Бұл туралы Мемлекет басшысы биылғы жылдың 24 тамызында «Ұлытау-2019» халық­ара­лық туристік форумында сөй­леген сөзінде айтқан болатын. «Ұлытау халықаралық деңгей­дегі этнографиялық туризмнің орталығына айналуы тиіс, –  деген бұған қоса ел Президенті. – Бұл жұмыстарды Алтын Орда­ның 750 жылдығын мерекелеу қар­саңында бастау керек».

Сонымен қатар Мемлекет басшысы халық осы қасиетті жерде сайланған хандарды ақ киізге көтергендіктен, біз үшін Ұлытаудың қазақ жері­нің ор­­талығы болып саналаты­нына айрықша маңыз берді. «Ұлы­тау» ұлттық қорық-музейі халық игілігіне айналды. Ұлытау ауданы­­ның орталығында қазақ хан­­дары­­ның аллеясы ашылды. Сон­дықтан қазір біз шетел­дік­терді хал­қы­мыздың баға жетпес бай мұра­сымен таныс­тыруға көмек­те­сетін жаңа жолдар ойлап табуы­мыз керек», деген болатын  сол са­па­рында Қасым-Жомарт Тоқаев.

Ұлытауда ұлыларымызды ұлық­тау және осы өңірде туризм­ді да­мыту бойынша іргелі істерге Қасым-Жомарт Тоқаевтың Алтын Орданың 750 жылдығын атап өту туралы айтқан жоғарыдағы пікірі мықты серпін берді деп сеніммен айтуға болады. Бұл күнде Ұлытау мен Жошы хан кесенесі елдің аузында, әкімдердің назарында. Бұдан бөлек, бұл өңірде 600-ден астам тарихи ескерткіштің бар. 

Сонымен Президент тапсырмасынан кейін Үкіметте, қала берді Қарағанды облысында қандай қозғалыстар болып жатыр екен, енді соған аз-маз тоқталалық. Алдымен Үкі­­мет­тен бастайық. Премьер-Министр Асқар Мамин Жошы хан­ды ұлықтау ісіндегі жұмыс­тың бірнеше бағыт бойынша жүргізілетінін айтады. Мысалы, ол Нұр-Сұлтан қалалық ономас­тикалық комиссиясының отырысында елорда көшелерінің біріне Жошы ханның есімін  беру және оған ескерткіш орнату мәселесінің қаралатынын жет­кізді. Сондай-ақ Мәдениет және спорт министрлігінде Жошы хан мен Алаша хан кесе­не­лерінің аумағын абаттандыру жұмыстарының жобасы әзірленіп жатқанын да атап өтті.

Жалпы, алдағы күндердің жос­парын­­да Жошы хан кесе­несіне жақын орналасқан «Жошы ордасы» деп аталатын қала­шықты зерттеп, Ұлытау өңірі­нің археологиялық картасын әзір­леу де бар. Бұдан бөлек, Ұлы­тау өңірі­нің туристік әлеуе­тін да­мыту үшін ал­дағы жылы «Алтын Орда» экспедиция­сын ұйымдастыру, Ұлытау өңірінде рес­пуб­ликалық маңызы бар Ала­ша хан, Жошы хан тарихи және мәдени ескерт­кіштерінің аумағында визит-орталық пен этноауыл құру сияқты игі шаруалар да қолға алынбақшы.

«Туристік бағдарлар мен соқпақтар әзірленіп, кемпингтік тұрақ­тар, турис­терге баратын жерлерде санитарлық-гигиена­лық тораптар орнатылады. Бас­пасөз турлары аясында Жошы ханның кесенесін шетел жур­на­­листері баратын нысандар қатарына енгізу көзделген. Бар­лық іс-шаралардың қорытын­дысы бойынша шетелдік БАҚ-та, «The Astana Times» газетінде ағылшын тілін­де, Қазақстанның шетелдердегі меке­ме­лерінің интернет-ресурстарында және мем­лекеттік органдардың ресми порталдарында жарияланымдар шығады», деді Үкімет басшысы.

 * * *

«Тас түскен жеріне ауыр» демекші, әлеуметтік және эконо­микалық-саяси мәні зор бұл шаруа бойынша Қарағанды облысына зор міндеттер жүктелген. Қазірдің өзінде жергілікті әкімдік келесі жылы облыс орталығы мен  Ұлытау ауданында Жошы ханға ескерткіш орнатуды жоспарлап отырғанын мәлім етті.

