Рас, құқық қорғау органдары бірнеше жылдан бері браконьерлерге қарсы күрес жүргізіп келеді. Жыл сайын көктемде заңсыз балық аулайтын браконьерлікке қарсы «Бекіре» кең көлемді акциясы өткізіледі. Бірақ мұнымен браконьерліктің тыйылар түрі көрінбейді. Бағалы бекіре балықтарын баудай түсіріп, талан-таражға салған браконьерлік Жайық-Каспий су бассейнінде әлі де белең алып тұр. Тұйық су қоймасы саналатын теңіздің қазақстандық бөлігінен ілуде біреуі болмаса, қазақстандық браконьерлер әлі күнге топ-тобымен ұсталған емес. Кезінде браконьерлікпен айналысатын Жанбай ауылының тұрғындары құқық қорғау органдарының қызметкерлерімен жаға жыртысып, тіпті айдын үстінде адасып кеткенін білетін едік.
Неге екені белгісіз, теңіздің Қазақстандағы бөлігіне Каспий маңындағы елдерден браконерлердің емін-еркін кіру тоқтамай тұр. Бұған бір деректі көлденең тартар болсақ, Ұлттық Қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Маңғыстау облысы бойынша департаменті биылғы 11 сәуірде «Бекіре» кең көлемді акциясы шеңберінде Каспий теңізінің су айдынында заңсыз балық аулап жүрген Әзербайжан Республикасының азаматтарын ұстады. Оларды тексеру іс-қимылдары барысында ұсталған тұлғалардан балық аулауға арналған құрал-жабдықтар, сондай-ақ Ф-1 қол гранатасы тәркіленді.
Ал облыстық полиция департаментінің қызметкерлері Атырау қаласының іргесіндегі Жұмыскер ауылының тұрғынынан төрт қапқа салынған бекіре балығын тәркіледі. Бағалы бекіре тұқымдас балықтың салмағы – 126 кило. Бұдан кейін қаладағы жеке үйлердің бірінің сарайынан жалпы салмағы 180 кило болатын бекіре тұқымдас бағалы балықтың 60 данасын тәркілеуге алды. Сол жерде «Нива» автокөлігінен 10 килодан астам бекіре балығы табылды. Тіпті, тапа тал түсте төрт жігіттің инспекторларға қарсылық танытып, мотоциклін өртеп кеткеніне не дерсің?
Мұның бәрі биыл тіркелген деректер десек те, браконьерлікке қатысты шулы оқиғалар ұмытылған жоқ. Мәселен, бұдан он шақты жыл бұрын Әзербайжан елінің 18 азаматы бар 2 жүзу кемесі Қазақстан аумағынан ұсталған еді. Сол кезде қолға түскен қос кемеден 2,2 тонна бекіре тұқымдас балық, 106 жәшікке салынған «коллада» ау құралдары тәркіленген болатын. Бұдан табиғат байлығына келтірілген зиян 14,3 миллион теңге екені айтылған болатын.
Әрине мұндай фактілердің бәріне қылмыстық іс қозғалады. Бірақ мәселе қылмыстық іс қозғаумен біте ме? Біздіңше, бірнеше мәселеге терең бойлау қажет секілді. Біріншіден, күрес күшейген сайын браконьерліктің үдей түсетіні несі? Екіншіден, Каспий теңізінің қазақстандық секторына өзге елдің браконьерлері неге кіре береді? Бұған жыл аралатып болса да, дағыстандық, не әзербайжандық браконьерлердің Қазақстанның құқық қорғау органдарына ұсталуы дәлел бола алады. Өзге елдің браконьерлері серуендеп, не бағытынан жаңылып келмейтіні әлімсақтан белгілі жайт. Олардың көкейін теңіздің қазақстандық секторындағы бағалы бекіре тұқымдас балықтар тесіп тұр. Сөйтіп олар біздің еліміздің су айдынындағы шекарасын заңсыз кесіп өтіп, бекірені баудай түсіріп жүр. Өйткені әлемдік нарықта бекіреден алынатын қара уылдырықтың бәсі аспандап, қосымша табыс түсіретін көлеңкелі бизнеске айналғалы қашан?
Осылайша, ой қорытар болсақ, Каспийдің қазақстандық бөлігіндегі браконьерлікті халықаралық сипат алды демеске амал жоқ. Бұған талайдың заңсыз табыс көзі болған жеңсік астың қымбатқа бағаланатыны себеп екені даусыз. Демек, браконьерлік бұғауланбай, Каспий бекіресі талан-таражға түсе берсе, бекіре тұқымдас бағалы балықтар қорын құртып алуымыз ғажап емес.
