Қызмет этикасы да ар өлшемімен өлшенеді
Сейсенбі, 15 қаңтар 2013 7:25
Ежелгі үнді даналығынан: «Е, Жаратқан Ием, өзім атқара алатын, қолымнан келетін іс бер, қолымнан келетін іс пен қолымнан келмейтін істі ажырата алатын ақыл бер, қолымнан келмейтін істен бас тарта алатын ерік-жігер, қуат бер» деп жазылған. Көңілге түйіп ұстайтын қанатты сөзді оқып терең ойға қалдым. Дәл біздерге, мемлекеттік қызметкерлерге арнап айтылғандай.
Сейсенбі, 15 қаңтар 2013 7:25
Ежелгі үнді даналығынан: «Е, Жаратқан Ием, өзім атқара алатын, қолымнан келетін іс бер, қолымнан келетін іс пен қолымнан келмейтін істі ажырата алатын ақыл бер, қолымнан келмейтін істен бас тарта алатын ерік-жігер, қуат бер» деп жазылған. Көңілге түйіп ұстайтын қанатты сөзді оқып терең ойға қалдым. Дәл біздерге, мемлекеттік қызметкерлерге арнап айтылғандай.
Мемлекеттік қызмет істеу – бұл күнде үлкен мәртебе. Халықпен қоян-қолтық араласып, өмірді, оның мәнін көпшіліктің өздерінен ұғынасың. Жаман мен жақсыны, адалдықты, оның қадір-қасиетін жан-жүрегіңмен сезінесің. Көкірегіңе тоқи білсең, үлкен мектеп!
Мемлекеттік қызмет, оның этикасы туралы «Ар-Намыс» кодексінде жақсы айтылған. Бірақ өмірдің өзі еш бір заңға «сыймайтыны» тәрізді мемлекет қызмет этикасында да қағазға қондыруға көнбейтін, әрбір адам өзінің ар-ұятына қарай жеке-дара шешім қабылдайтын тұстары бар. Білім деңгейі сияқты сана биіктігі, ар-ождан өлшемі ғана жауап бере алады оған. Тектілік пен кісіліктің ауылына жақын қонатын, мемлекеттік қызмет этикасының өлшемі бола алатын, адамның кесек ісі арқылы байқалатын осындай асыл қасиеттер көп мемлекеттік қызметкерлердің бойынан жиі байқала бермейді.
Мемлекеттік қызмет неғұрлым жоғары болған сайын патша тағы сияқты соғұрлым тәтті бола түсетіні күмәнсіз. Ондай жаныңа қуат, өзіңе абырой әкелетін ләззаттан өз еркіңмен бас тарту үшін бойыңда жоғарыдағы үнді нақылында айтылғандай Жаратқан Иеміз берген ерекше ерік-жігер, қуат болу керек. Ол, әрине, әркімнің бойынан табыла бермейді.
Балатопар ауылында Бидайбек Үсенов деген кісі ауылдық округ әкімі болып қызмет істеді. Бірде, зейнет жасына келген аудандық әлеуметтік қамсыздандыру бөлімінің бастығы аудан әкіміне және бір-екі жыл қызмет ете тұрайын деп өтінішпен кіріп шыққандығын айтқанда:
– Жан-жағыңызға қарамайсыз ба? Өзіңіз қатарлы талай адам алпысқа толмай жатып о дүниелік болып кетті. Құдай сізге денсаулық берген екен. Тоба деңіз. Қызметті жастарға босатып беріңіз де, өзіңіз басқа шаруамен айналысыңыз, – деді. Бәріміз не айтарымызды білмей абдырап қалдық. Әлгі кісі: «Өзің де зейнет жасына тақап қалдың. Көрерміз сонда», – деп күмілжіген еді.
– Мен зейнет жасына толсам, кресломда бір күн тұрмақ бір сағат та отырмаймын. Және кейбір бұрындары қызмет істеген қариялар тәрізді әр нәрсе сұрап, кеңселерге кіре бермеймін, – деді тағы да Б.Үсенов.
Кейін Бидайбек аға осы уәдесінде тұрды. Зейнетақысын алуға келгенде ғана әкімдікке кіріп, амандасып шығады. Осындай мінезі үшін Б.Үсеновті бүкіл мемлекеттік қызметкерлер құрмет тұтты.
