Сиднейде атой салған саңлақтар арасында елеусіздеу қалған бір тұлға бар. Ол – дзюдошы Айдын Смағұлов. Ұлттық құрама бапкерлері командаға алмағаннан кейін айтулы балуан Қырғызстанның туы астында өнер көрсетуге бел буды. Жанкешті жігіт Сиднейде өзінің мықтылығын мойындатып, қола медальді иеленді. Осылайша Смағұлов өзге мемлекеттің намысын қорғаса да, оның есімі қазақ дзюдошылары арасынан Олимпия ойындарының жеңіс тұғырына көтерілген тұңғыш дзюдошы ретінде тарихта қалды.
Айдын – Алматы облысы Алакөл ауданының тумасы. Спорттың қыр-сырын жергілікті жаттықтырушы Бақытбек Мұстафин және өзінің туған ағасы, самбодан жасөспірімдер арасында КСРО біріншілігінің жеңімпазы Рүстем Смағұловтан үйренді.
Айдын айтады: Алакөл ауданының орталығы – Үшаралға Бақытбек Мұстафин сынды білікті бапкер келгеннен кейін жастардың барлығы да самбо және дзюдо күресімен жаппай айналыса бастады. Алдымдағы ағаларымның екеуі де спортшылар. Әке-шешем күндіз-түні жұмыста. Үйде маған қарайтын ешкім жоқ. Сол себепті Рүстем өзімен бірге спорт залына мені ертіп баратын. Кешкісін ағамның қасында болып, жаттығу барысын тамашалаймын. Кейде боз кілемнің бір шетінде алысып-жұлысамын. Уақыт оза жаттығудан қалмайтын болдым. Спорт залында Бақытбек ағаның тәрбиесін көрсем, үйде Рүстемнен тәлім алдым. Бапкеріміз өте байсалды адам. Еш уақытта дауыс көтеріп, балаға ұрыспайды. Ұтсаң да, ұтылсаң да бірқалыпты. Үнемі ақыл-кеңесін айтып, ағалық қамқорлық танытады. Білмеген жеріңді тәптіштеп үйретуден жалықпайды. Ал Рүстемнің мінезі бөлек. Бір әдісті бір рет қана қайталайды. Көрсетіп тұрғанында қағып алуға тиіссің. Сол тәсілді қайталай алмасаң, бұлқан-талқан болып ашуланады. Көңіл күйі болса, екінші мәрте қайталауы мүмкін. Егер сонда үйренбесең, қолың бір сілтейді де кетеді. Жай кетпейді, балағаттап, сүйектен өтетін сөздер айтып кетеді. Ағамның бұл қылығы алғашында маған ерсі көрінетін. «Дұрыстап үйретсе қайтеді екен» деп жыларман боламын. «Тұра тұр, бәлем, әдіс-тәсілдің барлығын үйреніп алайын, содан кейін қалай күресу керектігін мен саған үйретемін» деп өз-өзімді қайраймын. Балалық қой, есейе келе ағамның не үшін ашуланатынын түсіндім. Балуанға ең әуелі жылдамдық, шапшаңдық, ептілік қажет. Айтылған ақылға құлақ түріп, көрсетілген әдісті әп-сәтте қағып алмаған спортшы боз кілемде шұғыл шешім қабылдай алмай, кібіртіктеп қалады. Ал оның ақыры немен тынатыны белгілі ғой. Кейін ойлап көрсем, Рүстем жайбасарлығым мен шалалығыма шамданады екен.
Шеберлігі толыса келе Айдын алдындағы ағаларының жолын қуып, Өскеменге аттанды. Ол жақта Жанәділ Атаевтың қол астында жаттықты. Елімізге есімдері жақсы таныс Руслан Сейілханов, Ержан Омарбаев, Сержан Омаров сынды белді балуандармен бір залда жаттығып, сол саңлақтардан көп нәрсе үйренді. Күрестің екі түрін де еркін меңгерген кейіпкеріміз ақыры дзюдоны таңдады.
Өзінің алғашқы қомақты табысына Алакөлдің арланы 1996 жылы қол жеткізді. 20 жасында алғаш рет ересектер арасында ел чемпионы атанды. Осы жеңістің арқасында ұлттық құрама сапына қабылданып, шет мемлекеттерде өткен бірқатар жарыстарда бақ сынады. Бірде ұтып, бірде ұтылып жүрді. Жасыратыны жоқ, сол кездері 60 кило салмақ дәрежесінде елішілік жарыстардың өзінде мықты бәсекелестік белең алып тұрды. Ержан Омарбаев, Нұрбол Сүлейменов, Базарбек Доңбай, Қасым Табылдинов, Бақытжан Әбдікәрімов, Берік Жетпісбаев, Ерлан Сіләмбаев... қай-қайсысын алсаңыз да кілең сайдың тасындай жігіттер. Сол сынақтан сүрінбей өту Смағұловқа оңай болған жоқ. Олимпиада қарсаңындағы жауапты жарыстарда сәтсіздікке ұшыраған ол Сиднейге сапар шегу мүмкіндігінен айырылды.
Сондай жайсыз күндердің бірінде Қырғызстанның танымал бапкері Тұратбек Құлыбаев Айдынға тосын ұсыныс жасады. Қырғыздар арасынан намыс туын биік ұстайтын білекті балуандар табылмаған соң айтулы маман біздің елге келіп, өзіне шәкірт қарайласып жүр екен. Бішкекте өткен Орталық Азия ойындарында ол кісінің 60 кило салмақтағы Айдын Смағұлов пен 73 кило салмақтағы Сағдат Садықовқа көзі түсіпті.
