Жиында Халықаралық Түркі академиясының президенті Дархан Қыдырәлі Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен 2009 жылы Әзербайжанның Нахчыван қаласында өткен түркітілдес мемлекеттер басшыларының саммиті бауырлас елдердің арасындағы интеграциялық үдерістерді жаңа белеске шығарғанын атап өтті. Осылайша «Нахчыван рухының» пайда болғанын айтты. Сонымен қатар ол Нахчыван саммитінде Түркі кеңесі құрылғанын әрі Түркі академиясы, Ақсақалдар кеңесі, Түркі мәдениеті мен мирасы қоры тәрізді құрылымдардың дүниеге келгенін, бұрыннан жұмыс істеп тұрған Түрксой, ТүркПА тәрізді ұйымдардың іргесі кеңейе түскенін атап өтті. «Осы 10 жылдың ішінде Түркі әлемінің ынтымақтастығы арта түсті. Биыл Түркі кеңесіне Өзбекстан кіргелі отыр, былтыр ұйымға Еуропадағы Мажарстан бақылаушы ретінде қосылған болатын. Түркі академиясы да осы 10 жылға жуық уақыт ішінде халықаралық мәртебе алды, ISESCO-ға мүше болды, UNESCO-мен байланыстарын нығайтты. Түркітілдес мемлекеттер басшыларының саммиттерінде берілген көптеген тапсырмаларды орындады. Соның ішінде Түркі интеграциясының тұжырымдамасы мен бағдарламасын әзірледі. Міне, осының бәрі бізге Нахчыван келісімінің маңызын көрсетеді. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен өткен Нахчыван келісімінде түркі әлемінің саяси, экономикалық, тарихи, мәдени, рухани, ғылыми байланыстарының іргетасы қаланған болатын», деді академия басшысы. Сонымен қатар ол түркітілдес мемлекеттердің арасындағы интеграциялық үдерістерді тереңдетуге бағытталған жұмыстарды Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың да жалғастырып отырғанын тілге тиек етті.
Ал Әзербайжан елшісі Рашад Маммадов биыл 15 қазанда Бакуде өтетін Түркі кеңесі мемлекет басшыларының саммитінде Нахчыван келісімінің 10 жылдығына айрықша назар аударылатынын айтты. Сонымен қатар Әзербайжан елшісі Елбасының түркі әлемінің лидері ретіндегі рөлін атап өтті. «Біздің ортақ тарихымыз, құндылықтарымыз бен дәстүріміз бар. Түркі кеңесінің аясында құрылып, жұмыс істеп тұрған ұйымдардың барлығы біздің ортақ тарихымызды, мәдениетімізді зерттеуге, өзара ынтымақтастығымыз бен келісімді нығайтуға қызмет етеді. Біз жаңа буынға тарихымыз бен дәстүріміздегі ортақ тұстар жайлы айтып, олардың бойына бауырмалдықты сіңіреміз. Меніңше бұл ұйымдардың барлығының қызметтері игі мақсатты көздейді, мемле-
кетаралық, халықаралық байланыстарды нығайтуға бағытталған», деді Рашад Маммадов.
Өз кезегінде Түркия елшісі Невзат Уянык Анадолы халқының бауырлас елдерге ұдайы көңіл бөлетінін, Түркияның түркітілдес мемлекеттердің интеграциясын ешқашан назардан тыс қалдырмағанын айтты. Сонымен қатар ол Өзбекстанның Түркі кеңесіне мүше болғанына қуанатынын жеткізді. «Түркі кеңесінің іргетасын қалаған, түркі әлемінің лидері Нұрсұлтан Назарбаевқа айрықша алғыс білдіреміз. Біз қазір Исмаил Гаспыралының түсінде көрген арман-аңсарын өңіне айналдыра білген ұрпақпыз», деді.
Жиынға қатысқан барлық елші Өзбекстанның Түркі кеңесіне мүше болып енгеніне қуанатындықтарын білдірді. Ал Қырғызстан елшісі Жээнбек Кулубаев «Нахчыван келісімі түркітілдес мемлекет басшыларының көрегендігін байқатады. Осыдан 10 жыл бұрынғы саммиттің нәтижесінде біздің өзара қарым-қатынасымыз жаңа деңгейге көтерілді. Сол саммиттен соң құрылған халықаралық Түркі академиясының өзі түркі интеграциясының тереңдей түсуіне теңдессіз үлес қосып келеді. Академия қырғыз халқының мұраларын да жинақтап, насихаттауға мол еңбек сіңірді», деді. Әрі Түркі кеңесі аясында құрылған ұйымдардың әрқайсысының қызметін жоғары бағалайтынын айтты.
Жалпы, Нахчыван саммитінің маңызы ерекше. Өйткені 2009 жылға дейін түркі мемлекеттері басшылары 9 рет саммит өткізгенімен, тұрақты жұмыс істейтін жоғары деңгейдегі құрылым жасақталмаған еді. Аталған саммит күллі түркі жұртының соңғы бірнеше ғасырдағы, бәлкім тұтас бір дәуірдегі ең шешуші сәттерінің біріне айналғаны анық. Өйткені бауырлас халықтардың береке-бірлікте сөзден гөрі нақты іске көшкен сәті де Нахчыванда басталған. Он жыл ішінде Түркі кеңесінің өзі де, оның аясында жұмыс істеп тұрған құрылымдар да бауырлас халықтардың ынтымақтастығын тереңдетуде бұрын-соңды болмаған табыстарға қол жеткізді. Мәселен, Түркі кеңесіне мүше елдердің мектептеріне арналған, халықаралық Түркі академиясы әзірлеген «Ортақ Түркі тарихы» оқулығын Түркияда 30 мың оқушы, Қазақстанда 10 мың оқушы қосымша пән ретінде таңдаған. Оған Әзербайжан мен Қырғызстандағы оқушыларды қоссаңыз, бір-бірінің бауыр екенін білетін, интеграцияны одан әрмен тереңдетіп, байланыстарды нығайта түсетін жаңа буын қазірдің өзінде тәрбиеленіп жатыр деген сөз. Енді бұл процеске Өзбекстан қосылса, береке-бірлік одан әрмен арта түсері анық. Өзбекстан демекші, академияда өткен жиында аталған елдің Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі Саидикрам Ниязходжаев бір атадан тараған халықтардың өзара байланысының маңызды екенін айта келе, өз елінің Түркі кеңесіне мүше болғанына бек қуанатынын жеткізді. Сонымен қатар ол Түркі академиясында тұрған мемлекеттік байрақтардың қатарына Өзбекстан туының да қосылатын күні алыс емес екендігін айтты.
Жиын соңында түркология ғылымының дамуына сүбелі үлес қосып жүрген танымал ғалым, мемлекет және қоғам қайраткері Мырзатай Жолдасбеков пен Түркі кеңесі Ақсақалдар кеңесінің мүшесі, профессор Әділ Ахметовке халықаралық Түркі академиясының «Вильгельм Томсен» медалі табыс етілді.
