Тағы бір кереғар жайт, жыл сайын көктем мен күз айларында мыңдаған түп көшет отырғызылса да, көп кешікпей көктей солып қурап қалатындығы. Сонда осыншама түп ағаш егілді деп алаулатып-жалаулатудың қандай қажеті бар? Тал топыраққа шаншылған соң, оған тиісті күтім жасалып, уақытында суарылып тұруы тиіс қой. Екіншіден, Ақтөбе қаласында бұрыннан бар кәрі ағаштар шіріп, әртүрлі өсімдік дертіне шалдыққаны бөлек бір әңгіменің еншісі. Өңірде оны ретке келтіретін кәсіби мамандардың тапшылығы мен дендрологиялық зерттеулердің жоқтығы да алаңдатпай қоймайды.
Болашақта еліміздің батыс өңіріндегі ірі шаһардың жасыл белдеуін орнықтыру ісі қандай жолдармен жүзеге аспақ? Бұл салмақты сауалға орай ең алдымен айтарымыз, қазіргі кезде мұнда жасыл желекті сандық жүйе арқылы түгендеу және құжаттандыру жөнінде арнайы стратегиялық жоба белгіленген. Жобаның аты – жоба, түпкілікті шешім емес. Сондықтан да Ақтөбеде табиғат жанашырлары мен қоғам белсенділері оның мен тиімділігі немесе басы артық шығын екендігі жөнінде әртүрлі ой-пікір өрістетуде. Ең алдымен айтарымыз, аталған ауқымды жоба ресейлік, яғни Мәскеуден арнайы шақырылған мамандардың көмегіне сүйене отырып жасақталғаны.
Мәскеу педагогикалық мемлекеттік университетінің доценті Екатерина Черняева Ақтөбе қаласында өткізіле бастаған қоғамдық тыңдаулар кезінде ағаштарды түгендеу мен құжаттандыру жүйесі Ресей астанасында жақсы нәтиже бергенін атап көрсетті. Оның айтуынша, мұнда бәрі де ескерілген. Мысалы, әр ағашқа бір реттік суару кезінде әрі жаз уақытында қанша су керектігі мен тыңайтқышты енгізудің мөлшері көрсетілген. Аталған жүйе бүгінге дейін жетілдіріліп келеді. Мұның басты мәнісі, қаладағы әр ағаш пен бұта арнайы картаға енгізіліп, тиісті нөмірге ие болатынында. Ағаштың тегі мен түрі, жасы және диаметрі, биіктігі, барлық деректері тіркеледі. Мәскеулік мамандардың мәлімдеуінше, қаланың әр түкпірінде орналасқан қарағаштарда кездесетін ауруларды анықтауға да аталған жүйе көмегін тигізе алады. Қысқасы, ағаштарды күту мен баптауға қатысты жұмыстарды сапалы әрі жүйелі көзқарас негізінде жоспарлауға толық негіз бар. Аталған жүйе жағдайында оны шабуға немесе кесу мен қырқуға мүлде болмайды. Бұл іс қажеттілікке қарай тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы өкілдерінің рұқсаты бойынша атқарылмақ.
Сөйтіп Ақтөбеде алдағы уақытта ағаштарды есепке алудың электронды базасы құрылып, қала аумағындағы жасыл желек қатаң бақылауға алынбақ. Бұл іс өз кезегінде техникалық мүмкіндіктерді одан әрі жетілдіруді қажет етеді. Түгендеу мен есепке алу дегеннен шығады. Соңғы кезде Ақтөбе қаласында ағаш пен тал-теректің жай-күйі және сан мен сапасы жөніндегі деректерді жинақтау ісі мүлдем назардан тыс қалыпты. Бұл жайт жасыл желекті баптауға бөлінетін қаражатты тиімді түрде жұмсауға кедергі келтірмек.
Қоғамдық тыңдау кезінде Ақтөбе қаласы әкімінің орынбасары Жангелді Әубәкіров тал-теректі сандық жүйе арқылы түгендеудің бірнеше пайдалы жақтары бар екенін айтты. Біріншіден, бұл соңғы уақытта ұмыт қалған статистикалық есеп үшін қажет болса, екіншіден, қаланың жасыл белдеуін жетілдіру мен қалыптастыруға да тигізетін жәрдемі мол, үшіншіден, қалада тұрғызылатын жаңа нысандар мен тұрғын үйлердің құрылысын айқын жобалауға да жол ашылады. Е.Черняеваның сөзінше, ұсынылған жоба ғылыми негізге арқа сүйейді. Осы арқылы су және энергия мен еңбек ресурстарын үнемдеуге мүмкіндік тумақ.
