Қалааралық трассадан бұрылып, шөлейт өңірдің шексіз-шетсіз бұралаң жолына түскенде, шопыр жігіт жеңіл тыныстап: «Көке, сізге бір қызық әңгіме айтайын ба?» деп, қасындағы жолаушыға қарап иек қақты.
Жолаушы ақырын ғана бас изеді. Осыдан соң екі арадағы үнсіздікті сейілткеніне қуанғандай: «Шіркі-і-н, мұнда тұрып жатқан елдің тіршілігі өте қызық қой, – деп жымиды шопыр жігіт. – Мынау дала сияқты дархан, ақкөңіл адамдарды тек осы жақтан ғана көресіз. Бұ... бұлардың бір-біріне айтатын әзілдері де қызық.
Әсіресе аузының дуасы бар жеңгелеріміздің қайын ағалары мен қайындарына қойған лақап аттарын естісеңіз бар ғой, ішек-сілеңіз қатады.
Мысалы, біздің ауылда Шәріп деген бір атамыз болған. Темірден түйін түйетін нағыз шебер, ұста кісі еді. Міне, сол атамызды баяғыда бір жеңгесі Қабан деп атай салған екен. Содан әлгі ат желімдей жабысып, тастай қатқан да қалған ғой.
Тағы бір атамызды жеңгелері әзілдеп Тәңкі деп атапты. «Неге өйтеді?» десек, «Е-е, ол аталарыңның көпшілік жиналған жерде тәңкі сияқты киіп-жарып, айналадағы жұртты тыңдамай, өз бетінше сөйлей беретін әдеті бар еді», деп күледі.
Міне, енді, өзіңіз де түсініп отырған шығарсыз, Тәңкі дегендері – кәдімгі танктің өзі ғой!..
Өткенде ауылда сол Тәңкі атамызды еске алып, құран оқыту үшін құдайы тамақ жасап жатқан кісілерден: «Осы біздің Тәңкі атамыздың шын аты кім еді?» деп сұрасам, ешқайсысы есіне түсіре алмайды.
Ал енді, ана-а-а-ау түкпірдегі Бақырша деген ауылда жеңгелері Жалаңаяқ атандырып жіберген бір көкеміз болды. Ұзын бойлы, көп сөзі жоқ, тұйық кісі еді. Өз басым, оның жалаңаяқ жүргенін ешқашан көрген емеспін. Бірақ, әлгі лақап атын ести қалса, жалт қарайтын...
Жол бойы шопыр жігітті тыңдап келе жатқан жолаушы жымиып, тағы да бір рет басын шұлғып қойды. Оның көз алдына өз басынан өткен бір қызық оқиға елестеді.
Баяғыда-а, бала күнінде бақша суару үшін тау жақтап су бұрып, арық жағалап жүретін Әбешбай дейтін көкесін бұның апасы Быдық қайным деп атаушы еді.
Ол өзі, бұлардың үйіне жиі келіп, атасымен бірге отырып, қымыз ішетін. Және басы қалтаң-қалтаң етіп, қасындағы адамға сөз бермей, көпіріп сөйлей беруші еді. Әне, содан ғой, апасының оны Быдық атандырып жүргені. Бірде атасы үйге кештеу оралды да: «Әй, әлгі Быдық қайның бүгін келген жоқ па?» деп сұрады.
Апасы оның әлдебір қызық қылығын есіне алғандай: «Е-е, жүрді ғой осы маңда, біздің үйдің күбісіне жалтақ-жалтақ қарап, – деп күлді. – Дәу қазанның астына тезек қалап жатыр ем, «әй, қайным, кел, қымыз іш», деп шақыруға да мұршам болмады».
«Қап, әттеген-ай, – деді атасы басын шайқап. – Ұят болған екен».
Сонсоң екеуі өз ара біраз күңкілдесіп отырды да, бір кезде бұған қарап: «Әлі ұзап кете қоймаған шығар. Сен барып, шақырып келе ғой», деді.
Бұл әрине, жүгіре жөнелді. Быдық көкесі, расында да, бұлардың үйінен ұзамай, арық жағасында тауға қарап ойланып отыр екен. Жанына жүгіріп барған бойда: «Быдық көке, – деді бұл даусын қаттырақ шығарып. – Сізді атам меп апам қымыз ішсін деп шақырып жатыр!»
Өзімен-өзі ойға батып отырған ол ұйқыдан шошып оянғандай селк ете түсті де, арт жағына бұрыла қарап, «А-а», деп қалбалақтап қалды. Сол кезде арықтың жағасындағы топырақ сусып кетіп, бір аяғы суға шалп ете түскені. «Қап-әй, ә!»
Бұның оған жаны ашып кетіп әрі өзін айыпты сезінгендей: «Көке, жүріңіз, үйге барған соң, етігіңізді күнге жайып, кептіріп аласыз ғой!» деп, даусы дірілдеп, пиджагінің жеңінен тартқылай бастады.
«Ә-ә, – деді оның жүзі жылып, бұған мейірлене қарап. – Міне, сөйдесеңші! Быдық деп... апаң айтса бір жөн!..»
...Жолаушы өз-өзінен езу тартты. Шопыр жігіт оған қарап: «Қазіргі жеңгелер де, келіндер де ондай аттарды тауып қоя алмайды-ау, ә?!» деп, әуелгі әңгімесін жалғап, басын шайқап келе жатты.
«Ал олардың қайнағалары мен қайнылары ше? – деп ойлады жолаушы. – Ондай әзілді көтере алар ма екен?!.»