Қызмет этикасы адамның бойына алған терең білім және жылдар бойы өзін өзі тәрбиелеу арқылы қалыптасады. Алдыңа келген адамдарды кішіпейілділікпен қабылдап қана қоймай, оларды сабырлылықпен тыңдап, қолыңнан келгенше жәрдемдесу, тіпті, келген шаруасы шешілмеген жағдайдың өзінде сөзбен болса да қолдау көрсетіп, еңсесін көтеріп жіберу әрбір мемлекеттік қызметкер үшін парыз болуы шарт.
Қызметке келу бар да, уақыты, жасы келгенде абыроймен кету бар. Міне, осы жағынан келгенде аздап мүдіріп қалатынымыз бар.
Қарға тамырлы қазақпыз. Қызмет барысында талай адамдармен дастарқандас боламыз. Аттың үстінде отырған адамдармен тіл табысуға ұмтылатынымыз да заңдылық. Көбінесе көңілін тауып, бәйгелі болып қалатынымыз да рас. Жалпы алғанда, ақкөңіл, ақжарқын әрі дархан халықпыз. Мұны жекжат-жұрат, туған-туыс болмасақ та жақын араласып кететін кездеріміз де аз болмайтындығын айту үшін жазып отырмын.
Қызметтің де адамдарды бір-бірімен жақындастыратын, бірге туған бауырлардай араластыратын жақсы жақтары бар. Мұны тамыр-таныстық десек те, сыбайластыққа жатқызуға болмайды. Міне, осындай қазақы мінезіміз, көңілжықпастығымыз мемлекеттік қызметте де анық байқалады.
Бірде республикалық «Время» газетінде Алматы облысы бойынша зейнетке шықса да қызмет істеп жүрген бірнеше адамның есімдері аталды. Оны біреулер құптады, енді біреулері мүлде жақтырған жоқ. Ал зейнетке шықса да қызмет істеп жүрген бір-екі адам авторға қатты ренжіді. «Осылардың шаруасы не екен? Денсаулығымыз жарап тұр, мол тәжірибеміз бар. Жұмысты білеміз. Дәл біз сияқты осы жұмысты алып жүре алатын жастар бар ма екен?» деп күңкілдесті. Биік лауазымдарынан айырылғысы келмеген сыңай танытты. Осылай пікір айтқан бір ағамыз екі ай өтпей жатып-ақ жүрегінен инфаркт алып құлады. Ота жасатып, аман қалды.
Дегенмен, алпыс үш жас оңай емес. Ақырын талдау жасап қарасаң, Бидайбек ағам айтқандай, пайғамбар жасына жетер-жетпестен біраз адамдар о дүниеге сапар шегіп кетеді екен.
Денсаулық болса 60-65 жас дегенің де түк емес тәрізді. Жалпы, ұзақ жасауға бейім адамдар бұл күнде қоғамымыздың әр түрлі саласынан да кездеседі. Әлі денсаулығым көтереді деп, зейнетке шықса да бірінші басшылықтан айырылғысы келмеу біреулер үшін дұрыс та шығар. Бірақ, мемлекеттік қызмет этикасына қаншалықты сыяды?.. Оны ешкім де дәл кесіп айта алмайды. Бұл да моральдік кодекспен белгіленбейтін, әрбір адамның жеке ұстаным, көзқарасымен өлшенетін нәрсе.
Тұңғыш Президентіміз Н.Ә.Назарбаев жастарға қолдау көрсету туралы жиі айтады. Мемлекетіміздің болашағы бүгінгі жастардың қолында екендігін, оларға сенім арту қажеттігін алқалы жиындарда да қадап-қадап айтып жүр. Жастар туралы заңның іс жүзіне асырылмай жатқандығына ренжігенін де естідік.
Жастар саясаты туралы сөз қозғағанда кадр мәселесін айтпай және өте алмаймыз. Бұл екеуі – бір-бірінен ажырағысыз егіз ұғым. Бұдан зейнет жасына жеттің болды, одан әрі қызмет істеме деген ой тумауы керек. Ол – әркімнің құқы. Бірақ, мемлекетіміздің дамуына әр буын өз үлесін қосуына барынша жағдай жасау да мемлекеттік саясаттың ажырамас бір бөлігі. Осылай қолайлы ахуал қалыптастыра алғанымызда ғана қоғамымыз қарышты қадаммен ілгері дами алады.