Қоғамдық тыңдаулар барысында бұл мәселеге қатысты өзге мазмұнда ұсыныс-тілек білдірген ақтөбеліктер де бар. Солардың бірі, орман шаруашылығы ісінің кәнігі шебері, Ақтөбе орман шаруашылығының бұрынғы директоры Карен Айжарық жаңа жобаға біржақты көзқарас тұрғысынан қарай алмайтынын жеткізді. «Өйткені бір кезде осыған ұқсас тәжірибені қолға алып, біраз іс-әрекет жасап көргенімізбен нақты нәтиже шықпады. Менің ойымша, ағаштарды нөмірлеп қойғаннан гөрі, нақты оқу орындары мен кәсіпорындарға, мекемелерге бекітіп берудің пайдасы көбірек. Мұндай жағдайда аталған іске бюджеттен бөлінетін қаражатты үнемді жұмсауға жол ашылады. Сонда қаражат тек тыңайтқыш әзірлеу мен көшеттерді сатып алуға жұмсалады», деді ол. Сондай-ақ өңірдегі жасыл желек өсіру мен дендрологиялық ахуалды жақсарту ісіне енжар қарай алмайтын жергілікті мамандар мен ғалымдар ресейліктер ұсынған жобада оны кешенді түрде іске асыруға қажетті басты фактордың ескерілмей қалғанын мәлімдеді. Бұл жасыл желекті сандық жүйе арқылы түгендеу мен құжаттандыру ісі аяқталған соң оны күту мен баптау ісін нақты кімдер атқаратындығы, ең бастысы, оған жұмсалатын су мөлшері қандай көздерден келетіндігі жөніндегі мәселеден туындайды.
Бүгінде өздері жеткілікті су көздеріне зәру Ақтөбе және Сазды су қоймалары бұл қажеттілікті өтей ала ма? Өңірдегі табиғат жанашырлары осыған алаңдайды. Мәскеуліктер ұсынған жоба бұл мәселенің түбегейлі шешімін қолға ұстата қоюы екіталай десек ше? Ақтөбе қаласындағы жасыл желекті сандық жүйе арқылы түгендеу өте қажетті жоба. Әйтсе де тал-теректерді суару мен күту жөніндегі оңтайлы шешімдер осы бастан қолға алынбаса, пайдасы мол деп есептелген бастама жартыкеш күйінде қалып қоюы әбден мүмкін. Тағы бір қынжыларлық жайт, облыста қазіргі су қоймаларында жинақталған азын-аулақ су мөлшерінің өзі зиянды химиялық элемент – бормен ластанған. Себебі аталған су қоймаларына бор концентрациясы қала маңындағы Елек өзені арқылы түседі. Бұл келеңсіздік көктемгі су тасқыны кезінде еріксіз болатыны айтпаса да түсінікті. Шамамен бұл уақыт екі-үш аптаның аралығын қамтиды. Орын алатын жайттардың күрделі сипат алатыны соншалық, төтенше жағдай кезінде оны реттеу жүйесін ойластырудың өзі мүмкін болмай қалады екен. Сөйтіп бормен ластанған сумен қоректенген ағаштар бой жазып өсе алмай қалатыны әрі әртүрлі өсімдік дертіне шалдығатыны белгілі болып отыр. Оның үстіне топырақтанушы мамандар Ақтөбе топырағы құнарының төмендігі ағаштардың көкке бой созып өсуіне кері әсерін тигізеді деп есептейді.
Яғни, ағаштарды суарудың балама жолдарын ойластыру қажеттілігі алдан шығады. Оған өңірдегі ауызсудың басты көзі Көкжиде жерасты су көздерін пайдалануға болар ма еді... Жалпы, бүгінгі су қоймалары өңірдің техникалық суға және ағаш пен бау-бақшаны суаруға деген қажеттілігін өтей алмай жүргенін айтуға тиіспіз. Осы орайда бұған дейін облыс аумағында 10 жаңа су қоймасын салу жөніндегі мәселелер жиі айтылатын. Кейіннен бұл әңгімелердің естілмей кеткеніне де куәміз. Оның бір себебі Ауыл шаруашылығы министрлігіне қарасты Су ресурстары комитеті аталған су қоймаларының нормативтік-сметалық құжаттарын әзірлеуді кешіктіргенінен болды.
Ақтөбеде ағаштарды күтіп-баптау мен өсіруге байланысты орын алып жүрген келеңсіз көріністерді де айта кеткеніміз орынды. Бұл – ағаштарды аяусыз қырқып кескеннен кейін томар болып қалатыны. Ботаника мамандары кәрі теректердің екінші тынысын ашуы және жас өскіндердің пайда болуы үшін қажет кезде осы іспетті өңдеу тәсілін қолдана алады. Әйтсе де қалада бұл істі жетік меңгерген кәсіби мамандар емес, көп жағдайда бағбандыққа қатысы жоқ, оған үш қайнаса сорпасы қосылмайтын көлденең көк аттылар атқарып жүргені де анық байқалады. Себебі белгілі бір компания тендерлік конкурста ұтып шығады да, ағаштарды реттеудің жөні осы екен деп, жыртқыштық әрекеттерге бой ұрады. Өйткені аталған кәсіпорында тал-теректі күтудің жай-күйін жетік білетін мамандар жоқ, дейді қала әкімдігіне қарасты тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, абаттандыру, көгалдандыру және санитарлық тазалық секторының меңгерушісі Хасен Юсупов.
Бұл көрініс облыс орталығында қажетті мамандар мен дендрологтардың мүлдем жеткіліксіз екенін көрсетеді. Сондықтан да қалада аталған мамандыққа бейімдеу мен қайта оқытып әзірлеу жұмыстары шұғыл қолға алыну қажет. Сондай-ақ бұл іс қала тұрғындарының ұдайы бақылауында болғаны жөн.
Түйіп айтқанда, Ақтөбені жасыл қалаға айналдыру жөніндегі жобаның өміршең екені анық. Осы орайда жауапкершілігі мол іс жан-жақты, кешенді сипат алған жағдайда ғана нәтижелі болатыны назардан тыс қалмаса екен демекпіз.
АҚТӨБЕ
