Банк бизнеске, бизнес экономикаға сенбейді

Бизнеске қаражат жетіспейді

Ұлттық банктің ақша-несие саясаты департаментінің 2019 жыл­­дың III тоқсанындағы сала­лық конъюнктураға жасаған шо­луында сарапшылардың көңі­­лін аударатын бір мәлі­мет кел­тірілді. Бас банк зерт­теуі­нің қоры­тындысына сүйен­сек, сауал­­дамаға қатыс­қан кәсіп­орын­­дардың көпші­лігі бизнесті дамы­туға инвес­ти­циялық бел­сен­­ділікті шектейтін бас­ты себеп­­тердің бірі ретінде қар­жы ре­сурс­тарының жетіспеу­шілігін атаған.

Соның ішінде сауда сала­сын­дағы кәсіпорындар бәсеке­лестіктің тым жоғарылығына шағымданса, өнеркәсіп сала­сындағы компаниялардың өні­міне сұраныс төмен көрінеді. Яғни, жанама қаржыландыру, халық пен бизнестің төлем қабілетінің төмендігі өндірісті дамытуға кедергі болып отыр.

Бас банктің мәліметінше, алдағы 12 айда барлық сектор бойынша қаржыландыру дең­гейі жалпы өзгеріссіз қал­мақ. Соның ішінде өңдеу сала­сын­да қаржыландыру айтарлық­тай өсіп, сауда саласын қаржы­лан­дырудың өсімі төмен болады деп күтілуде.

Негізгі капиталға салынатын инвестицияның ең төмен көр­сеткіші құрылыс саласына тие­сілі болып отыр. Мемлекет тара­пынан тұрғын үй құрылысына бө­лінген қаражаттың ұлғай­ға­нына қарамастан, осы сала­дағы кәсіпорындар әлі де болса бірінші кезекте өз қаражаттарына иек артады. Бұл жалпы респуб­лика бойынша барлық салаға қатысты.

 Несиелеу шарттары жақсарып келеді

Банктер бизнесті қаржы­лан­дыруын біржола азайтқанымен, несие шарттары аздап жақсарып келе жатқанға ұқсайды. Әрине, несие шарттарын жақсартуға ең алдымен Ұлттық банктің мұрындық болғаны анық. Несие шарттары жақсарғанымен, беріл­ген несиенің көбеймеуіне қара­ғанда, банктердің бизнеске деген сенімі тым төмен секілді.

Жалпы, 2019 жылдың III тоқ­санында банктердің несиелеу шарт­тары өңдеу саласы кәсіп­орын­дары үшін жақсарып, кен өндіру саласы үшін нашарлады. Теңгемен алынған несиелер б­ойын­ша ең жоғары пайыздық мөл­шерлемелер құрылыс және сау­да салаларында болса, шетел валю­тасымен берілген несиелер бойынша ең жоғарғы мөлшер­леме сауда саласы мен көлік және қойма саласында байқалды.

Жыл қорытындысы бойынша, IV тоқсанда несие алу үшін банк­терге жүгінуге ниет етіп отыр­ған кәсіпорындар саны ең көбі өңдеу өнеркәсібі мен сауда саласы. Тиісінше 22,3% және 19,1%. Ал ең төмені – көлік және қойма саласында (5,9%).

Шағын бизнесті қаржыландыру күрт төмендеді

Несие шарттары жақсарғаны­мен, жоғарыда айтылғандай, әлі де болса банктер бизнеске сене қоймайды. Тиісінше, экономиканы несиелеу көрсет­кіші қазан айында 0,8%-ға ұлға­йып, 13,5 трлн теңгеге жеткені­мен, бизнес­ке берілген қарыз көлемі 0,6%-ға төмендеп, 7,1 трлн тең­гені құрады. Несие нарығын көбей­тіп тұрған, әдеттегідей, жеке тұл­ғалардың алған қарызы. Соңғы бір айда көрсеткіш 2,4%-ға өсіп 6,4 трлн теңгеге жетті.

Бір қызығы, бұған дейін заңды тұлғалардың несиесі азайған күннің өзінде олардың шетел валютасымен алған қары­зы өсіп отыратын. Яғни, тең­гемен алған қарызы төмендеп, соның әсерінен банктердің корпора­тивті қарызы төмендейтін. Соң­ғы айдағы мәлімет бойынша, бизнес субъектілері теңге­мен де, шетел валютасымен де қарыз алуды азайтыпты. Есесіне халық­тың теңгемен алған қарызы тағы 2,5%-ға ұлғайып, шетел валютасындағы борышы 2,7%-ға төмендеді.

Бизнесті несиелеу 0,6% кемі­гені бірінші кезекте шағын биз­несті қаржыландырудың азаюы­нан туындап отыр. Өйткені шағын кәсіпкерлік субъектілерін несиелеу көрсеткіші қазан айында 2,2%-ға азайып 2,1 трлн теңгеге түскен.

 Бизнестің артық ақшасы көбейіп келеді

Бас банктің ай сайынғы есе­бін­ше, резиденттердің депозит­тік ұйымдардағы депо­зит­терінің көлемі бір айда 3,7%-ға ұл­ғайып, қазан айының соңында 18,8 трлн теңгені құрады. Соның ішінде заңды тұлғалардың депозиттері 6,1%-ға өсіп, 10 трлн теңгеге жетер-жетпес болса, жеке тұл­ға­лардың салымы 1,1% ғана ұлғайып 8,8 трлн теңгеге жетті.

Ұлттық банктің деректеріне сүйенсек, соңғы кездері елдегі дол­лар­сыздандыру көрсеткіші қайта кері кетіп бара жатқанға ұқ­сайды. Яғни, соңғы бірер апта­­­дағы төл валютаның ай­тар­лық­тай нығайғанына қара­мас­тан, депо­зиттегі шетел валю­тасы­ның өсімі күшті. Оның дәлелі – соңғы бір ай­да ұлттық валю­та­дағы депозит көлемі бар бол­ғаны 1,6% ғана ұл­ғай­са, шетел валю­та­сындағы са­лым 6,3%-ға өс­кені. Соның ішін­де әсі­ресе заң­ды тұлғалардың шет­ел валю­­та­­сын­дағы қаражаты 12,8%-ға өссе, ұлт­тық валютадағы жи­нағы бар бол­ғаны 1% ғана кө­бей­ді. Дегенмен, қарапайым ха­лық әлі де болса төл валю­та­ға адал. Жеке тұлғалардың депо­­зит­тегі ақ­ша­сының ішінде теңгедегі қо­ры 2,3%-ға өсіп, шетел валю­та­­­сын­­­дағы қаражаты 0,5%-ға азайған.

Қорыта айтар болсақ, бизнес­ті қар­жыландыру мәселесін­де был­­тырдан бері мынадай парадокс бай­қалады: бюджет пен Ұлт­­тық қор есебінен биз­нес­ті қар­жы­­лан­дыратын жобалар көбе­йіп, мил­лиардтар бөлі­ніп жатыр. Бірақ бизнес әлі күн­ге дейін қара­­жат­тың жетіспеу­шілігін ал­ға тар­тады. Есесіне сол биз­нес­мендер­дің өздерінің мен­шікті қара­жаты кө­бейіп, артығын депо­зит­ке салып, банк­терге депо­­зитке салынған биз­нестің ақша­сы ай санап ұлғайып келеді. Со­ған қарағанда, банктер бизнес­ке сенбейді немесе бизнес ел­дегі эко­номикалық ахуалға сенбей­ді, тиісінше жаңа жобаға өз қаржысын салғысы жоқ.