«Қазір құрылыс компаниясы базар орналасқан жерді босатып беруді сұрап жатыр. Олардың да өз шарттары, өз жоспарлары бар. Олар мұнда келгенде, бірден жер қазуға кіріспейді. Контейнерлерді әкеліп, инженерлік желілерді сыртқа шығару керек. Бөлшектеу жұмыстары жүргізіледі және бұл кем дегенде екі айға созылуы мүмкін» делінген Алматы әкімдігі таратқан ақпаратта.
Алматылықтар «Никольск» деп атап кеткен базарға жақын жерде Свято-Никольский шіркеуі мен Ахмет Байтұрсынұлы атындағы гүлзар бар. Базар әкімшілігі журналистермен кездескен кезде жұмыстарын жыл аяғына дейін ғана жалғастыруға мүмкіндік беретін хабарлама алғанын айтты.
Базар басшылығы 12 кәсіпкердің жұмыстарын басқа жерде жалғастыратынын жеткізді. Қала әкімдігі олардың жұмыспен қамтылуын, Алматыдағы өзге базарлардан орын алуын өз жауапкершілігіне алып отыр. Яғни, «Никольскінің» бірде-бір кәсіпкері жұмыссыз қалмайды. Мұндай құжат базарда сауда жасап тұрған кәсіпкерлерге де берілген. 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап жаңа сауда үйінің құрылысы басталады.
Қаланың сәулетшілері «Никольск» базарының тарихы Алматының тарихы үшін аса маңызды рөл атқара қоймағанын айтады. Олардың түсіндіруінше, базардың «атақ-даңқының» бәсін асырып тұрған фактор – қасындағы Қасиетті Никольск шіркеуі. Осы шіркеуге қатысты біз білетін мәлімет – Тұрар Рысқұловтың Алматы көпестерінің бірі Приходьканың ерке ұлы Аркадий Приходканы шіркеуге алып келетіні, буыны қатпаған баланы шоқын деп мәжбүрлесе де аулаға шығып кетіп, қожайындарын сыртта күтіп тұратыны... Сәулетші Алмас Ордабаев бізбен әңгімесінде базарды сүріп, орнына заманауи үлгідегі сауда үйін салудан ешбір әбестік көріп тұрмағанын айтады. Себебі етек-жеңі салбырап тұрған әрбір базардың жалына жармасып, қорғай беретін болсақ, аты-заты белгісіз мұндай базарлар жүздеп саналады.
Ал жазушы Халид Амин журналистермен кездескен кезде базардың сүрілуі атақты «Привоз» базарын сүргенмен бірдей екенін айтыпты. 1920-1950 жылдары алматылықтардың тұрмыстық деңгейдегі шаруаларын шешіп алуға осы базар себеп болыпты. Олар осы базарға келіп, алтын, күміс әшекейлерін азық-түлікке айырбастап, жан сақтап қалған. Десек те, 90 жылдық тарихы бар базар ашық сауда нарығындағы бәсекелестікке төтеп бере алмағанын мойындауымыз керек. Базардың акционерлері сауда орнының инфрақұрылымын заманауиландыруға ұмтылған жоқ. 1990 жылдардағы жайма базар деңгейінен әрі аса алмады.
«Никольск» базары туралы мәліметтер ғаламтор көздерінде көп: 1942 жылы мұнда Профура лақап атымен танымал болған Тамару Фастовская аса қат тауарларды үш есе қымбат бағасымен сатқаны үшін ұсталып, атылған.
Ақпарат құралдарының мәліметінше, Алматы қаласында 757 құнды тарихи ғимарат анықталды. Қоғам қорғауы керек деп тапқан тарихи ескерткіштер қатарында «Никольск» базары жоқ. Демек, ол қасындағы шіркеу бәсін асырып тұрған көше базары деңгейіндегі сауда орны. Қала билігінің оны сүріп тастап, ойын-сауық кешенін салайын деген ниеті жоқ.
Алдағы бірер жылда базар орнында бұрынғы атауын сақтап қалған заманауи сауда үйі салынып, қалаға көрік беретін сәулетті ғимараттардың қатарын толықтырады. Қала билігі оның құрылысын жобалау кезінде Алматының шығыстық-азиялық келбетіне басымдық беріледі деп отыр.
Алматыда базарлардың сүрілуі жаңалық емес. Себебі көбінің құрылысқа қатысты заңдарды өрескел бұзғаны белгілі болды. Бұл дегеніңіз – базар орналасқан аумақтың шектеулі жерден асып кетуі. Ол аздай, ережеге сәйкес көлік тұрақтары мүлдем салынбаған. Сондықтан қала әкімдігі тізеге батырып болса да базар реформасын жүргізуді қолға алды. Егер осы реформасы сәтті іске асса көлік тығыны азайып, Алматының ажары қайта қалпына келгелі тұр. Сапасы сын көтермейтін базарлардың орнында сәнді де сәулетті сауда нүктелері ашылмақ. Айтпақшы, Алматыда сүрілмейтін, талапқа сай келетін бір ғана базар бар екен. Бұл – «Көк базар».
Алайда, бұл базардың да бір кемшілігі – көлік қоятын жері жоқ. Сондықтан алдағы уақытта «Көк базарда» жерүсті және жерасты көлік тұрақтарын салу құрылысы жүреді.
Ал қалған базарлар рет-ретімен сүріледі. Оны «тарихи нысан» деп аттан салудың жөні жоқ.
АЛМАТЫ
