«Жастар жылы» аясында жүзеге асырыла бастаған бірегей жобалардың бірі – бизнес идеялардың жолын ашатын «Жас кәсіпкер» бағдарламасы. Бұл Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың ұлықтау рәсімінде: «...Жастардың стартаптарын қолдаймыз. Менің міндетім – Сіздердің ең үлкен мақсаттарыңызды жүзеге асыруларыңызға, дербес «табыс тарихын» жазуларыңызға барлық мүмкіндікті жасау» деген сөзімен сабақтас қадам деуге болады.
Жалпы, жастар кәсіпкерлігін дамыту еліміздегі шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың басты бағыттарының бірі. Шет мемлекеттердің тәжірибесіне жүгінсек, жастардың неғұрлым жеке кәсіппен шұғылдануға бейім болғаны елді инновациялық даму жолына түсуін жеделдететін фактор саналады. Егде тартқандарға қарағанда, жастардың бизнесі тұтынушылардың сұранысын тезірек өтейді екен. Нарықтың кейбір жекелей сегменттерінде сирек кездесетін жаңа өнімді ұсынуға келгенде жастардың жылдам қимылдауы, креативті ойлауы жалпы елдегі кәсіпкерлікті өрге сүйрейтін факторлардың бірі деуге болады.
Жастар ынталы ма?
«Мемлекеттік жастар саясаты туралы» Заңда айтылғандай, 14 пен 29-дың арасындағы ел азаматтары жастар санатына жатады. Ресми статистикаға жүгінсек, еліміздегі халық санының 21,5 пайызы, яғни, 3 900 834 адам осы санатта. Статистика комитетінің былтырғы дерегі бойынша, 29 жасқа дейінгі тіркелген жеке кәсіпкерлердің жалпы саны 124 мыңнан асады.
Жыл санап жас кәсіпкерлердің қатары көбейіп келе жатқаны байқалады. Мәселен, былтыр тіркелгендерінің саны 4 мыңға жуықтайды. Кәсіпкер жастары көп өңірлердің көшін Алматы қаласы бастап тұр – 18 074. Одан кейінгі орын Нұр-Сұлтан қаласына тиесілі – 14 204. Үшінші орын Алматы облысына тиесілі – 9837. Қарағанды, Түркістан, Шығыс Қазақстан облыстары, Шымкент қаласы салыстырмалы түрде кәсіпкер жастары көп өңірлерге жатса, Солтүстік Қазақстан мен Ақмола облыстарына бұл тізімнің соңынан орын тиеді.
«Жастар» ғылыми-зерттеу орталығы жүргізген сауалдама нәтижесіне жүгінсек, жеке кәсіпкерлікті жастар арасында көбірек насихаттау, бизнестің қыр-сыры туралы жиі ақпарат беру өзекті көрінеді. Мәселен, сауалдамаға қатысқан жастардың 25,7 пайызы жастар кәсіпкерлігі туралы бейхабар болып шықты. «Таяу үш жыл ішінде жеке кәсібіңізді бастау жоспарыңызда бар ма?» деген сауалға қатысушылардың 51,3 пайызы «жоқ» деп жауап берсе, 32,3 пайызы бұл туралы ойланбағанын айтыпты. Осы сұраққа қалада тұратын жастардың 17 пайызы, ауылдық жердегі азаматтардың 14,5 пайызы «иә» деп жауап бергені анықталды.
Жоғарыда «иә» деп жауап бергендер, яғни, жеке ісін бастауды жоспарлап жүргендер қандай бизнеспен айналысқысы келеді? Бұл сауалға олардың 34,3 пайызы сауда-саттық саласын таңдайтынын айтса, 20,1 пайызы қызмет көрсету саласын таңдаған. Сауалдамаға қатысқан жастардың жартысына жуығы (47,7 пайыз) мемлекеттің тікелей қамқорлығы жастар кәсіпкерлігін дамытуға ықпал ететін ең маңызды қолдау деп санайды. Бестен бірі несие мөлшерлемесін төмендету мен салықтық жеңілдіктер пайдалы деп есептейді.
Жастарды шағын және орта кәсіпкерлік саласында не қызықтырады? Бұл жағына келер болсақ, біріншіден, олар сүйікті ісімен шұғылдануды жөн санайды. Екіншіден, табыстың жоғары деңгейі. Үшінші себеп – жұмыс кестесін өзі түзетіні.
Бетін қақпай, белін буатын бағдарламалар
Енді жастар кәсіпкерлігін дамыту үшін жасалып жатқан мемлекеттік қолдауларға тоқтала кетейік. 2017-2021 жылдарға арналған «Еңбек» нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерікті дамыту бағдарламасының басты мақсаты – жұмыссыздықты жою және өзін-өзі қамтуға жол ашу. Кәсіпкерлікті дамытуға ықпал ететін, жастардың жолын ашатын ең басты құжат осы «Еңбек» бағдарламасы деуге болады. Бұл бағдарлама негізінен төрт бағытта жұмыс істейді. Соның бірі – жаппай кәсіпкерлікті дамыту. Тиісті министрліктің мәліметіне сүйенсек, бұл бағыт бойынша 84 млрд теңге қаражат қаралып отыр. Оған 19 мың азамат ілігеді. Бағдарлама бойынша осыған дейін 4 мыңдай шағын несие берілген. Оны алғандардың 3200-і ауыл азаматтары болса, қалған 800-і – қала тұрғындары. Соның ішінде стартап жобаларға 2100 шағын несие берілсе, жеке істі кеңейтуге 1402 шағын несие ұсынылған.