Бүгінде Ұлытауда жалпы құны 546 млн теңге болатын ту­рис­тік визит-орталық пен жаңа мұражайдың құрылысы қызу жүргізіліп жатыр. Жалпы, бұл құ­рылыс биылғы жылдың мау­сым айында басталған болатын. Қазір нысанның сыртқы жұмыс­тары аяқталды деп айтуға болады. Ендігі қалған жұмыстар – үй-жай­лардың ішін әрлеу мен ғимараттың қасбетін абаттандыру. Айта кету керек, туристік визит-орталықтың құрамына ақпараттық блок, экспозициялық зал, қалпына келтіру шеберханасы, кітапхана, сондай-ақ жүк сақтау камералары, 30 орындық жатақхана және асхана кіреді.

«Ұлытау» ұлттық тарихи-мә­дени және табиғи қорық-мұ­ра­­ж­айының дирек­торы Лейла Ба­қытованың айтуынша, бұл шаруа­лар туризмді дамыту бойын­ша жасалып жатқан үлкен жоба­ның бірінші кезеңіне ғана тиесі­лі екен. Ұлытауда пайда бола­тын келесі нысан этноауыл көрінеді.

Айта кететін қуанышты бір жайт, Ұлытауға келетін туристер саны бүгінгі күн­де екі есеге артыпты. Мұражай-қорық қыз­­мет­керлері келтірген деректер­ге сүйенсек, 2017 жылы қорық-музейге 11 мың сая­хатшы келсе, соңғы екі жылда ола­рдың саны 24 мың адамға жетіп жығылған.

– Өкінішке қарай, – дейді «Ұлытау» ұлттық тарихи-мәдени және табиғи мұражай-қорығы сәулет бөлімінің бастығы Баян Шайғозова, – қолды байлайтын проблемалар да жоқ емес. Нақты айтсақ, жолдардың жағдайы нашар, қоғамдық тамақтану ор­талықтары мен қызмет көрсе­тудің сапасы да төмен.

Иә, Ұлытауға турист деген ағайын ағылып келуі үшін ең бірінші кезекте жолдардың сапасын жақсарту керек. Шын мәнісінде, қазіргі жолдар сын көтермейді. Екіншіден, қолға алатын шаруа – жергілікті халықты саяхатшыларға жайылып жастық, иіліп төсек болатындай қызмет көрсету мәдениетіне баулу керек. Бұл үшін, әрине, туристер ат шалдыратын қонақүйлер мен қ­оғамдық тамақтандыру нысандарын көптеп салған жөн. Әрі бұл жерлер алыстан ат арытып жет­кен қонақтар үшін аз күн бол­са да аса жайлы мекен болуы тиіс.

Жол демекші, өткен жылы Алаша хан, Жошы хан және Дом­бауыл кесенелеріне апаратын 35 шақырым жол жөндеуден өтті. Ал келесі жылы «Хан Орд­асы» және «Алтын Шоқы» тари­хи орындарына апаратын 20 шақы­рым автожол жөнделеді деп жос­пар­ланған. Қалай болғанда да бұл жолдардың сапасына қатты көңіл бөлінсе дейсің. Олай дейтін себебіміз, жөндеуден өтті деген осы жолдармен таяуда ғана жүріп өткенімізде арзан асфальттың, жүрдім-бардым жасалған дү­ниенің қандай болатынына көз жеткізіп қайтқанбыз...

Қарағанды облысының әкімі Жеңіс Қасымбек Алтын Орда кезеңі туралы нақты тарихи фактілер алу үшін Қараған­ды об­лысында ғылыми-зерт­теу жұ­мыстары жүріп жатқа­нын айта­ды. Сондай-ақ ол Қараған­ды мен Жезқазған арасын­дағы тас жолдың, одан әрі Ұлы­тау­ға, Жошы хан мен Алаша хан мазар­ларына апаратын жол­дар­ды жөндеп, қалыпта ұстауға қосым­ша қаражат қарастырыл­ғанын да мәлім етті. Таяуда облыс­тық қоғамдық кеңес алдында есеп бергенінде өңір басшысы Ұлы­таудағы Хан ордасы, Ала­ша хан, Жошы хан және Дом­бауыл кесенелері сияқты тарихи һәм қасиетті жерлерге деген турис­тердің қызығушылығын арт­тыру мақсатындағы кешенді жұмыс­тарға бюджеттен 4 млрд теңге қаржы бөлінетінін де мәлім етті.