Марқұм Омар Әпекұлы бірде: «Ойпыр-ай, біз қызметтен кетсек, кейінгі жастар қалай жұмыс істер екен? Оларда мүлде жауапкершілік жоқ тәрізді», деп ренжіп отыр екен. Іздеген мамандары орындарында болмағанына қынжылған секілді. «Омеке, ренжіме, олар бізден де жақсы жұмыс істейтін болады. Біз сияқты орнында тапжылмай отыра бергеннен жұмыс ілгері басып кетпейді. Олар біздің бір апта істейтін жұмысымызды бірер сағатта-ақ жасап тастайды. Жұмысты ұтымды ұйымдастырудың басқа жолдарын қарастырады. Олар өте жаңашыл ғой», – деген едім, «Шынында да солай шығар», – деп ойланып қалған.
Бір ағам ұзақ жылдар ауыл шаруашылығында жұмыс істеді. Мамандығы – зоотехник. Совхоз директоры да болды. Шаруашылықтар тарағанда аудандық орман шаруашылығының бастығы болып орналасты. Облысқа дейін көтерілді. Әрине, іскер адам. Облыстың бірінші басшысына да сөзін өткізе алады. Істің жөнін де біледі. Бірақ облыста орман шаруашылығын басқаратын жасырақ мамандар жоқ деп, әрине, ешкім де айта алмайды.
Ұзақ жылдар партия, сонан кейін мемлекеттік қызметте істеген, зейнетке шығар алдында облыстық білім басқармасын басқарған бір ағамыз педагогикалық колледждің директоры болды. Өмір-бақи педагог болса бір сәрі. Шашын мемлекеттік қызметпен ағартқан адам, бәлкім, жақсы педагог та шығар. Бірақ бір жолы колледжге барғанда кейбір мұғалімдердің: «Егер шын осы саланың дара тұлғасы болса неге ол қарапайым мұғалім болып қызмет істемейді?» деп сыртынан күңкілдеп отырғандарын өз құлағыммен естігенім бар. Қарапайымсыз ұлылық болмайды…
Бұл жерде айтпағым, осы тақылеттес мысалдарды көптеп келтіруге болады. Яғни, өңірде зейнетке шықса да қызмет істеп жүрген басқа да адамдар жоқ емес. Осындай үрдіс қоғамымыздың жетістігі ме, жоқ әлде кемшілігі ме, кесіп айту қиын. Менің ойымша, мемлекет және қоғам қайраткерлерінен басқа мемлекеттік қызметкерлер зейнет жасына жеткеннен кейін бірінші басшылық қызметті өздерінен кейінгі толқынға өткізіп берулері керек. Сайланбалы орган болса бір сәрі. Тағайындалатын қызметкерлердің мәдени этикасы әркімнен осыны талап етуге тиісті.
Тек астыңдағы тағыңмен емес, кесек мінезіңмен де басқаларға сүйкімді бола білгенге не жетсін.
Мойындауымыз керек, мемлекеттік қызмет этикасы қоғамымызда әлі толық қалыптасып үлгерген жоқ. Жасына қарай өз орнын ажырата білуге де білім, санамен қоса айырықша ерік-жігер керек. Мәселен, дарынды хирург бас дәрігер болғаннан да өз мамандығы бойынша халыққа көбірек пайда келтіреді. Шебер сәулетші өз саласы бойынша шығармашылық ізденіс арқылы керемет туындылар жасай алады. Сол сияқты талантты педагог та қарапайым ұстаз ретінде шәкірттерінің есінде мәңгі қалады. Оны мың жылда бір туар атақты бабамыз Әбу Насыр Әл-Фараби өмірі мен шығармаларын оқығаннан кейін айтып отырмыз. Адамзаттың екінші Аристотелі атанған дана тұлға ұлы шығармаларын бақ күтушісі болып жүріп жазған екен.
Ұлы орыс ақыны Н.Некрасов «Ақын болу міндетті емес, Азамат болу – парызың!» деп айтқандай, қандай қызметте, қандай ортада болсын адамдық, кісілік келбетімізден ешқашан айнымасақ екен!.. Адамның абыройының алдында, біле білсек, биік лауазым ғана емес, патша тағының өзі түкке тұрмайды.
Марат ҚАШҚЫНБАЕВ.
Алматы облысы.
