Шаруашылық жылқыны жайлауға ерте көктемде айдаған болатын. Сарыадырда көктем салқын болды, суық желі азынаған құралайдың салқыны да біраз күнге созылды. Мамыр айының басында қылтиып шыққан қызғалдақты түнгі суық ұрып кетті. Бірақ табиғат нәпақасы жерден бұйырған малдың несібесін кемітпейді екен ғой, далада жусанның қышқылтым иісі мұрын жарады. Жусанды суық ұрмайды, күн сайын көтерілді.
2015 жылдан бері мал шаруашылығына бел шешіп кіріскен «Наз» жеке кәсіпкерлігі үшін ерте көктем аса ауыр мерзім. Бұл кезде далада тебінде жүрген биелер құлындайды. Құлындар суыққа тоңып қала ма, ит-құс іліп кете ме деп, жылқышының көзі ілінбейді. Жылқышылар үйірді күнімен-түнімен бағады. Құлындаған биені айдап келіп, сауынға байлау да уақытын жібермей айналысатын жұмыс.
– Маусым кезінде биелер жуасыды, қолға үйренді. Қазір оларды сауу аса қиынға түспейді. Қыс бойы тебінде жүрген соң биелер асаусып кетеді де, құлындағаннан кейін сауғызбайды. Олардың аяғын байлап қойып сауамыз, мұның өзі оңай шаруа емес, – дейді Сәрсенбек.
Гүлдана да бие сауудың шебері, қытығы басылмаған жас биелерді сипалап, бірнеше күнде жуасытып алады. Степняк ауылындағы қымыздың нағыз бабын келтіретін «технолог» та, осы Гүлдана. Қымыздың дәмі балдай болғанымен бабы қатты.
– Әңгіме қорда ғой, алдымен соны баптау керек. Өткен жылдың күзіне қарай жақсы пісілген қымызды қыс бойы сақтаймыз да, көктемде жылы жерге қойып, оған сауған сүтті жылыдай әкеліп құя береміз. Бір-екі күн ашығаннан кейін пісеміз, жылдың алғашқы қымызын осылай жолға қойып аламыз, – дейді Гүлдана. Биыл облыста бірінші рет Амангелді ауданында өткен «Қызғалдақ» фестивалінде Гүлдана ұсынған мамырдағы бал татыған сары қымыздың дәмін туристер әлі ұмыта алмай, тамсанып жүрген болар, бәлкім.
Сәрсенбек ауылда өскен соң аталар құрығын қолға алмай елдің де, жердің берекесі кірмейтінін айтты.
– «Құлан» бағдарламасына алғысым шексіз. 2015 жылы осы бағдарлама арқылы 10 жылқы алып едім, қазір оның саны 30-дан асты. Одан кейінгі жылдары ет бағытындағы ірі қара алғанбыз, қазір оны сүт бағытына ауыстырып жатырмыз. Өйткені біз үшін сүтті сиырларды ұстаудың тиімділігін сезіндік. Міне, шексіз жатқан жусанды даламыз мынау! Бұл жерге отыз жылқы емес, 300 жылқы ұстауға болады ғой. Бірақ қиындықсыз ешнәрсе қолыңа көктен түспейді, – дейді Сәрсенбек.
Ауыл шаруашылығында өндірілген кез келген өнім уақытылы өтпесе, сол күйінше шығын болып есептеледі. Қазір Амангелді ауданында өндірілген қымыз бен құрт-майдың өтуі біршама жолға қойылыпты. Сәрсенбектің отбасы піскен қымыз, Гүлдананың қолынан шыққан сапалы құрт, сары майды сату үшін олар аудан, облыс орталығына немесе Арқалық қаласына барып әуре болмайды екен.
– Белгілі бір кәсіпкерлер біздің өндірген тауарымызды үйден келіп алады да, Қостанай, Арқалық, Нұр-Сұлтан қалаларына жеткізеді. Тіпті алушылар биенің сүтін, саумалын, қымызын бөлек-бөлек дайындауымызды сұрайды. Өйткені оларға биенің енді сауған сүтіне де сұраныс беретіндер бар екен. Бұл бізге де үлкен көмек болып тұр. Өкінішке қарай біз биыл сиырды көбірек сауып, қымызды күніне 25 литр ғана өндіріп отырмыз. Бірақ сапасы жақсы болған соң, қолға тигізбей алып кетеді, – дейді Сәрсенбек.
