Суретшінің суреттеріндегі қою бояулар ойлы. Кескіндемелері қызылды-жасылды түрге енгенімен, әлдебір тұстан қоңырқай, қызғылтым түстерді көріп, мұңайып та қаласыз. Қолтаңбасынан батыстық сурет өнерінің іздері көрініс бергенімен, суретшінің ішкі үні өткен ғасырлар тереңіне үңілтеді. Музей қызметкері де келушілерге суретшінің сурет өнерінің қолданбалы еуропалық ағымынан гөрі көне шығыстық, түркілік сарынмен үндестік табатынын айтып таныстыруда.
Бұл сурет салуда әдіс-тәсілдері жағынан еуропалық имперессионистік бағытты игерген суретшінің тақырыптары халқының салт-дәстүрлері, дала әуендері, көне тарих беттеріне арналғанын көрсетеді. Бірыңғай қазақы тірлік болмысын суреттеген Ғалым Қаржасовтың «Аужар», «Кербез», «Көш», «Төр», «Шашу»,«Сенім», «Көне» деген қалың бояу тұнған туындыларынан көре аласыз. «Іңір»,«Әсем әуен», «Ошақ басында» туындылары ауыл, балалық шақты көз алдыңа әкеліп, сол ауылдағы әже-апаларыңмен табыстырғандай болады. Ал «Сарын», «Күй», «Толғау» суреттері халық әндерінің әуендерімен дүниеге келгенін байқау қиын емес.
Бірге оқыған досы, жазушы Ғалымбек Жұматов болашақ суретші ағамыздың мектеп бітірген соң, ауылында қалып мал баққанын, әскер қатарында жүріп жүргізуші мамандығын үйреніп келгенін айтып еске алды.
– Сонау мектепте оқып жүргенде салған туған ауыл, өскен орта жайлы суреттері есейген Ғалымның ойында кескінделіп, бояуы қоюланып, буырқанған шабытпен қайта оралды, – дейді Ғалымбек ағамыз.
Біз айтып отырған суретші Қабдыл-Ғалым ағамыз Ертіс өзенінің жағасындағы Үлгілі ауылында дүниеге келіпті. Ауылдың қарапайым қазақы тірлігі, сылдырап аққан өзен, сұлу табиғат, балалық балдәурен шақ, бәрі де көз алдында түрлі-түсті суретке айналып қағаз беттеріне түсіп жатты.
Үлгілі – атақты әнші, композитор, халық ақыны Иса Байзақов туған ауыл. Бала көңілі сурет салуға асық жас талапкер Үлгілінің орта мектебінде оқып, кейін аудан орталығы Ертісте жалғастырады. Ал болашақ суретшінің сурет өнеріне келуіне жолын ашқан суретші ағасы Қабылшәріп екен. Балалық әуесқойлықпен сурет салып жүрген қызығушылығына ағасының кескін-сызбалары ой салып, Ғалым ағамыз арман қуып қалаға келеді.
Ол бар ғұмырын 1976 жылы Алматыдағы Н.Гоголь атындағы сурет училищесіне түскен кезінен бастап сурет әлеміне арнады. Кішкентай күнінен көз алдында тұнып тұрған бояулар есейген ойына маза бермей кенеп бетіне түскен әрбір сызықпен, әрбір кескінмен үндестік таба бастады. Суретшінің қолындағы қылқаламы кескіндермен әрленіп, әр нүкте философиясы бейнелік дүниеге айналды.
Өнер зерттеушілері ғалым ағамыз салып кеткен суреттерден батыстың сурет өнерінің бағыттарын, тіпті Поль Гогенмен үндес философиялық ой өлшем, биік кәсіби талғамын көре білді.
Ғалым Қаржасов 1997 жылы Президенті стипендиясының иегері атанып, 2001 жылы «Құрмет» орденімен марапатталды. 1997 жылы Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі, Көркемөнер академиясының академигі деген атаққа ие болды. Бұл күндері туындылары Ә.Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер музейінде, Семей, Қарағанды, Атырау көркемсурет музейлерінің қорларында, Алматыдағы «АRК», «Тенгри Ұмай», «Ұлар» галереяларында, Ресей, Франция, Канада, Англия, АҚШ, Германия елдерінің жеке жинақтарында сақтаулы.
