеп жатқан ешкім болмады. Кардиохирургияны оқуды көздегенмен, құжаттарымды бірнеше жоғары оқу орнына тапсырдым. Үш университеттен жауап келді. 1965 жылы негізі қаланған Германиядағы бірден-бір университеттік клиника – Ганновер медициналық жоғары мектебін таңдадым. Сөйтіп Еуропадағы кардиохирургияның негізін қалаған дәрігер, профессор Аксель Хаверихтің шәкірті болып шыға келдім. Бірақ ол кезде А.Хаверихтің кім екенін білмейтін едім. Қазір біз клиникада әріптес болып бірге жұмыс істейміз.
– Арада он жылдан аса уақыт өтіпті. Сол кездегі Қазақстанның кардиохирургиясы мен бүгінгі жетістігінде жер мен көктей айырмашылық бар екені шүбәсіз. Әсіресе былтырғы жылдың жаңалығы жаһанды жалт қаратқаны рас. «Ұлттық ғылыми кардиохирургия орталығы» АҚ басқарма төрағасы Юрий Пя заманауи әлемдік медицинаға соны серпіліс әкелген CARMAT толық жасанды жүрегін имплантациялау тәжірибесімен бөліссе, әлемде тұңғыш рет сымсыз механикалық жүрек (FIVAD) орнату операциясы да осы орталықта сәтті жасалды. Біздің кардиохирургтер бағындырған биікті Еуропаның озық әдіс-тәсілімен салыстырып көрсек...
– Ол уақытта кардиохирургиялық операциялар тек А.Н.Сызғанов атындағы Хирургия ғылыми орталығында ғана жасалатын. Мамандықты Ресейден оқитын. Қазақстанда өкпе немесе жүрек трансплантациясын жасау адамдардың арманы ғана еді. Соңғы 5-6 жылдың өзінде 100-ге тарта жүрек трансплантациясы жасалды. Бұл үлкен қадам. Өкпе трансплантациясы бойынша да нәтижелі жұмыс жүргізіліп жатыр. Бүйрек пен бауырды ауыстыру Алматы, Нұр-Сұлтан, Шымкент сияқты үлкен қалаларда ғана емес, өңірлерде де жүзеге асырылуда.
Көп жағдайда Қазақстанды шетелмен салыстырғымыз келеді. Бұл дұрыс емес. Өйткені өзіміздің даму жолымыз бар елміз. Ал медицинаның дамуына экономикалық, саяси және мәдени сияқты көптеген фактор әсер етеді. Бұл саладағы жетістікті кардиохирургиясы XX ғасырдың 60-70-жылдарынан бері дамып келе жатқан Еуропамен салыстырсақ, тіпті қателесеміз, кедергі келтіреміз. Он жылдың ішінде осындай деңгейде даму ТМД елдерінде Белоруссиядан басқа ешқайсысында болған жоқ. Әрине Ресейдің ірі қалаларында мүмкіншілік мол. Бірақ олар шеткі аймақтарымен мақтана алмайды.
CARMAT әлемде Франция, Чехия, Қазақстан сынды үш мемлекетте ғана жасалды. CARMAT-тан кейін трансплантация жасалған науқаспен осы жолы жолықтық. Сау адамдардан еш айырмашылығы жоқ екен. CARMAT өте ауыр жағдайда қолданылады және оны орнату кез келген клиниканың қолынан келе бермейді. Қазақстан соны сәтті жасады. Кардиохирургияда техника мен қаржы мәселесі ешқашан бірінші орында тұрмайды. Бірінші орында – біліктілік. Яғни еліміз өз мамандарының біліктілігін көрсете алды. Ал сымсыз механикалық жүрек өзге ешбір елде орнатылған жоқ. Тәжірибе алмасуды көздеген бұл жолғы сапарымызда әлемде тұңғыш рет осындай операцияны жасаған орталықтың мүмкіндігімен танысудың орайы туды.
– Статистикаға жүгінсек, әлемде жарты миллион адам жүрек трансплантациясына мұқтаж екен. Жыл сайын олардың 3500-іне (1%-ға да жетпейді) ғана трансплантация жасалатын көрінеді. Ал елімізде жылына донорын күте алмаған 30-40 пациент жарық дүниемен қоштасады. Германияда донор мәселесі қалай шешімін табуда?