Өйткені қойын кітапшамыздағы дерекке сүйенсек, өткен ғасырдың 70-жылдарымен салыстырғанда, осыдан он жыл бұрын бекіре тұқымдас балықтар қоры 9 есеге азайыпты. Ал қорытпаның өнеркәсіптік қоры 2005 жылы 326 тоннаны құрағанымен, бес жылдан кейін бағалы балықтың бұл түрі 5 есеге азайғаны анықталған. Содан бері жыл сайын браконьердің барымтасына түскен бекіре тұқымдас бағалы балықтың қоры тағы қаншаға азайды екен?
Рас, Каспий бекіресінің қорын молайту үшін Атырауда шабақ өсіретін екі зауыт жұмыс істейтінін жоққа шығаруға болмайды. Мұндағы тоғандарда бекіре тұқымдас бағалы балықтар шабағы өсіріліп, жыл сайын 7 млн данасы табиғи ортаға жіберіледі. Жақында «Жайық-Атырау» бекіре шабағын өсіру зауытының мамандары бекіреден жасанды жолмен 22 кг қара уылдырық алды. Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің баспасөз хатшысы Сәкен Ділдахметтің мәліметінше, қара уылдырық алынған бекіренің салмағы –148 кг. Оны балықшылар 1 наурызда Жайық өзенінен аулаған.
– Жасанды жолмен алынған қара уылдырық «Осетр» аппаратына салынды. Кейін бассейнде, сонан соң тоғанда жетіледі. Бекіре шабақтарын шілде-тамыз айларында Жайық өзеніне, яғни табиғи ортаға жіберу көзделуде. Ал бекіре балығы жақын арада Каспий теңізіне жіберіледі, – дейді Сәкен Ділдахмет.
Оның мәліметіне сүйенсек, жыл басынан бері «Жайық-Атырау» бекіре шабағын өсіру зауытына бекіре тұқымдас балықтардың 57 данасы ауланды. Биыл табиғи ортаға бағалы балықтардың 75 млн шабағын, соның ішінде бекіренің 7 млн шабағын жіберу жоспарланып отыр.
Бекіре тұқымдас бағалы балықтар шабағын өсіруді тағы бір зауыт қолға алғысы келеді. Бұл – «Сaspian Royal Fish» ЖШС. Аталған серіктестіктің зауытында бағалы бекіре тұқымдас балық өсіріліп, қара уылдырық дайындалады.
– Біз бекіре тұқымдас балықтардың шабағын өсіріп, Жайық өзеніне жіберу мәселесімен айналысуды көздеп отырмыз. Өйткені біз де өңірдегі су айдынын бағалы балық қорымен толықтыруға үлес қосқымыз келеді. Бұл үшін бізде мамандар жеткілікті. Біз шабақтарды 3-10 грамға дейін өсіріп, өзенге шығара аламыз. Бірақ бұл жоспарды іске асыруға Атыраудағы бекіре шабағын өсіру зауыттарының көмегі қажет. Біз олардан бекіре балықтарының шабағын алғымыз келеді. Ал олардан шабақтарды алу үшін тиісті министрліктің рұқсаты керек. Біз осы мәселеге орай ұсынысымызды бердік. Енді бұл мәселе оң шешілетініне сенеміз, – дейді серіктестіктің бас балық өсірушісі Ахат Ниматов.
Алайда браконьерлікке қарсы «Бекіре» шарасының пәрменін күшейту қажеттігі туындайды. Өйткені бұл сәуір-мамыр айларында ғана қолға алынатын маусымдық шара деңгейінде қалып отыр. Ал жылдың өзге айларында браконьерлердің қол қусырып жатпайтыны даусыз. Өмірін өлімге тігіп, асау теңіздің толқынымен арпалысып жүріп, бағалы бекіре тұқымдас балықтарды қынадай қыратын браконьерлер әзір айылын жияр емес. Бәлкім, оған браконьерлерге қолданылатын жазаның айыппұлмен шектелуі себеп болатын шығар. Ал ашкөздікпен бағалы бекіре тұқымдас балық қорына суық қолын сұғатын браконьерлер айыппұлды шыбын шаққан құрлы көрмейді. Қазір елімізде браконьерлерге Қылмыстық кодекстің 335-бабымен (Балық ресурстарын, басқа су жануарларын заңсыз алу) ғана іс қозғалады. Егер қарсылық танытып жатса, осы Кодекстің 379-бабымен (Билік өкіліне бағынбау) тергеу жүргізіледі. Бірақ түптің түбінде браконьерлердің айыппұлмен құтылып жататыны белгілі.
Каспийдің бағалы бекіресін баудай түсіріп, талан-таражға салып жүрген браконьерлер кімдер? Олардың бекіре тұқымдас балықтарды аулауға мораторий жарияланса да айылын жимау себебі неде? Әлде браконьерлердің қолтығына су бүркіп, қуғанға жеткізбейтін жүрдек қайықпен, айшылық алыс жерлерден хабар алатындай байланыс құралымен қамтып отырған мүдделі топтар бар ма? Бұл – бірнеше жылдан бері баршаны толғандырса да, әлі күнге жауабы табылмаған сауалдар.
