Зерендідегі әулиелі мекендер

VІІІ ғасырдың шамасын­да Зеренді көлінің арғы жие­гіндегі тайыздау тұсында ән­шейінде мелтектей көлкіп жата­тын көл суының сәл-пәл тартылуына байланысты шөкімдей арал пайда болыпты. Арада аз уақыт өткенде тақиядай аралдың жиегіне балауса қайың, балдырған тал қаулап өссе керек. Бірте-бірте жағалаудан жанарын қадаған адам көл үстінде қалқыған қазақы бөрік пішіндес аралдың өзін көргенімен, қойнауына көз жетпейді екен.

Ілкіден жеткен аңыз көп. Соның бірінде былай деліне­ді. Қошқарбай тауының ете­гін жайлаған қалың елдің ішін­де ай десе аузы, күн десе көзі бар жас сұлудың сылаң қағып бой жетеді. Ауызының суы құрып сипаттайтындар хас сұлудың ажарынан әсем айдың өзі ыққан деседі. Сұлуға кім құмартпаған?! Ат тұяғы жететін жерден аруды көруге, шамалары жетіп жатса құй­рық-бауыр жесіп, құда түсу­ден дәмелі топ көптеп келіп жатады. Бірақ әлгі сұлудың талға­мы басқа, талабы да сұмдық. Талай жігіттің тауы шағылады. Арасында бай да, бағлан да бар. Өз буына өзі пісіп келгендердің бірде-бірі сөзін өткізе алмапты. Сөйтсе арудың көңілі құлаған бозбала сол елдің ішінде екен. Жаратқан ие пенденің бар тіле­гін толайым-тегіс берген бе? Өрлігі көркіне сай әлгі бозбала шыр бітпеген, та­қыр кедей әулеттен екен. Қыз әкесі келісімін берейін десе, құда болып барып ат байлай­тын жері жоқ. Пұшайман қыл­ған пенделіктің қыбын қараса­ңыз­шы. Бірақ бар қиындықты нақ Зеренді көлінің суындай мөлдіреген уыз махаббат жең­ген. Бозбала мен бойжеткен сөз байласып бір түнде әке жыл­қысының ішіндегі аузымен құс тістеген қос күреңді ерт­теп мініп, ел шетінен жы­лыс­таған. Бағыт – арыдағы Айыр­тау. Бірақ өкше ізіне түскен қуғыншылар тым тақап келген соң амалы құрыған екі жас аралға өтіп кетеді.

Жасыл желек көмкерген, мөлт-мөлт еткен мөлдір су жағалауын шайып жатқан шап-шағын арал ұядай жып-жылы екен. Тал-теректі ну ішіне ұялаған жүз сан құс та ән салады. Ұлы даладағы ұлы сезім – махаббат әнін. Құлағы бар кез келген адам түсінер еді. Онсыз да мөлдір сезімге балау­са көкіректері тұнып тұрған екі жас масайраған табиғат құшағында құстардың махаббат әніне елітіп, көңілдерінен көктемнің лебі еседі. Анталай шапқан қалың қуғыншы із сорабын шығара алмай, адасып кетсе керек. Екі жас аман қалған. Махаббат бесігіне айналған арал кейін Көкарал атаныпты. Көк – болашақ­тың белгісі. Ал болашақ махаббатпен байланған. Қазіргі күні Көкшетау мен Зеренді аймағындағы арман-тілектері қосылған жастар Көкаралға барады. Өйткені бұл жер мәңгілік махаббаттың титімдей ғана бесігі іспетті.

