Енді біліктілік бойын­ша алдын ала іріктеуден өтіп, ин­дустриялық сертификат ал­ған кәсіпорындар ғана мемле­кеттік сатып алуға қатыса ала­ды. Ал Қостанайдағы табысы азын-ау­лақ шағын тігін ше­бер­ханаларының ин­дустриялық сертификат алуға жұм­сайтын басы артық ақшасы жоқ. Осы­лайша, өңірлік жеңіл өнеркәсіптің та­мы­рына қан жүгіртіп, көптен бері мәде­ниет, білім және құқық саласын киін­діріп келген 20-ға жуық шебер­ха­наның тынысы тарылып, кәсібі тоқырап қалды.

Индустриялық сертификат – же­ңіл өнеркәсіп саласындағы әрбір өн­діріс ошағының паспорты іспеттес құжат. Кәсіпорынның жалған емес, расымен бар екенін, шынайы тауар өн­діріп жатқанын растайды. Ең басты­сы, отандық тауар өндірушілер арасын­дағы адал бәсекеге жол ашады. Сон­дай-ақ, шетелден арзан бағаға киім-ке­шек алып келіп, оған «өзім өндір­дім» деген белгі жапсырып, көз бояу­шы­лықпен мемлекеттік сатып алу кон­курс­тарын ұтып алып жүрген жалған кәсіпорындардың тамырына бал­та шабады. «Атамекен» ҰКП тара­пы­нан берілетін бұл сертификатты алу үшін кәсіпорын арнайы сарапшы шақыртуы керек. Ол әлгі кәсіп­орын­ның сертификатқа лайық не лайық емесін анық­тайды.

Кәсіпкерлердің айтуынша, Қоста­най­да мұндай сарапшы жоқ. Бұл санат­тағы мамандар елімізде санаулы ғана. Жеңіл өнеркәсіп саласында жұмыс істеп жатқан 1030 отандық кәсіпорынға 15 сарапшы ғана қызмет көрсетеді. Олардың мекенжайын «Атамекеннің» ресми сайтынан табуға болады.

Сарапшы тапсырыс берген кәсіп­орынға сараптама жасап, оның қо­ры­тындысын өңірлік Кәсіпкерлер палатасына өткізеді. Палата ешкімді алаламайды. Талапқа сай болса, үлкен фабрикаға да, 2-3 адам жұмыс істейтін шағын тігін шеберханасына да сертификат ұстатады.

– Алайда есептеп көрсек, индус­триялық сертификаттың құны 700 мың теңге болады екен. Оның ішіне сарап­шының ары-бері жүретін жолақысы, жатын орны, ас-суы, іссапар пұлы кіреді. Бәлкім, бұл іргелі кәсіпорын «Болшевичка» тігін фабрикасы үшін түк емес шығар. Біз сияқты 4-5 адамнан тұратын шағын шеберхана мұндай қаржыны төлей алмайды, – дейді кәсіпкер Жанар Сәрсенбаева.

Ісмер тұрғындардан түскен жеке тапсырыстарды орындау­мен қатар, оншақты жылдан бері ішкі іс­т­ер органдары мен Қостанай, Ақмола, Ақтөбе, Пет­ро­павл облыс­­тарының прокуратурасына, құтқа­ру­шы­лар­ға, кур­санттар мен мектеп оқу­шы­ла­ры­на мем­лекеттік тапсырыс бойынша арна­йы киім тігеді. Бірақ жыл бас­талғалы рұқсат қа­ғазы жоқ кәсіпкерлер үшін мем­ле­кет­тік сатып алу порталы жабық тұр­ған­дық­тан, конкурстарды сыр­тынан қы­зықтағаны болмаса, тіке­лей қа­ты­са алмай отыр.

Кәсіпкерге бұрыннан тапсырыс беретін мемлекеттік органдар «Сертификат қашан аласыз?» деп күнде қоңырау шалатын көрінеді. Өйткені шағын тапсырыс беретін мекемелерге шағын шеберхана қолайлы. Оның үстіне біраз жылдан бері қостарапты іскерлік сенім қалыптасып қал­ған. Тігін шеберханасы тапсырыс берген мекеменің әр қыз­мет­керіне жеке тоқталып, алдымен үш рет өлшеп, пішіп алады. Адамның дене бітімін, бойын дәл анықтап алып, киім тігуге содан кейін ғана кіріседі. Ісмер­дің айтуынша, мәселен, 42-ші өлшемдегі киім киетін адам­­дар­ға бірдей киім тігуге бол­май­­ды. Өйткені олардың дене біті­мінде көп айырмашылық бола­ды. Шеберхана осының бар­­лы­­ғын ескеріп отырады. Ал үлкен фаб­рикалар бұған бас ауыртып жат­пайды. Мыңдап тапсырыс түсе­тіндіктен, олар киімді тек өлшем бойынша ғана қабылдайды. Қыз­меткерлерін киіндіру үшін көп мекемелердің шағын тігін цехтарына жүгінетіні де осыдан.

Жанар Сәрсенбаева оқушы­лар­ға арнап мектеп киімін де тігеді. Мәсе­лен, облыс орта­лы­ғындағы №115 мектептің оқу­шы­лары жыл сайын осы тігін цехы­нан киінеді. Ісмер мұндағы 5-6 жетім балаға мектеп формасын тегін тігіп береді. Бүгінде бұл оқу ошағында 686 бала білім алады. Былтыр соның жартысына жуы­ғы киім жаңартыпты. Ер баланың костюм-шалбары мен көйлек-галстугіне шамамен 10-15 мың, ал қыз баланың киіміне 15-18 мың теңге кетеді. Жақсы, тіпті 20 мың теңге кетеді дейікші. Сонда индустриялық сертификат алу үшін шағын ғана тігін цехына бір мектепті бір жыл тегін киіндіруге тура келеді.