Бұдан бөлек, Сарыарқаның тар­ихи ескерткіштері туралы көр­кем фильм түсі­ріліп, ғылы­ми-танымдық жинақ шығару жос­­парда бар. Ұлытауда турис­тер­дің жайлылығы үшін инфра­құ­ры­лымдық жобалар іске асыры­луда. «2030 жылға қарай бұл өңірге келетін туристер ағыны 100 мың адамға дейін жетуі керек», деп сеніммен  айтады Жеңіс Қасымбек.

Ал Ұлытау ауданының әкімі Берік Әбдіғалиұлы Ұлық ұлыс – Алтын Орданың 750 жыл­дығын тойлау бірінші кезекте ғылыми жоба екендігін айтады. «Қазақстанда, оның ішінде Қарағанды облысының аума­ғын­да болған көптеген тарихи оқиға кейбір себептерге бай­ланысты әлі күнге дейін толық зерттелмеген. Сондықтан мемлекет осы мәселеге ерекше назар аударуда. Алтын Орда тарихына деген қызығушылық Қазақстанға көптеген туристі тартуға көмектеседі. Мұның бәрі еліміздің дамуына өз ықпалын тигізеді», дейді ол.

 * * *

Тарихи деректерге сүйенсек, олар Шыңғыс ханның қол ас­тындағы  ұлыс­тарын Бөрте­ден туған төрт ұлына бөліп бергенін айтады. Атап айтқанда, бір баласы Моңғолияны басқарса, екеуі Иран мен Әзербайжанда билік құрған. Ал Жошы хан қазақ даласында орда тіккен екен.

Қазіргі таңда қазақстандық ғалымдар бұл кесененің Жошыға тиесілі екенін еш күмәнсіз айтады. Тіпті, қандай да бір күмән туындап жатқан күннің өзінде нартәуекел әрекеттерге баруға да болатынын айтады тарих ғылы­м­дары­ның докторы, Мемлекет тарихы инс­ти­ту­ты­ның директоры Бүркіт Аяған.

«Қазір популяциялық генетика саласы дамып жатыр. Бізде онымен Жақсылық Сәбитов деген ғалым, Оразақ Сма­ғұлов деген академик айналысып жүр. Тіпті, Мысырдағы пер­ғауын­дар­дың сүйегін анықтап жат­қанда, Жошы хан беріректе өмір сүрген адам. Қазақ­станда төре тұқымдары жеткілікті, Абы­лай­дың ұрпақтары, Шота Аман Уәли­хановтар бар. Генетикалық сараптама жасап, кесенедегі сүйектің кімдікі еке­нін анықтауға болады. Тарихшы ғалым­дарды көптеген жаңалық күтіп тұр деп ойлаймын», дейді ғалым.

Ал тарих ғылымдарының докторы, Халықаралық түркі акаде­мия­сы­ның президенті Дархан Қыдырәлінің «Egemen Qazaqstan» газетінде жарияланған «Ұлық ұлыстың атасы» атты мақала­сын­да жасаған батыл тұжырым кесенеге қатысты көзқарастың аясын тіпті де кеңейте түседі.

«Ұлы қаған мен Жошының ұрпақ­тары тұрмақ, кешегі Қазақ хандығы­ның негізін қалаған тұ­ғырлы тұлғалар­дан көзге түсер­лік, жадыны жаңғыртар­лық ес­телік белгі тым аз қалған жоқ па? Ен­деше, Сарыарқаның сайын даласы­ның төрінде сан ғасыр­дан бері көненің көзіне, алтын­ аңыз­дың сөзіне айналған бұл аруақ­ты ескерткіштің қастерлі қазақ дала­сының Алтын Орданың мирас­қоры екенін әйгілеп тұрғаны анық!», дейді ол.

Ұлт ұясы Ұлытауда болғанын­да Қа­сым-Жомарт Тоқаевтың өзі Шыңғыс ханның үлкен ұлы Жошының мазары қазақ жерінде тұрғанынан көп жұрттың бейхабар екеніне қынжылыс білдіріп, «Ата-баба аманатына адал болу – бізге сын», деген жоқ па?! Алтын Орданың тікелей мұрагері саналатын мемлекеттің басшысы осылай деп отырса, онда мұны өшкеніміз жанып, өлгеніміз тірілді, Ұлы дала төсіндегі ұмыт қалған жәдігерді жалпақ әлемге жария қылатын күн туды деп қабылдаған жөн шығар.

Яғни, сөзімізді түйіндер бол­сақ, Алаша хан, Жошы хан ма­зар­ларындай баға жетпес мұра­сы бар Ұлытау жерінің алыстан аттың терін аямай келетін адамзат баласы үшін өркениет руханиятымен қауышуына мүмкіндік беретін  ұлық мекенге айналса деген ұлы арман бар.

Қарағанды облысы