– Қамалдай болған тұлғасын, мейірімді мінезін сағынасың. Жақсы, шын дос еді. Шабыты келген кезде шыңға қонған бүркіттей тұғын. Ол өз ойымен жалғыз еді. Сол ойымен өмірді өрнектеп кетті. Бар дүниеге ғашық жан еді, – деп еске алады ақын, актер Секербек Жабықбаев. Тіпті бір өлеңінде:
Қауғадай болған сақалың,
Қазақтың туы секілді.
Ағзаң бір толып әуенге,
Өлеңіне құлақ түресің.
Суретке толы ғаламның, – деп досына Секербек ағамыз «Қазақтың қара баласы» деген өлеңін арнаған. Секербек ағамыз айтқандай, Ғалым ағамыз ұлтын, қазағын сүйген нар тұлға. Суреттеріне де осы бір ұлы патриоттық сезімді түсірді.
– Қабдыл-Ғалымның «Жұмбақ адам», «Күздің бір күндері бар», «Кездесу», «Айым», «Сәукеле», «Аужар» картиналарының бояулары үнсіз құпиялы дірілімен жаныңды оятып, селт еткізеді. Қызғылт, сары бояулар қоңыр, қызыл түстер араласып «Самғау» картинасында, «Үлгілі. Аула» суретінде де көрініс беріп қалады. Адамдардың бір-бірін түсінбейтін кездері секілді, сурет бетіндегі түстердің де өзара қарама-қарсылыққа түскенін көріп ойға қаласыз.
Суретшінің ерекше еңбектерін бірі ретінде «Барып қайт...» картинасын айтуға болады. Қызыл кешті жамылып аулада отырған екі апаға ұзақ қарап тұрған кезде алыста қалған бұйығы ауыл көз алдыңа келеді. Өзің туып-өскен ыстық ұяңа көптен бармай кеткенің жаныңа батқандай жүрегіңді бейдауда мұң торлағанын бейсана сезінесің... Осындай кезде Ғалымбек әріптесіміздің «Қабдыл-Ғалымның әлемі – сурет шеберханасында. Ол сол жердегі бірі төмен, бірі жоғары ілінген картиналардың арасында өмір сүрді деуге болады. Суретшінің жұмыс кезі оның шабытпен жарысқан бақытты сәттері ғой» деген сөзіне қосыласың.
Шығармашылық адамы үшін ой да, жазу да, шабыт та, кенеп те, бояу да, уақыт та қат. Ғалым ағаны да тағдыр өмірін сурет әлемінен іздеуге, сол әлеммен жарасып тұруға жазыпты. Өмір мен өлім арасындағы көпірдің тар соқпағын тағдырдың жазуы деп жатады қазақ. Ғалым ағамыз да осы жазудың жақын қалғанын сезгендей ме, «Аян», «Сенім», «Мінәжат» картиналарын жазып, тірліктегі таусылмас қалың ойларымен бөлісіп кеткендей болды.
Музей ішінде суретшіні еске алуға арналған «Мәңгілік сурет әлемі» көрмесін аралап жүріп, біз де Ғалым ағаны сағынып еске алдық. Көрмеге ұсынылған картиналарына қарап бір сәтте ғайып болған тұма тағдырды іздейсің.
Шеберханасына кім барса да:
– Менің әлемім осы, – дейтін еді сурет толы аядай бөлмесін көрсетіп, жан-жағына шабыттана қарап. Өкінетініміз, жұмыстың көптігін, уақыттың жоқтығын айтып сол шеберханаға жиі бара алмай қалушы едік.
Енді міне, қазір Қаржасов әлемі шеберханадан шығып, биіктіктегі өзіндік бір кеңістікке айналғандай. Сағым бояулар, көк жүзінде қалықтаған бұлттармен бірге көшіп жүргендей...
ПАВЛОДАР
Суретте: марқұм Ғалым Қаржасов және оның картиналары
