Елорда жылдан-жылға қанатын жайып, өсу қарқынын толастатар емес. Жыл сайын қанша аурухана, емхана салынып жатса да, қайда барсаң да кезек күтіп отырған халықты көресің. Қала халқы санының артқаны соншалық, қайда кірсең де, бәлкім ол дүкен, базар, ойын-сауық орны, театр мен Халыққа қызмет көрсету орталығы болар астаналықтардың дені сол жерге жиналғандай әсер аласың. Көңіл көтеретін орындарда халықтың көптігі жақсы-ақ, ал «бас ауырып, балтыры сыздап» қаралайын деген жан үшін кезек күткен әр сәт созылған сайын жүйкеге сыр беріп, сәл нәрсеге «шырт» ете қалады.
Ал сол дәрігерлік кезекке Қосшы, Үркер, Өндіріс тәрізді қала іргесіндегі мекендерден келіп тұрып көріңізші. Мәселен, Байқоңыр ауданына кіретін Өндіріс тұрғын алабының тұрғындарының саны 45 мыңнан асса, Есіл ауданына қарасты Үркерде 20 мыңнан астам, ал Қосшыда 50 мыңнан да көп халық тұрады екен. Бұл – нақты тіркелгендер, ал қаншама халық есепке алынбай да жатыр.
Қосшы тұрғындары Лесная поляна аталатын шағын ауданның құрқылтайдың ұясындай, дәлізіне екі адам қатар өтсе соқтығып қаларлықтай емханасына ағылатын. Шағын ауданға есептеліп, шағындап салынған емхананың есігіне дамыл болмай, кезек күтіп отыратын орны да, өзі де құрқылтайдың ұясын көзге елестетін. Қаншама жүйке жұқарып, пациенттер бір-бірімен кезек үшін керілдесіп те қалатын.
«Салауатты Астана» ЖШС директоры Ләйла Ишбаева «Біз елордада алғашқы болып кепілді медициналық жәрдем аясында алғашқы дәрігерлік-санитарлық көмек көрсететін желіні ықшамдауды қолға алдық. 2012 жылы алдымен оны Үркер тұрғын алабындағы отбасылық емхананың жұмысынан бастадық. Жалпы практикада емханаға келуші пациенттердің 80 пайызына қажетті қызмет түрлері негізінен бірінші кезекте салқын тию, тұмау, т.б. аурулардың алғашқы диагнозын қойып, еңбекке жарамсыздық парағын беру, жүкті әйелдерді бақылау, иммунизация, скрининг жүргізу, диспансерлік есептегі пациенттерді бақылау, қызу көтерілгенде дәрігерді үйге шақыру тәрізді біраз жұмыстарды қамтиды. Тек 20 пайызына арнайы зерттеуді қажетсінетін консультациялық-диагностикалық қызмет түрлері көрсетіледі. Сонда емхана есігін ашқан 10 адамның 8-і учаскелік терапевтің алдынан қажетті көмегін алып, ал 2-еуі ғана арнайы маманға жіберіледі деген сөз. Ал осыны ескермеудің салдарынан маман дәрігерге жазылудың өзі ұзаққа созылып, сәтін салып жазылдың дегеннің өзінде кіре алмайтындай ұзын-сонар кезекке тұру пациенттерді қынжылтады. Жалпы практикадағы учаскелік дәрігер қызметі мамандарға деген жеке консультациялардың қажеттігін азайтады. Алдыңғы қатардағы, медициналық көмектің деңгейі жоғары дәрежеде ұйымдастырылған елдердің тәжірибесінен мұндай жолдың тиімділігін көріп отырмыз», дейді.
Оның айтуынша, медицина саласына цифрландырудың енуімен бірге емханалардың да жаңа тұрпаттағы қызметке көшуі маңызды. Мәселен, жақында Германияда өткен жоғары технологиялардың көрмесінде фонендоскоптың қызметін атқаратын, қан қысымы мен қант мөлшерін өлшеп, құрсақтағы баланың жүрек соғысын тыңдайтын гаджет-телефондардың жұмысы таныстырылды. Бұл ақпараттардың барлығы учаскелік дәрігерге тікелей түсіп, тіпті емханаға келіп тексерілудің қажеттігін тудырмайды. Пациенттерге көрсетілетін қызметтердің 50-60 пайызы цифрландыру арқылы виртуалды әлем көмегімен жүріп, кеңестің өзі виртуалды алынады.
Бұл енді келешек күннің еншісінде болса, қазіргі уақытта мобильді желілер қызметін пайдалану отбасылық емханалар жүйесінде қолданыла бастапты. Мысалы отбасылық емханаларда арнайы уатсап желісі арқылы «Аяғы ауыр әйелдер», «Бір жасқа дейінгі балалары барлар», «Қан қысымы барлар», «Қантты диабетпен ауыратындар» чаттары жұмыс істейді. Көптеген мәселелер осы чаттың көмегі арқылы өздігінен шешіліп, қажетті кеңестер беріліп жатыр дейді мамандар.
