Бүгінде Азиядағы барлық дерлік мемлекеттің басын біріктіріп отырған маңызды кеңесті шақыру идеясы Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевқа тиесілі. Алғаш рет бұл бастама 1992 жылы 5 қазанда БҰҰ Бас Ассамблеясының мінберінде көтеріліп, уақыт өте өзінің маңыздылығы мен өзектілігін айқындай түсті.
Сол уақытта Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев бастаманың мәні Азия құрлығында қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында тиімді және әмбебап құрылым жасақтау екенін атап өткен болатын. Бүгінде өңірдегі қақтығыстар мен мемлекеттер арасындағы өзара сенімсіздіктің өршуі Елбасы көтерген ұсыныстың өзектілігін одан әрі қуаттай түсті. Уақыт санап ұлғайып келе жатқан кеңеске мүше мемлекеттер санының 27-ге дейін жетуі үнқатысу алаңының қажеттілігін көрсетті.
Осылайша қауіпсіздік пен тұрақтылықты нығайтуға бағытталған бастама 8 бақылаушы мемлекет пен БҰҰ, ЕҚЫҰ, АМЛ (Араб мемлекеттерінің лигасы), ТүркПА, Халықаралық көші-қон ұйымы сияқты халықаралық беделді ұйымдардың да қолдауына ие болды.
Мемлекет басшыларымен кездесті
Саммит басталмастан бұрын, яғни 14 маусым күні Қасым-Жомарт Тоқаев Тәжікстан Республикасының Президенті Эмомали Рахмонмен кездесті. Қасым-Жомарт Тоқаев Нұр-Сұлтан мен Душанбе арасындағы байырғы достық қатынастар мен ынтымақтастықты атап өтіп, Қазақстанның сайланған Президенті ретіндегі алғашқы шетелдік сапарының символдық мәні бар екенін айтты.
– Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңестің саммитіне келер болсақ, Сіз осы форумның басында тұрдыңыз және оның бастамашыларының бірі болдыңыз. Тұңғыш Президентіміз – Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1992 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының мінберінен осындай ұсыныс жасаған еді. Сол бастама қолдау тауып, содан бері бұл үдеріс табысты дамып келеді. Сіздің осы ұйымның дамуына зор үлес қосқаныңызды тағы да атап өткім келеді. Ал қазір, іс жүзінде, осы жиынды басқарып отырсыз, – деді Қазақстан басшысы.
Қ.Тоқаев Қазақстан мен Тәжікстанның көпқырлы құрылымдар мен халықаралық ұйымдарда бір-біріне қолдау көрсетіп келе жатқанын айтып, осы ықпалдастықты жалғастыра беруге ниетті екенін жеткізді.
Тәжікстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевқа ілтипат білдіріп, Қазақстан Республикасының Президенті болып сайланғаннан кейінгі алғашқы жұмыс сапары екенін атап өтті.
– Ең алдымен, Сізді Қазақстан Республикасының Президенті болып сайлануыңызбен құттықтаймын. Жоспарларыңыз бен бастамаларыңыздың табысты жүзеге асуына тілектеспін. Сайлау қорытындысы халқыңыздың Қазақстанның ішкі және сыртқы саяси бағытын жүзеге асыру ісіндегі сабақтастықты қолдайтынын тағы да дәлелдеді, – деді Э.Рахмон.
Тәжікстан басшысы Қазақстанмен ынтымақтастықтың өз мемлекетінің сыртқы саясатында маңызды орынға ие екенін атап өтті. Оның пайымынша, бірлескен күш-жігердің арқасында екі ел арасындағы стратегиялық әріптестік болашақта да жемісті дами береді.
Келіссөздер соңында тараптар Душанбе саммитінің қатысушы елдер үшін Кеңес саммитінің аралық жұмысының қорытындысын шығаруға, аймақтағы тұрақтылық пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері жөнінде пікір алмасуға және болашақтағы бағыттары мен басымдықтарын айқындауға мүмкіндік беретінін атап өтті.
Ресми кездесуден кейін Эмомали Рахмон Қасым-Жомарт Тоқаевқа өзінің резиденциясы – Ұлт сарайын таныстырды.
АӨСШК қатысушы мемлекеттер басшыларының V саммиті аясында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Түркия Республикасының Президенті Режеп Тайып Ердоғанмен кездесті. Мемлекеттер басшылары екіжақты ынтымақтастықтың перспективаларын, аймақтық және халықаралық күн тәртібіндегі мәселелерді талқылады. Кездесу соңында тараптар бір-бірін өз елдеріне мемлекеттік сапармен келуге шақырды.
Сондай-ақ Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Қатар Әмірі Тамим бен Хамад әл Танимен кездесті. Мемлекет басшысы кездесуде Қазақстанның Қатармен ынтымақтастықты жоғары бағалайтынын және екіжақты байланыстарды нығайтуға ниетті екенін атап өтті.
