Бұрнағы күні өткен Парламент Сенатының жалпы отырысында «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы талқыланып, бірінші оқылымда мақұлданды. Бұл заң жобасының негізгі түйіні – күрмеуі күрделі ПИК-тердің орнына «бір үй – мүліктің меншік иелерінің бір бірлестігі» қағидаты бойынша «мүліктің меншік иелерінің бірлестігі» (МИБ) коммерциялық емес ұйымын құру арқылы кондоминиум объектісін басқарудың жаңа үлгісін жасау.
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы тұрғындардың қалыпты өмірін қамтамасыз ететін әлеуметтік маңызы зор, мемлекет үшін өте жауапты салалардың бірі болып саналады. Үкіметтің осы бір күрделі салада соңғы жылдары жүргізген реформалары ешбір тиімділік бермеді. Оған көпқабатты үйлердің тағдыры тапсырылған пәтер иелері кооперативтерінің (ПИК) жұмысындағы белең алған берекесіздік кесірін тиігізіп келді. Кеңес дәуірінде көпқабатты тұрғын үй қорын иелігінде ұстап, бүкіл инженерлік-коммуналдық қызметін қатамасыз ететін «үй басқармалары» (домоуправление) болатын. Мәселен, бүгінде мыңнан астам ПИК дұрыс қызмет көрсете алмай отырған Алматының бүкіл тұрғын үй қорын 56 үй басқармасы тап-тұйнақтай ұстайтын. Кеңестік кезеңнің үй басқармаларында білікті мамандар, мықты материалдық база болатын. Соның бәрі құрдымға кетті.
Сөйтіп жекешелендіруді желеу еткен заманда жүз мыңдаған қазақстандық Қажыгелдин үкіметінің тұрғын үй қоры саласында жасаған реформаларының нәтижесінде бір сәтте меншік иелері болып шыға келді. Көпқабатты тұрғын үйлердің ортақ инженерлік-коммуналдық жүйелеріне тәуелді бұл жекеменшік пәтерлерді қалыпты жағдайда ұстаудың проблемалары туындады. Шаңырағы ортасына түскен үй басқармаларының орнын басатын құрылым қажет болды. Ақыры өткен ғасырдың 90-жылдарының ортасында қалаларда көпқабатты үйлерге коммуналдық инженерлік қызмет көрсететін кооперативтер – ПИК-тер құрылды. Бұл кооперативтерді пайда табудың көзі деп түсінген пысықайлар балға үймелеген шыбындарша ПИК-терді төңіректеді. ПИК-тердің жаңадан сайланған төрағаларының жоғары инженерлік білімі, тым болмағанда коммуналдық инженерлік жүйені жетік білетін мамандар болуы керек еді. Өйткені сол кезеңнің өзінде Кеңес өкіметінен мұраға қалған көпқабатты тұрғын үйлердің бүкіл инженерлік-коммуналдық жүйесі жөндеуге сұранып-ақ тұрған болатын. Өкінішке қарай, іс жүзінде бәрі керісінше болып шықты.
Мәселен, бүгінде Нұр-Сұлтан қаласында 2500-ден астам көпқабатты тұрғын үй қоры бар. Міне, осы тұрғын үй кешендеріне 430-дан астам ПИК қызмет көрсетеді. Қазақстан Республикасының «Тұрғын үй қатынастары туралы» заңына сәйкес ПИК – кондоминиум нысанының ортақ меншігін бірлесіп басқару үшін құрылған пәтер иелерінің коммерциялық емес ұйымы болатын. Өкінішке қарай, «Тұрғын үй қатынастары туралы» заң бойынша 1993-1996 жылдары елімізде жүргізілген тұрғын үй қорын жекешелендіру реформасы жартыкеш күйде іс жүзіне асырылды. Реформа бойынша көпқабатты тұрғын үйлердің тек пәтерлері ғана жекеменшікке берілген. Ал көпқабатты үйлердің шатырлары, жертөлелері, кіреберістері және жалпы үй маңындағы аумағы, коммуникациялар жүйесі, биік үйлердің лифтілері ортақ меншік күйінде қалған. Ортақ игіліктің қалай талан-таражға салынғанын көзімен көрген біздің тұрғындар үшін «ортақ меншік ұғымы» иесіз, сұраусыз мүлік ұғымымен астасады.
«Даудың басы Дайрабайдың көк сиыры» демекші, 20 жылдан бері бір бәтуаға келмеген тұрғындар мен ПИК-тердің арасындағы бітіспес даудың басы да осы иесіз қалған «ортақ меншік» мүлкінен туындап келді. Себебі заң жүзінде ПИК-тер ештеңеге жауап бермейді. Тұрғындардан төленетін қаржыдан құралатын миллиондаған ақша айналымын басқаратын ПИК-тер «Тұрғын үй қатынастары туралы» заңға сәйкес арнайы мөрі, банкте есепшоты бар қоғамдық ұйым ғана болып саналады. Оның тұрғындар алдында, тексеру органдары алдында да, коммуналдық қызметтің табиғи монополистері алдында да жауап беретін ешқандай жарғылық капиталы, жарғылық мүлкі жоқ.
Міне, кеш те болса, осы келеңсіздіктерді түзету мақсатында жаңа заң қабылданғалы отыр.