Айдын айтады: – Алғашында «Өз елім, өзімнің Отаным тұрғанда, өзгенің намысын жыртқаным қалай болар екен?» деген ой да келді. Содан ағаларымнан ақыл сұрадым. Олар: «Ұлттық құрамаға алмағаны үшін сен кінәлі емессің. Қырғыздар қиылып сұрап тұрса, тартынудың реті жоқ. Біле білсең, жат елге кетіп бара жатқан жоқсың. Іргеміздегі қырғыздар – өз ағайындарымыз. Қазақтың бір азаматы бауырлас мемлекеттің даңқын шығарып жатса, несі айып?! Есіңде болсын, спорттық ғұмыр қысқа. Оның үстіне, Олимпия ойындары күнде өтіп жатқан жоқ. Енді төрт жылдан кейін ғаламдық жарысқа баруың, иә бармауың белгісіз. Сол себепті мүмкіндігіңді қалт жіберме», деп кесімді сөздерін айтты. Бұл шешімге біздің бапкерлер де қарсы болмады. Сөйтіп, Сағдат екеуі 2000 жылы Сиднейде алауы тұтанған Олимпиадада Қырғызстанның туы астында өнер көрсетуге тәуекел еттік.
Сиднейде Аргентина, Ресей, Молдова және АҚШ дзюдошыларын жеңген Смағұлов бразилиялық Манола Пулаға есе жіберді. Осылайша қола медаль үшін таласу мүмкіндігін сақтап қалған қандасымыз өзбекстандық Әлішер Мұхтаровпен кездесті. Соның алдында ғана Алматыда өткен Санжар Жандосовты еске түсіруге арналған халықаралық турнирде жоғарыда есімдері аталған қос балуанның жолы қиысқан болатын. Сол жарыста «қылқындыру» тәсілін қолданған Мұхтаров қазақ жігітіне сан соқтырып кетті. Енді есе қайтаратын кез келді. Екеуі біразға дейін бір-бірін ала алмады. Шамамен кездесудің үшінші минуты болса керек, Мұхтаров іштен ілуге әрекет етті. Оның алдын ораған Айдын «диірмен» әдісін сәтті қолданып, қарсыласын қос жауырынымен жерге қадады. Осы айқын жеңістің арқасында Айдын Смағұлов Олимпия ойындарының қола жүлдегері деген мәртебелі атаққа ие болды.
Жоғарыдағы айқас аяқталғаннан кейін өзбек бапкерлері байбалам шығарған көрінеді. «Айдын Смағұлов – Қазақстанның азаматы. Оның Қырғызстанға еш қатысы жоқ. Олар Халықаралық дзюдо федерациясы бекіткен ережені бұзып отыр. Сол себепті жеңіс біздің балуанға берілуге тиіс», деп шағымдануға бекінген екен. Сол кезде Әлішер «Мен Айдыннан татамидің үстінде, таза белдеу барысында ұтылдым. Сондықтан да ешкімнің алдына барып арызданбаймын. Ондай арзан жолмен келген абыройдың маған еш қажеті жоқ», деп кесімді сөзін айтқан екен. Міне, нағыз ер азамат осылай кесек сөйлеу керек қой!
Айдын айтады: Кей адамдар менен «Егер қола медаль үшін айқаста өзбек Әлішер Мұхтаровпен емес, қазақ Базарбек Доңбаймен кездескенде не істер едің?» деген сұрақты жиі қояды. Әрине, әр спортшының түпкі арманы – Олимпиадада атой салу. Мен де Сиднейде жүлдеге қол жеткізуді мақсат тұттым. Алланың қалауымен арманым орындалды. Ал егер Базарбек екеуміздің жолымыз қиысқанда, мен оған еш ойланбастан жол берер едім. Өйткені Доңбай қазақтың намысын қорғады. Мен болсам, өзге елдің туы астында өнер көрсеттім. Ондай жағдайда кеудесінде намысы бар әр азамат мемлекеттің мүддесін бәрінен де жоғары қоюға тиіс. Мен де солай істейтін едім.
Айдынды мен бозбала шағынан жақсы білемін. Қашан да кесек сөйлейді. Сөзі мен ісі бір-бірімен қабысады. Сиднейден оралғаннан кейін ол асып-тасыған жоқ. Ешкімге өкпе айтпады, ешкімге назданбады. Бішкекке барып, Қырғызстанның ең жоғарғы мемлекеттік наградаларының бірі «Даңқ» орденін кеудесіне тақты. Қазақтың мәрт азаматтары да Айдынды шеттеткен жоқ. Қазақ дзюдошылары арасынан шыққан Олимпиаданың тұңғыш жүлдегерінің құрметіне Алакөлдің жағасында дүркіреген той өтті. Самат Рамазанов пен Мұхтар Тойбазаров ағалары үстіне шапан шауып, астына жеңіл көлік мінгізді.
Қазіргі кезде Айдын Смағұлов дзюдодан Қазақстан ұлттық құрама командасының бас бапкері қызметін абыройлы атқаруда. Бұйыртса, келесі жылы Токио Олимпиадасының алауы тұтануы тиіс. Сол жарысқа атақты балуан еліміздің ең үздік татами шеберлерін өзі бастап апарады.