Таяуда Үкімет үйінде баспасөз мәслихатын өткізген Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау бірінші вице-министрі Ержан Жылқыбаев:
– Шағын несие алушылардың арасында әйелдердің үлесі артып келе жатыр. Көрсеткіш былтырғыдан 33 пайызға артып, 2000 мыңға жетті. Биыл шағын несие алған кәсіпкерлердің өзі 5 мыңдай жаңа жұмыс орнын ашты, – деді.
«Даму» кәсіпкерлікті қолдау қорының аясында «Бастаушы кәсіпкерлер үшін», «Кәсіпкерлер үшін», «Бизнестегі әйелдер үшін» арнайы бағдарламалары қарастырылған. «Бизнестің жол картасы-2020» құжаты, «Атамекен» кәсіпкерлер палатасының арнайы «Бастау» бағдарламасы, Жастар бастамаларын қолдау қорының жұмысы... Айта берсек, бизнесмен боламын дегендердің бетін қақпай, белін буатын бағдарламалар баршылық. Қазақстанның даму банкі, Ұлттық технологиялық даму агенттігі, «ҚазАгроҚаржы» ауыл шаруашылығын қолдау қоры, «Қазақинвест» ұлттық агенттігі сынды ұйымдар беретін жеңілдетілген гранттардың өзі бір төбе. Дүниежүзілік банк қаржылай демеуші болған «Жаспрожект», Еуропа қайта құру және даму банкінің жобалары, Microsoft мұрындық болған Bizpark сынды жобалар да біраз жастың жолын ашты.
«Жас кәсіпкер» басталды
Жастар жылы жалындаған ұрандармен өтіп кетпей, нақты нәтижелі жұмыстардың жасалуына негіз болатын жобалардың бірі «Жас кәсіпкер» екенін жоғарыда айттық. Бұл бірер апта бұрын ғана іске қосылды, биыл желтоқсанда, «Жастар жылымен» бірге тоқтап қалмайды, бұйырса одан әрі жалғаса беруге тиіс. «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасы жүзеге асырып жатқан жобаға 18 бен 29 жас аралығындағы азаматтар қатыса алады.
«Жас кәсіпкер» қалай жүргізіледі? Біріншіден, жобаға қатысуға тілек білдірген азаматтарға алғашқы капитал ретінде қайтарымсыз 200 айлық есептік көрсеткіш, яғни 500 мың теңгеден астам қаржы грант ретінде беріледі. Грант иеленген адам бұл қаражатты қандай да бір жеке кәсібін бастауға жұмсаса болғаны. Екіншіден, 6 пайыздық жылдық мөлшерлемемен 8 мың АЕК көлемінде жеңілдетілген несие ұсынылады. Үшіншіден, бизнеспен шұғылданбақ жастарға істің қыр-сырын үйрету, кәсіпкерлік түрлерінің ішінен оң жамбасына келеді-ау дегеніне таңдау жасауға мүмкіндік беретін жолдар қарастырылған. Бұл жобаның негізгі мақсатты аудиториясы – екі қолға бір күрек таппай жүрген NEET санатындағы жастар, аз қамтылған көп балалы отбасынан шыққан жастар. 18-29 жас аралығындағы еңбекке жарамды мүгедектер, колледж бен университет түлектері де бақтарын сынауына болады.
«Жас кәсіпкер» арқылы бизнес-жоспар жасау дағдыларын үйрену, тәжірибелі бизнес-тренерлердің дәрісін тыңдауға мүмкіндік жасалуда. Жобаға қатысушыларға 20 мыңға жуық шәкіртақы берілетінін де айта кетейік.
Таяуда Үкімет басшысы Асқар Мамин елордадағы «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасына барғанында, Премьер-Министрге жобаның жай-жапсарын баяндаған «Атамекен» ҰКП басқарма төрағасы Абылай Мырзахметов колледждер мен университеттерде оқып жүрген 100 мыңға жуық студентке «Жас кәсіпкердің» негізінде бизнес негіздері оқытылатыны туралы айтты. Жыл соңына дейін тағы 75 мың адам «Бизнес Бастау» жобасы бойынша кәсіпкерлік дағдыларын үйреніп жатқанын да айта кетейік.
«Жастар – қоғамның қозғаушы күші» деген тіркесті жиі айтамыз. Алайда, бүгінгі таңда елімізде жастардың рөлі қоғамды өрге сүйрейтіндей деңгейде емес екені жасырын емес. Қоғамды сүйремек түгілі, қара басын алып жүру мұң болып, екі қолға бір күрек таппай сенделіп жүргендер жетерлік. Былтырғы дерек бойынша ондайлардың саны 82 мыңға жуықтайды. Мемлекеттің мақсаты – «Жастар жылын» жариялаудағы көздегені де осы көрсеткішті азайту, жастардың әлеуетін көтеру екені түсінікті. Шындығында, елді өрге сүйрейтін басты күш – елдің тепсе темір үзетін буыны. Үкімет кәсіпкерлікті дамытуға бағытталған бағдарламалар қабылдап, жобаларды жүзеге асыру арқылы жас буынның әлеуетін көтеруді көздейді. Енді жастар жағы әрекет етіп, бір-бір кәсіптің құлағын ұстауға ұмтылып, жеке бизнесін дөңгелетіп әкетуге тырысқаны жөн болар еді.