– Бұл кездесуімізге өте қуаныштымын. Біздің елдеріміз арасында сауда-экономикалық ынтымақтастықты тереңдетудің мүмкіндіктері көп. Қатардың инвестициялық әлеуетін жақсы білеміз. Біздің мемлекеттеріміздің өзара іс-қимылдарын кеңейтуге, соның ішінде Қатар елінен инвестиция тарту бойынша тиісті тетіктерді іске қосуға ниеттіміз, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Қатар Әмірі Тамим бен Хамад әл Тани Қасым-Жомарт Тоқаевты Қазақстан Республикасының Президенті болып сайлануымен тағы да құттықтап, елдер арасындағы өзара қарым-қатынастың нығая түсетініне сенім білдірді.
– Біз Сіздің еліңізге инвестиция салуға ниеттіміз. Бұған Қазақстан да мүдделі. Біздің ынтымақтастығымызды арттыру бағытында бірлескен техникалық комиссия құрылса, елдеріміздің өзара қарым-қатынасына оң ықпалын тигізеді деп ойлаймын, – деп атап өтті Тамим бен Хамад әл Тани.
Кездесу соңында тараптар сауда-экономикалық ынтымақтастықты дамытуға уағдаласты. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Қатар Әміріне Футболдан әлем чемпионатын абыроймен өткізуге тілектестік білдірді.
Тәжік тарапы төрағалық етті
АӨСШК-нің кезекті саммиті тәжік халқының тарихы мен салт-дәстүрін айшықтап, гүлмен көмкерілген салтанат сарайы – Кохи Наврузда өтті. Саммит жұмысына Кеңеске мүше бірқатар мемлекет басшылары: Түркия Республикасының Президенті, Ресей Федерациясының Президенті, Қытай Халық Республикасының Төрағасы, Иран Ислам Республикасының Президенті, Өзбекстан Республикасының Президенті, Қырғыз Республикасының Президенті, Бангладеш Халықтық Республикасының Президенті, Шри-Ланка Демократиялық Социалистік Республикасының Президенті, Ауғанстан Ислам Республикасының, Әзербайжан Республикасының және Камбоджа Корольдігінің үкімет басшылары жиналды. Жиынға меймандармен қатар, тәжік тарапының мәліметтеріне қарағанда, кеңестен хабар таратуға 650-ге жуық жергілікті және халықаралық журналист қатысты.
Төрт жыл сайын өтетін АӨСШК-ге мүше мемлекеттер мен үкіметтер басшыларының кездесуі соңғы рет 2014 жылдың мамырында Қытай Халық Республикасының Шанхай қаласында өткен. Осы отырыста жаңа қауіп-қатерлердің пайда болуы және ұжымдық өзара іс-қимылдарды әзірлеу қажеттілігі форум негізінде Азиядағы қауіпсіздік пен даму жөніндегі ұйымды (АҚДҰ) құру туралы бастаманы ұсынуға себепші болды. Осындай бастаманы да Тұңғыш Президент – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев көтерді. Бұл трансформация мүше мемлекеттер арасындағы сенімділікті нығайтып, олардың халықаралық аренаға әсерін күшейтуге мүмкіндік береді деп түсіндірілді.
АӨСШК төрағасы – Тәжікстан тарапы саммит тақырыбын «Орнықты даму арқылы жалпыға ортақ бейбітшілік пен қауіпсіздік» деп атады. Ал жиынды ашқан Тәжікстан Республикасының Президенті Эмомали Рахмон жиналған мемлекет және үкімет басшыларына, қонақтарға алғысын білдірді. Содан кейін ол Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевты Қазақстан Президенті лауазымына сайлануымен тағы бір мәрте құттықтады. «Құрметті Қасым-Жомарт Тоқаевты Қазақстан Республикасының Президенті лауазымына сайлануымен шын жүректен құттықтағым келеді. Оған мықты денсаулық пен жауапты қызметте табыс тілеймін», деді Э.Рахмон жиынды ашқан сәтте. Сондай-ақ ол Кеңестің жаңа мүшесі – Шри-Ланка мемлекетіне өз құттықтауын жеткізді.
Елбасы идеясы жаңа кезеңге жол ашты
Өз кезегінде сөз алған Қазақстан басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев баяндамасында Тәжікстан Президенті Эмомали Рахмонға қонақжайлылығы, Саммитті жоғары деңгейде ұйымдастырғаны және Президент болып сайлануымен құттықтағаны үшін ризашылық білдірді. Сонымен қатар ол Тәжікстанның Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңеске төрағалығы Кеңесті Азия аймағындағы өте маңызды мәселелерді шешу ісіне белсенді жұмылдыруға септігін тигізетінін айтты.
Қ.Тоқаев 1992 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымында Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөнінде кеңес құру идеясы Азия құрлығының тарихында жаңа кезеңге жол ашқанын атап өтті.
– Бүгінде Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес – Азия өңіріндегі 35 мемлекетті және Жер шарындағы халықтың жартысына жуығын біріктіріп отырған тиімді көпқырлы құрылым, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Қазақстан Президенті қақтығыстардың өрши түскенін, қауіпсіздік механизмдерінің эрозиясын, сауда және санкциялық соғыстарды, сондай-ақ халықаралық терроризмнің белең алғанын атап өтіп, өңірдегі қауіпсіздікке төнген қатердің, идеологиялық, этностық және дінаралық қайшылықтардың өршіп келе жатқанына алаңдайтынын айтты. Осыған орай ол Азиядағы қауіпсіздіктің түйткілді мәселелерін шешу үшін жүйелі әрі кешенді әдістердің қажет екеніне тоқталып, аталған проблемаға байланысты Қазақстанның ұстанымын жеткізді.