Расында да көптеген елдердің қалыптасқан жүйесіндегі дәрігерлік тәжірибеге қарағанда, алғашқы жасалатын көмектің деңгейі төмен болған сайын әрі қарайғы пациентті емдеу қиынға, әрі қымбатқа түсіп, жалпы денсаулық сақтау саласының тиімділігін азайта түседі. Соған қарап, алдыңғы қатардағы мемлекеттердің жалпы практикаға негізділген отбасылық дәрігер қызметіне көбірек көңіл бөлуінің сыры ашыла түсетіндей. Мысалы, Ресей медицинасында учаскелік дәрігерге қаралушының 50 пайызына арнайы маманданған дәрігерлерге қаралуға жолдама берілсе, шетелде пациенттердің 80 пайызы амбулаториялық жағдайда отбасылық дәрігер бақылауында емделіп шығады екен. Біздің еліміздің де көрсеткіші солтүстік көршімізбен шамалас.
Отбасылық жалпы практикадағы дәрігер қызметі кеңес тұсында солай аталмағанымен барлық көмекті бір өзі атқаратын ауылдық дәрігердің жұмысын елестеткендей. Жалғыз дәрігер баланы да, үлкенді де қарап, қажеттілік туғанда сыздауық, шиқанды тіліп тастап, тастай қылып байлап, әйел босандырып, мектеп оқушыларының тамағы мен тісін санациялап, қасындағы жалғыз мейіргерімен вакцинациялауды да атқаратын.
Нарықтық қатынастардағы медицина заманға лайықтала өзгеріп, қажеттілікке қарай бейімделуге жетелейді. Былтыр, №10 емханадан бөлініп «Жағалау» отбасылық емханасы болып құрылған емдеу мекемесінде бүгінде 20 мыңға жуық ересек, 8 мыңнан астам балалар тіркелген. Отбасылық аурухананың негізгі міндеті тұрғындарға неғұрлым жақын орналасып, алғашқы медициналық көмек көрсету болғанымен мұнда тұрғындарға қолайлылық үшін вакцинация жүргізетін кабинет жасақталып, флюрография, рентгенге түсіретін мобильді көлікті шарт бойынша жылына 3-4 рет шақыру жүзеге асырылмақ. Сондай-ақ биыл Айтматов көшесінде амбулаторлы хирургия ашу көзделіп отыр, онда хирург, окулист, отоларинголог, гинеколог, травматолог мамандар хирургиялық шағын операцияларды жасамақ.
Былтыр қырқүйекте Қосшы кентінде отбасылық емхана есігін айқара ашқан. Арнайы емханаға деп салынбаса да аудандық мәслихаттың депутаты, іскер әйел Сара Әйкенқызы бизнесі үшін салған ғимаратын халықтың игілігіне жарату туралы шешім қабылдапты. Бұл қосшылықтар үшін кәдімгідей көмек болды. Ультрадыбыстық зерттеу, балалар массажы бөлмесі, кардиолог, невропатолог, гинеколог, хирург, травматолог сынды мамандары, оған қоса 6-7 орындық күндізгі стационары бар орталық ашылғалы қосшылықтардың көңілдері жай. «Бұрын қысылып-қымтырылып Лесная полянаның емханасына тығылатынбыз, енді еңсесі биік, жаңа ғимаратта пейілдерімен қызмет істегісі келетін отбасылық дәрігерлерге қараламыз», деді тұрғындар. Есепте тұрғандарға мемлекеттік кепілдік аясында сатылатын препараттарды беретін дәріхана және бар, жедел жәрдем қызметі жасақталған отбасылық емханаға келушілердің көңілдері тоқ. «Сағат 8-ден 12-ге дейін зертханаға келіп анализ тапсырамыз, бұрынғыдай қалаға ақылы қызметке жүгінуіміз азайды. Жаныңда дәрігер тұрса, ақы төлеп дәрігерге барып неміз бар. Бұл бір үлкен көмек болды», – дейді тұрғындар. «Өз кентіміздің тұрғындарынан басқа Тайтөбе, Қызылсуат халқы да бізге қаралады. Жаңа ғимарат дегенмен біздің қазіргі отырған орнымыз типтік емхана емес. Әзірге депутаттың мырзалығының арқасында елге медициналық қызмет көрсетудеміз. Отбасылық емхана жүйесінің артықшылығы сол, біз үшін бәрі көз алдымызда. Отбасында ауа арқылы таралатын вирусты инфекциямен бала ауырды ма, артынан үлкені де ауырады, үлкен емханаларда педиатр баланы ғана қарайды да, ересектер назардан тыс қалады. Ал бізде олай емес, алғашында отбасылық жалпы практикадағы дәрігер дегенге мамандығым педиатр болғандықтан ересектерді қалай қараймын деп қарсы болып едім. Сөйтсем, қателескен екенмін, жалпы практикадағы отбасылық дәрігер жұмысы әулет үшін әлдеқайда тиімдірек», дейді «Қосшы» отбасылық емхананың меңгерушісі Бақыткүл Байекеева.
Жалпы практикадағы дәрігерлердің көмегіне жүгінген қала тұрғындарының да, мамандардың да пікіріне сүйенсек, отбасылық емханалардың келешегі зор тәрізді. Қала халқы алыстан арбалағанша жандарынан табылатын, отбасы мүшелерін тегіс танып, жып-жылы қарым-қатынас орнатқан отбасылық дәрігерді қолайлы көретіндей.