20 ақпан күні таңертең облыс­тық прокуратура мемлекеттік са­тып алу порталына конкурс жа­рия­­ла­­­ған. Тапсырыс көлемі ша­ғын ғана – 20 плащ, 20 китель. Бірақ бұл кон­курс­қа бірде-бір тігін фаб­­ри­ка­сы қатыспаған. Өйткені ірі кәсіп­орындар мұндай майда-шүй­де­ге бас ауыртқысы келмейді. Ал оны алатын Жанар Сәрсенбаева сияқты шағын ше­бер­хана иелерінің қо­лын­да серти­фикат жоқ. Өткен жылы мем­лекеттік тапсырыс бойынша ките­лі, жейдесі, мектеп формасы бар – барлығы 200-ге жуық киім тіккен шеберхана биыл жеке тұрғындардан түскен бірді-екілі тапсырысты ғана талғажау етіп отыр.

Сертификатқа қол жеткізе алмай сергелдеңге түскен кәсіп­кер­дің бірі – Евгения Домбаева. Ол облыс­тық филармонияның әнші, биші­ле­рі­не, театр әртістеріне, аудандық мәдениет үйлерінің өнер­­паздарына арнап ұлттық на­қ­­ыш­­тағы сахна киімдерін тігеді. Кә­сіпкер мәсе­ле­нің тек қар­жы­ға ғана тіреліп тұр­ма­ғанын аң­ғарт­ты.

– Индустриялық сертификат алу үшін тігін мәшіңкелері жаңа әрі белгілі бір талаптарға сай болуы керек. Сондай-ақ шебер­ха­на­­да жұмыс істейтін жұмыс­шы­лардың жоғары білімді екенін рас­тайтын дипломы болуы тиіс. Ме­нің шеберханамда жұмыс іс­тей­тін шеберлердің қолы алтын. Тә­жірибесі мол, кез келген сән үл­гі­сіндегі жоғары сапалы көй­лекті тіге алады. Былтыр дип­ломы бар бір-екі қыз келді. Қай­шыны дұрыс ұстай алмайды. Оларды жұмысқа алмадым. Өткен жылы тауарларым «Қазақ­станның ең үздік тауары» бай­қа­уына қатысты. Сөйте тұра, міне, мемлекеттік сатып алу­дан шеттетіліп отырмын, – дейді ашын­­ған кәсіпкер.

Ісмер әйелдер Мәжіліс депутаты Ирина Ароноваға арнайы хат жазып, құқықтарын қорғауды өті­ніп­ті. Депутат олардың мәсе­ле­сін Пар­ламентте көтеріп, Үкі­мет­тен индус­трия­лық сертификат беру шарттарын қайта қа­рауды сұраған. Бұл мәселе кәсіп­керлердің пайдасына ше­шіл­­геннің өзінде де, оған әлі біраз уақыт кетеді. Өйткені заң­ға өзгеріс енгізу оңай емес.

Кәсіпкерлердің пікірінше, индус­триялық сертификат о баста отандық өнімге қолдау көрсету мақ­сатында талап етілгенімен, шағын, орта, ірі кәсіпорындардың өнім шығару мүмкіндігі мен қыз­мет көрсету аясы ескерілмеген. Мем­лекеттік сатып алуға қатысу үшін барлығынан бір сертификат талап етіледі. Нәтижесінде, таяқ­тың екінші ұшы шағын кәсіп ошақ­та­рына тиіп кетіп, олардың нарық алаңына шығатын жолын жауып тастап отыр.

– Еліміздегі шағын кәсіп­кер­лік­ті дамыту үшін индус­трия­лық сертифи­кат қажет екенін жақ­сы түсінемін. Бірақ біз сияқты сау­са­ғын сауып, көз майын тауысып таза еңбегімен нәпақа айырып жүрген шағын тігін цехтарына оның қажеті шамалы. Бізде сертификат құнын төлейтін күш те жоқ. Бұған дейін «Мемлекеттік сатып алу туралы» заңда бір көзден сатып алу туралы тармақ болатын. Қазір оны алып тастап отыр. Бұрын біз осы тармақ бо­йынша мемлекеттік сатып алу конкурстарына еркін қатысып, жылдық азық болатын тапсырыс алатынбыз. Заң шығарушылар осы тармақты қайта қалпына кел­тіріп берсе деген өтінішіміз бар. Олай болмаған жағдайда атель­ені жауып, 20 шақты тігін це­хында табыс тауып отырған 100-ге жуық адам жұмыссыздар қатарына қосылудан басқа айла қал­мады. Биыл Мемлекет басшы­сы шағын кәсіпкерлікті тексеру­ге мора­то­рий енгізіп, табысқа са­лынатын са­лық­тан босатып отыр. Жұмыс жүріп тұрса, салық тө­леу – бұлжымас мін­детіміз. Тек же­ңіл өнеркәсіп сала­сын­дағы ірі өндіріс ошақтары мен шағын тіг­ін цехтарының аражігін ажы­ратып, олардың мүмкіндіктерін ескере отырып, әрқайсысына лайық әділ талап қойса екен. Бас­тысы, шағын кәсіпкерлер үшін мемлекеттік сатып алуға қа­ты­су шартын жеңілдетіп, тауар өн­ді­руге мүмкіндік жасалады деп үміт­тенеміз, – дейді қостанайлық іс­мерлер.

ҚОСТАНАЙ