Көкаралдан көп ұзамай ат шаптырым жердегі Көктерек ауылын көктей өтетін жолдан аттанар жағыңызға бұрылсаңыз алдыңыздан Әулиетастың маңдайы жарқ етіп көрінері бар. Тойған қозыдай томпайып жатқан, тақта тастары қолмен қалағандай жымдасқан, кіріккен жерлеріне қара тасты қақ жарып, зәулім қарағайлар өскен, етек жағы жылқының қартасындай бұйра-бұйра Әулиетас жергілікті жалпақ жұрттың ұғымында қасиетті саналады. Ілкі заманда құрсақ көтермеген, әлдебір созылмалы ауруға шалдыққан адамдар Әулиетастың түбінде түнеп, Жаратқаннан мінәжат тілеген. Ат тұяғы жететін жерден әдейі­леп Әулиетасты іздеп келіп, медет сұраған талайлар сыр­қатынан пышақпен сылы­ғандай айығып кеткен оқиға­лары өте көп болған деседі. Ұлы Отан соғысында қан май­данға аттанған боздақтар Әулиетастың басына келіп медет сұраған. Ықылым заманнан бері желдің өтінде, Арқаның қара қарғаның миы қайнайтын аптабында міз бақпай тұрған Әулиетас бауырындағы қалың елдің қамқоры іспетті.

Түктінің қалың орманының ұйысқан бір тұсы – Жаңатуған ауылының іргесін көмкеріп жатыр. Қасқатаудың қалың жотасы қалың қарағай, ойдым-ойдым қайың шоқтары. Тау етегінде тастан тасқа секі­ріп ағып жатқан бұлақ бар. Әулиебұлақ аталады. Ықылым заманнан бері суы тіс жаратындай суық, бірақ айрықша дәмді. Қасқатаудың етегін қоныстанған әлденеше ауылдың тылсым тарихты көкірегіне қаттап жинаған қариялары Әулиебұлақтың қадір-қасиеті туралы күнді таңға ұластырып, тағылымы тамаша аңыздарды ақтарар еді. Осы өлкеде есте жоқ ескі кезең­де Сарыарқаның сайын даласын әнге бөлеген әнші жігіт ғұмыр кешіпті. Әлде көз тиген, әлде басқа бір себептері болды ма, дауасыз дертке душар болса керек. Он екі мүшесі сау кезінде ән салған шақта Қасқатаудың бауырындағы мың сан әнші құс әлгі әуенге елітіп бірге қосылады екен. Сол шақта дархан даланың жүрегі дүрсілдеп, төңірек сілтідей тынып, әдемі әуеннің әсерімен дел-сал күй кешпек. Әнші жігіт жанына сырқат батқан соң домбыра­сын қолына алуды қойған. Ел болып күйзеліпті, жұрт болып тіле­гін тілеген. Бақсы-балгердің қарамағаны жоқ. Бірақ ем-домы қонбаған. Өмірде баз кешкен өліара шақта ауылдың ақсақалы әншіге Қасқатаудың бауырындағы бұлаққа барып суынан мейіріңді қанды­рып ішіп, басында түнесең, дертіңнен айығасың десе керек. Суға кеткен тал қармай­ды емес пе? Әнші жігіт қария­ның айтқанын қапысыз орындайды. Арада әлденеше күн өткенде құр сүлдері қалған әнші құр атқа мінгендей құл­пырып шыға келеді. Тағы да ән ескен. Сарыарқа­ның сал­қын самалы әншінің көкі­регінен шыққан сырбаз әнді өзімен бірге ілестіріп ала ке­тіп, бар Алаштың даласына жай­ған. Содан бері осы бұлақ Әулие­бұлақ атаныпты. Кейін де Үлкен Түкті мен Кіші Түктінің қойнауын жайлаған қалың ел тұрмақ, айшылық алыс жерлерден әдейі іздеп келіп, киесіне табынған жұрт көп болатын.

Туған жердің тұғырын биік­тететін де тылсымын қой­науына бұққан қасиетті жер екен­дігі белгілі. Біз бергі бетін қалқып айтқан зерлі Зерен­дідегі атажұрттың айтулы мекендерінің бір парасы осындай.

Ақмола облысы,

Зеренді ауданы