– Барша достарымыз бен серіктестерімізді форумның тиімділігі мен халықаралық бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін күш-жігер жұмылдыруға шақырамыз. Толыққанды өңірлік ұйым болу үшін бізге Кеңесті рет-ретімен, біртіндеп трансформациялау қажет. Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңесті институттық түрде қалыптастыру үшін барлық жағдай жасалған, құқықтық базасы әзірленген, оның тұрақты құрылымдары жұмыс істеп жатыр, – деді Қазақстан Президенті.
Қасым-Жомарт Тоқаев Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың инклюзивті дамудың жаһандық архитектурасын қалыптастыру жөніндегі «Үш диалог» туралы бастамасының өзектілігін атап өтіп, бұл идеяның құрамдас бөлігі Еуразия ауқымындағы өзара іс-қимылдардың жоспарын жасау үшін Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңестің және Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының, содан кейін Азия мен Еуропадағы басқа да өңірлік әрі көпжақты институттар әлеуеттерінің синергиясын қамтамасыз ету болып табылатынын айтты.
– Даулы проблемалар мен қарама-қайшылықтарды басталған сәтінде шешу үшін конструктивті келіссөздерді қамтамасыз ету – күн тәртібіндегі басты мәселелердің бірі. Сондықтан жақын арада Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес аясында халықаралық медиацияны жүзеге асыратын толыққанды ұжымдық қауіпсіздік жүйесі құрылуы әбден мүмкін, – деді Қазақстан Президенті.
Қ.Тоқаев халықаралық лаңкестікке қарсы іс-қимылдар үшін бірлескен жүйелі әдістер әзірлеу қажеттігіне арнайы тоқталды. Оның айтуынша, БҰҰ Бас Ассамблеясының 73-сессиясында қабылданған және 82 мемлекет қолдаған Лаңкестіктен ада, бейбітшіліктің жетістігі жөніндегі мінез-құлық кодексі Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес кеңістігіндегі лаңкестіктен туатын қауіптің алдын алатын ұсыныстар әзірлеуге негіз бола алады.
Арнайы қор құруды ұсынды
Сонымен қатар Қазақстан басшысы Кеңестің барлық маңызды бағыттары бойынша қатысушы елдердің нақты іс-қимылдарын кеңейтудің өзектілігін атап өтіп, жобалар мен форумның басқа да жұмыстарын қаржыландыратын арнайы қор құруды ұсынды. Қазақстан Президентінің пікірінше, қор Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңестің Іскерлік кеңесінің жұмысын қосымша ынталандыруға және Кеңеске қатысушы барлық мемлекеттің экономикалық игіліктеріне тың серпін береді.
Қасым-Жомарт Тоқаев іс-қимылдардың тағы бір өзекті саласы ретінде Кеңестің барлық өлшемдегі жұмыстарын сапалы сарапшылық сүйемелдеуді жолға қоюды атады.
– Тұрақты жұмыс істейтін диалогты платформаны қайта құру арқылы Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңестің талдау орталықтарының әлеуетін арттырған жөн. Кеңестің жұмыс органдарына арналған ұсыныстарды жандандыруға мүмкіндік беретін Ғұламалар кеңесін құру мәселесін уақтылы әрі жан-жақты зерттеу керек деп есептейміз, – деді Қазақстан Президенті.
Соңында Қ.Тоқаев жоғарыда ұсынылған бастамалардың жүзеге асырылуы Кеңеске мүше мемлекеттердің ынтымақтастығын сапалы жаңа деңгейге көтеретінін және Қазақстанның қатысушы барлық мемлекеттің мүдделері үшін Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес аясындағы толыққанды іс-қимылдарға дайын екенін атап өтті.
Жиында сөз алған Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путин АӨСШК-ге мүше елдерді террористік топтарды анықтау мен жою бойынша ынтымақтастықты арттыруға шақырса, Қытай Халық Республикасының Төрағасы Си Цзиньпин «Бір белдеу, бір жол» форумы кезінде қол жеткізілген уағдаластықтарды іске асыру қажеттілігін айтып өтті. Сонымен қатар Қытай басшысы АӨСШК елдерін бірлескен көлік әлеуетін белсенді пайдалануға және дамытуға шақырды. Өз кезегінде Әзербайжан Премьер-министрі Новруз Мәммедов Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа Кеңесті құру идеясы үшін алғысын білдірді.
Жиын соңында Кеңеске қатысушы мемлекеттер басшыларының Бесінші отырысының қорытындысы бойынша тиісті декларация қабылданды. Осылайша АӨСШК өңірлік қауіпсіздік пен тұрақтылықты нығайтуда өзінің қажеттілігі мен өміршеңдігін кезекті мәрте дәлелдеді.