Амангелді ауданында жылқы ұстап, қымыз өндіріп отырғандар тек Сәрсенбектің отбасы ғана емес. «Құлан» бағдарламасының арқасында құлындар көбейіп, қымыздың берекесі артты. Қазір аудан бойынша 18 323 бас жылқы бар, соның 7963 басы – бие. Мал басының артуына «Құлан» бағдарламасының ықпалы мол болған. 2014-2017 жылдар аралығында мемлекеттік осы бағдарлама аясында аудандағы 11 шаруа қожалығы 98,3 миллион теңгеге 248 бас бие сатып алған.
2018 жылы «Игілік» бағдарламасымен ауданда 39 кәсіпкер 320 бас жылқы алса, 2019 жылы осы бағдарлама аясында 18 кәсіпкер 120 бас жылқы алған.
– Амангелді ауданында мал ұстауға жағдай жеткілікті. Ең бастысы, жайылым бар. Биыл мемлекеттік бағдарламалармен тағы да мал алуға ниет білдіргендер құжаттарын рәсімдеуге кірісті, – дейді аудан әкімінің орынбасары Болат Алпысбаев. Алған малын одан әрі көбейтіп, Сәрсенбек Досмағамбетов секілді кәсібін дөңгелетіп отырғандар қатары да көбейген. Құмкешу ауылдық округының Айтбай ауылында «Жұман» шаруа қожалығы 350 бас жылқы өсіріп отыр. Шаруашылық 50 бие байлап, өндірген қымызын Арқалық, Нұр-Сұлтан және Қостанай қалаларына өткізеді. Шөбі шүйгін Амангелді ауданынан жеткізілген қымыздың сапасын тұтынушылар біледі. Ел аузында «Амангелдінің қымызы» деген брендке ие. Аудандағы «Қамысбай-Қырықмылтық» шаруа қожалығы 30 бие байлайды, олар өндірген қымызын Қостанай қаласының орталығында «Торғайда өндірілген» деген атпен тұтынушыларға ұсынады. Сонымен қатар «Батпаққара» шаруашылығының 25 биеден сауған қымызы да Қостанай мен Нұр-Сұлтан қалаларына «Торғайда өндірілген» деген атпен жеткізіледі. Амантоғай ауылдық округындағы Қаражар ауылында «Рахымбек» шаруа қожалығы 50 бие сауады. Олар электрмен жұмыс істейтін арнайы бие сауу желісін орнатып, қымыз өндіруді өндірістік деңгейге жеткізуге талпынып отыр.
Әрине, Батпаққара даласында мал басының көбейгені ауданның ғана емес, облыста мал шаруашылығының дамуына оң әсер етеді. Алайда, бұл істе шешімін күткен мәселелер бар. Ең бастысы, ауданда малшы, жылқышы жетіспеушілігі белге тебеді.
– Құлындаған биелерді сауынға үйретпесе, теуіп жазым етуі мүмкін. Оны үйретуге қол күші керек, яғни жылқышы, жұмыс істейтін адам жоқ. Соның салдарынан біздің шаруашылықтағы тебінде жүріп құлындаған 11 бие әлі сауылмай жүр. Ауылдағы басты мәселе жылқышы мен малшының жетіспеуі дер едім. Қазір ауылдағылар табысты қолындағы малынан да тауып отыр, сондықтан жұмысты аса қажет етпейді, – дейді Сәрсенбек.
Ауылдарда жұмысы жоқтар да жетеді. Бірақ мал бағуға келгенде мойны жар бермейтіндер көп. Оның үстіне мал ұрлығы да жаудай. Ұзын аяқты малды үйірімен, табынымен айдап кететіндер бар. Осындай қиындықтар мал шаруашылығын дамытқысы келетін кәсіпкерлердің алдына көлденең тұрады. Амангелді ауданында осындай қиындықтарға қарамастан «Құланнан» өрген құлындар көбейіп, қымыз да молайып келеді.
Қостанай облысы,
Амангелді ауданы
