– Аса мәртебелі Ханшайым, сіздің осы қатерлі аурумен күрес жолына түсуіңізге ұлыңыздың ақ қан ауруына шалдығуы себеп болғанынан хабардармыз. Халықаралық одақтың жетекшісі ретінде сізге әлем бойынша онкологиялық аурулар мәселесіндегі проблемалар бес саусақтай аян. Бүгінде обырдан төнген қауіп қаншалықты ауыр? Әңгімені осы тақырыпта өрбітсек...
– Ұлымның қатерлі дертке ұшырауы және оны жеңу жолындағы күрес мені осы жауапкершілігі өте ауыр жолға салды. 1997 жылы 2 жасар балам лейкемиямен ауырғанда Иорданияда заман мен уақыттың талабына сай клиникалар болғанымен, ұлымды емдеуде жақсы нәтижеге жете алмайтынымызды білдік. Сондықтан АҚШ пен Ұлыбританияға сапар шектік. Қазір баламның жасы 24-те, әлхамдулла, сырқатынан жазылып кетті. Осы жағдайдан соң өз елімізде ауруды неліктен жеңе алмадық деп сауал қойдық. Ал жоғарыдағы елдердің тәжірибесінен байқағанымыз, онда жоғары дәрежелі, халықаралық стандарттарға жауап беретін клиника жұмысын ұйымдастыратын білікті менеджмент қалыптасқан екен. Сонымен Иорданияға да медицинада білікті менеджмент керектігін ұғынып, соған мән берген едік, аз жылдың ішінде біраз жетістікке жеттік. Ал әлемде бұл дерттің құрсауына түскендер саны өте көп және жылдан-жылға артып келеді. 2018 жылы 18 млн адамға жаңадан обыр диагнозы қойылып, 9,6 млн адам осы сырқаттан көз жұмған. Бұл қаншама ресурс, қандай ауыр қайғы?!
2018 жылғы онкоауруларды саралай келгенде қай жыныстың адамдары да өкпе, асқазан, ішек, бауыр обырына шалдығатыны, әйелдерде жатыр мойыны, ерлерде қуық обыры көбірек болатыны анықталды. Назар аударатын басты мәселе – дүние салғандардың 70 пайызын орта және ортадан табысы төмен елдердің азаматтары құрайды екен. Ал жоғары дамыған мемлекеттерде обырдан көз жұму саны әлдеқайда төмен.
Халықаралық одақ барлық науқастардың, мейлі ол қай елдің, дамыған ба, дамушы ма, иә кедей мемлекеттің азаматы ма, бәрібір, онкологиялық аурудан емделуде бірдей жетістікке жетіп, ажал тырнағынан аман қалу үшін бірдей мүмкіндіктерге жетуі жолында күреседі, сол жолда тер төгіп келеді.
– Өзіңіз айтқандай, алпауыт елдердің обырды жеңудегі нәтижелері жоғары. Ал өзге жұртқа оған жету үшін қандай қадамдар керек?
– Обырға қатысты картина әр елде әрқалай. Сол себепті әр мемлекеттің онымен күресте өз бағдарламасы болуы керек. Қазақстанда мұндай бағдарлама жасалғанына көз жеткіздік және ауруды ерте анықтау үшін тегін скрининг өткізіліп, оған мемлекет тарапынан 4 млрд теңге қаражат бөлінеді екен. Соған қарамастан, Қазақстан мен Иордания көрсеткіштері деңгейлес, 50 пайыздың маңайында. Бұл Батыс Еуропа елдеріндегі іспетті ауруды жеңуде жетпей жатқан дүниелер бар деген сөз. Соның ең негізгісі, халықтың құлағына дұрыс ақпарат жетіп, обырдың жеңуге болатын дерт екенін ұғынуы. Бұл үшін аурудың алдын алып немесе енді басталып келе жатқанда тұншықтыру керек. Сондықтан тұрғындар жылына ең болмағанда бір рет денсаулықтарына мән беруі, тексеріліп тұруы өте маңызды. Ал Қазақстанда мұндай жағдай жасалған, азаматтар тегін скринигтен өте алады. Саммитте әлемде обырды сапалы түрде ерте диагностикалау, азаматтардың емделуіне жұмсалатын қаржылық шығындарды бақылау, неғұрлым халықтың көп бөлігін тексеруден өткізуді қамту жайында көптеген келелі ойлар айтылды, мәселелер көтерілді.
– Обырды бақылау жөніндегі халықаралық одаққа мүшелікке кірудің белгілі бір талаптары бар ма?
– Обырды бақылау жөніндегі халықаралық одақ (UICC) әлем бойынша осы аурумен күресетін халықаралық ұйым. Негізі 1993 жылы Женевада қаланған одақтың қазіргі таңда 170 мемлекеттен 1100 мүше ұйымдары бар. Олардың қатарында көптеген клиникалар, үкіметтік ұйымдар, азаматтық қоғам, емдеу мекемелерін көруге болады. Біз олардың бәрімен тығыз қарым-қатынас құрып, Жер планетасы жұртшылығының назарын проблемаларға аударып, обырды жеңу жолындағы күрестің әділетті әрі сапалы жүруіне мүдделілік танытамыз. Одақтың БҰҰ-да кеңесшілік мәртебесі бар.
Сонымен бірге біз ДДСҰ-мен және Обырды зерттеу жөніндегі халықаралық агенттікпен, МАГАТЭ-мен, БҰҰ-ның Есірткі және қылмыс жөніндегі басқармасымен тығыз байланыс орнатқанбыз.
Біз әлем көшбасшыларына егер еліңізде обырмен күресте нақты жоспар, бағдарлама болмаса, клиникалар халықаралық стандарттармен емдей алмаса, оны ұйымдастыра білетін менеджмент құрмасаңыз жақсы нәтиже мен көрсеткішке қол жеткізуге үміттенбеңіз дейміз.
Одақтың президенті ретінде мен көптеген елдерге, оның ішінде бақуатты, орта деңгейдегі және одан да төмен мемлекеттерге бардым. Әрине, қатерлі аурумен күресуге қаражат керек. Бұл аз қаражат емес. Егер Иорданияның мысалында айтар болсам, біздің елде обырмен күресте жақсы нәтижелер беретін JCI стандарты бойынша аккредитация жасалды. Ал Қазақстанның Денсаулық сақтау министрі Елжан Біртановпен әңгімелескенімде, елдегі бірқатар клиникалардың осы стандартты иеленгенін айтты. Енді елдегі онкоорталықтардың осы стандарттарды алуына күш салу керек. Бұл – ауруды жеңудің кепілі дер едім.