– Донор тапшылығы – әлемдік мәселе. Бірақ Германияда тұрақты жүйе қалыптасқан. Халық донор болудан еш қорықпайды. Өйткені олар медицинаның дамуына, трансплантацияның мүмкіндігіне сеніммен қарайды және БАҚ бұл бағытта ашық, белсенді жұмыс істейді. Донорлық бойынша арнайы бағдарламалар да бар. Сондықтан көзі тірі кезінде келісімін беріп, өзінің донорлық паспортын дайындайтындардың қатары көп. Ал донорлық паспорты болмаған кісілердің ағзасын туған-туыстарының рұқсатымен алуға мүмкіндік заң жүзінде қарастырылған. Мысалы, Германияда жылына жүрек трансплантациясына мұқтаж мыңға жуық адам тіркелсе, 300-іне трансплантация жасалады. Оның 30-дан астамы Ганновердегі біздің орталыққа тиесілі. Донор болудың маңызын халыққа дұрыс жеткізу үшін қазақстандық БАҚ та аянып қалмағаны жөн. Сонда ғана донордың саны артады.
– Оңалту жұмыстары қалай жолға қойылған?
– Мұнда оңалту орталығы клиниканың өзінде екен. Еуропада оңалту орталықтары бөлек клиника ретінде жүйелі жұмыс істейді. Қазақстанға да сондай жүйе қажет. Елімізде мұндай оңалту клиникаларын ашуға мүмкіндік бар. Бірақ оған маман керек.
– «Сырт көз – сыншы». Маман ретінде Қазақстандағы кардиохирургияның болашағы туралы не айтар едіңіз?
– Осы қарқынмен дамыса, мемлекетіміз алдағы он жылда қай елді де басып озары сөзсіз. Бірақ оған жету үшін ғылыми зерттеу қатар жүруі керек. Ізденіс тек қана пациенттер арқылы жасалмайды. Тәжірибемен бірге үлкен зертханалар жұмыс істеуі тиіс. Осы жолы Назарбаев Университеттің зертханасымен таныстық. Әлемдік деңгейдегі мүмкіндігі жоғары, құрал-жабдықтары толық зертхана деп айта аламын. Бірақ маман тапшы екенін көрдік. Жас оқу орны болған соң бұл заңды да шығар. Бұл сапарымыз мұндағы ғылыми ізденістің деңгейін зерделеп, қандай көмек беретінімізді ойластыру екенін де айтқым келеді. Кездесу кезінде екі орталық басшылары Юрий Пя мен Аксель Хаверих Ұлттық ғылыми кардиохирургия орталығы мен Ганновер медициналық жоғары мектебі арасындағы екіжақты меморандумға қол қойды. Келісім негізінде ғылыми ізденісте бірлікте болып, өзара тәжірибе алмасуға мүмкіндік тумақ. Ең маңыздысы, науқастардың мәліметтер базасын бірге қарап, бір-бірімізге онлайн кеңес беруге жол ашылып отыр.
Қазақстандағы кардиохирургияның көкжиегін кеңейту үшін мүмкіндігі Нұр-Сұлтан қаласындағы орталықтай клиника Алматыға да керек деп есептеймін. Біріншіден, бұл халқы көп оңтүстік астана пациенттеріне тиімді болса, екіншіден, Өзбекстан, Қырғызстанға жақын қалада медициналық туризмді жақсы дамыта аламыз.
– Елге қайту ойыңызда бар ма?
– Әрине елге қызмет ету – әрбір азаматтың борышы. Он екі жыл бойы тәжірибе жинаумен келемін. Кардиохирургия – өмір бойы оқып үйренетін мамандық. Бірақ өз салам бойынша жинақтағаным аз деп айта алмаймын. Қазірге дейін мыңнан аса операция жасаппын. Екі жыл бұрын шетелдік әріптестеріміздің арнайы шақыруымен Минскідегі орталықта, былтыр Кувейтте тәжірибеммен бөлістім.
Таяу арадағы мақсатым – Қазақстан мен Германияның кардиохирургия саласында тәжірибе алмасуына дәнекер болу. Қазір «Болашақтан» бөлек, Еуропалық, халықаралық стипендиялар көп. Бұрынғыға қарағанда мүмкіндіктер мол. Жат елде жүрген әр маман өзінен кейінгі жастардың ғылымды жетік меңгергенін, дамыған елдің үздік тәжірибесін алғанын қалайды. Мен де соған үлес қосқым келеді...
Әңгімелескен Майгүл СҰЛТАН,
«Egemen Qazaqstan»
