Қоғам • 30 Шілде, 2019

Қосымша жарна еңбек нарығына қалай әсер етеді?

313 рет
көрсетілді
5 мин
оқу үшін

Келер жылдан бастап жұмыс берушілердің әрбір жұмыскердің зейнетақы жинағына қосымша 5%-дық жарна төлеуі міндеттелді. Бұл шағын және орта бизнеске, жұмыскерлердің жалақысына, еңбек нарығына, жалпы экономика құрылымына қалай әсер етуі мүмкін?

Қосымша жарна еңбек нарығына қалай әсер етеді?

2020 жылдың 1 қаңтары­нан бастап жұ­мыс берушілер жұмыскерлердің жал­ақы­сы­ның 5 пайызына тең қаражат­ты Бір­ың­ғай жинақтаушы зейнет­ақы қоры­на аударып отыруға міндеттелді. Бұл жұ­­­мыс­­керлердің жалақысына әсер ет­пей­ді. Есе­сіне осы 5 пайыздық төлем жұ­­мыс­­­кер­дің зейнетке шыққан кезінде зей­­нет­­ақысына қосылмақ. Негізі бұл нор­­ма 2015 жылы «Зейнетақымен қам­­ту мә­се­ле­лері бойынша Қазақстан Рес­­пуб­­ли­касының кейбір заңнамалық акті­лері­не өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңына енгізіліп қойған болатын. 

Жоғары зейнетақымен қамту үшін

Бұл жаңалықтың мақсаты, Еңбек және ха­лықты әлеуметтік қорғау мин­истр­­­лігінің мә­лі­метінше, қазақстан­дық­­­тар­дың әл-ауқа­тын көтеру, тиісті ең­бек өтілі бар азаматтар­ды жоғары жал­­­­ақы­мен қамтамасыз ету. «Осылай­ша жұ­­мыс­­кердің жеке еңбек есепшо­тына ай сайын жалақысының 15 па­йызы түсіп оты­рады. 10 пайызын бұрын­ғы­ша жұ­мыс­кер өз жалақысынан төлесе, қалған 5 пайызын жұмыс беруші «өз қалтасынан» шығарады», деп түсін­діреді министрлік. Яғни, жаңа заңнама бойынша жұмыскердің жалақы­сы азаймайды. Қосымша төлем­ді жұмыс беруші төлейді. Бұл жаңалық жалдамалы жұ­мыс­керлермен қатар жеке кә­сіпкер­лер­ге де қатысты. Осы орайда, елдегі шағын және орта бизнес өкілдерінің бұл өз­геріске қарсы уәждерінің айтылып жат­қаны да жасырын емес. Алайда Прези­денттің алдымен халықтың әл-ауқа­тын көтеру керек деген тапсырмасын бас­шылыққа алған Үкімет зейнетақыны көтеру үшін бизнеске қосымша салмақ түсіріп отырғанын жасырмайды. 

Көлеңкелі нарықтың күшею қаупі

Кей бизнес субъектілері әлгі 5 пайыз­дық төлемді айналып өтіп, компания бюд­жетін үнемдеу үшін кейбір қыз­­мет­кер­лерді жұмысқа ал­ғанда келісімшартпен рәсім­­деуі мүмкін. Өйткені заң бо­йынша аз­а­маттық-құқық­тық си­паттағы келісім­шарт негізін­де жұмыс істейтіндер, яғни штаттан тыс жұмыскерлерге атал­­ған 5 пайыздық төлемдер жа­салмайды. Осы орайда жоғары­да аталғандай «үнемш­іл» компаниялар саны көбейіп, көлең­келі ең­бек нарығы күше­йіп кетпей ме деген қауіптің бар екені рас. Бұл тұрғыда Ең­бек және халықты әлеуметтік қорғау вице-министрі Ақмәди Сарбасов мұндай жағ­дайды арнайы еңбек инспекциясы бақы­лауда ұстайтынын, көлеңкелі еңбек нары­ғымен күресу жұмыстарының тиісті дең­гейде атқарылып жатқанын алға тартты.

Бұдан бөлек, корпоративті табыс салығының өзін қина­лып төлеп отырған кей кәсіп­орындардың салықтан жалтаруы жиілеп, бұл өз кезегінде кө­лең­келі экономиканы күшейтуі мүмкін деген пікірлер айтылып жатыр. Әрине мұндай кезде тұрақты салық төлеп отырған белсенді бизнес субъектілерінің саны азаюы мүмкін. Тиісінше, экономиканың құрылымының да әлсіреу қаупі бар.

Жалпы, 5 пайыздық төлем­ді жұмыс беруші штаттан тыс жұмыскерлерінен бө­лек зей­нет­ақы жасындағы жұмыс­керлері үшін де төлемейді. Әскери және қарулы күштер құрылымы да бұл міндеттен босатылады. Тағы бір айта кетерлігі, жұмыс беруші өз жалақысынан аударып отырған 10 пайыздық зейнетақы жарнасы жұмыскердің меншігі саналатын болса, жұмыс берушінің 5 пайыздық төлемі жұмыскердің меншігі саналмайды, яғни мұра­герлікке қалдырылмайды.

Жалақы азаюы мүмкін бе?

Қазір жеке бизнес құрылы­мында жұмыс істейтін қызмет­керлер, әсіресе шағын және орта биз­несте еңбек етіп отыр­ған азаматтар «жалақымыз азайып қалуы мүмкін бе?» деп алаңдап отырғаны анық. Өйт­кені заң бойынша әлгі 5 па­йыздық жарна жұмыскердің айлығынан ұсталмағанымен, мекеме басшылығы қосымша шы­ғыннан қашу үшін жұмыскер жалақысын сол 5 пайызға тө­мендетуі мүмкін. Бұл тұрғыда Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі былай деп ескертеді: «Еңбек кодексіне сай, еңбек келісімшартындағы кез келген өзгеріс екіжақты ке­лісім негізінде жасалады. Егер заң бұзылса, жұмыскерлер Еңбек комитетіне немесе жұмыс орны бойынша еңбек инспекциясына шағымдана алады». Дегенмен жұмыс берушілерге қарағанда жұмысшылардың бәсекесі жоғары біздің нарық­та жұмыскерлердің мекеме басшы­лығының айтқа­нына көне салатын кездері аз кездес­пейтіні белгілі.

Қалай дегенде де, қазір Үкімет экономикалық дамудан гөрі әлеуметтік жағдайды көтеруді бірінші орынға қойып отыр. Бұл соңғы бір жылдағы өзгерістерден анық байқалады. Елбасы қа­зіргі Үкімет басшылығын та­ғайындаған кезде Министрлер кабинетінің жаңа құрамының бірінші міндеті әлеуметтік саясатты жақсарту екенін айтқан. Мемлекет басшысы Тоқаев та халық­тың әл-ауқатын көтеру Үкі­меттің негізгі міндеті екенін атап айтқаны белгілі.