Таяу Шығыс тағы да дүрлікті

БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің онлайн отырысында сөз сөйлеген Н.Младенов Палестина – Израиль қақтығысына қатысы бар тарап­тардың бәрі бейбітшілікті сақтап қалуға ұмтылу қажеттігіне екпін салды.

«Мұндай қадамдар жедел бас­талуы тиіс. Уақыт жоғалтуға бол­майды. Палестина мен Израиль халқының тағдыры бөлі­нуді одан әрі қоздыратын және бей­біт­шілікті алыстататын біржақты қауіпті әрекетпен шешілмеуі тиіс», деді БҰҰ елшісі.

Сонымен қатар Н.Младенов Палестинаның «Төрттік» – АҚШ, Ресей, Еуропалық одақ және БҰҰ тарапымен келіссөздерді жал­ғас­тырудың маңызын атап өтті.

«Израиль аннексия жоспарынан бас тартуы тиіс», деген ол Таяу Шығыстағы әріптестерін БҰҰ-мен тізе қосып жұмыс іс­теу­ге, сондай-ақ «төрттікті» өңірде бей­бітшілік орнатуға үлес қосуға шақырды.

БҰҰ-ның Таяу Шығыстағы елшісінің бұлай дабыл қағуы бекер емес. Израильдің «Батыс жаға­лауды» аннексия жасау жөнін­дегі жоспары бар екенін жоға­рыда айттық. Жарты жыл бойы парламентін жасақтай алмай кел­ген Израиль үкіметі ақыры ортақ мәмілеге қол жеткізді. Аннек­сия ел тізгінін қолына ұста­ған Беньямин Нетаньяху мен оппо­зи­циялық партия өкілі Бенни Ганц келіссөздерінің бір парасы. Соған сәйкес, Израиль 1 шілдеден бастап Иордан өзенінің батыс жағалауын өз меншігінде екенін мәлімдемек.

Израиль Иордан өзенінің ба­тыс жағалауын 1967 жылғы «Ал­ты­күндік соғыста» басып алған болатын. Содан бері мұн­да еврейлердің қонысын қалып­тас­тыру  әрекеті белсенді жүргізіліп келеді. Қазір аймақтағы 140 елді ме­кенде 400 мыңға жуық еврей өмір сүреді. Ал мұнда нәпақасын айырып жүрген арабтардың са­ны 2 миллионнан асады. БҰҰ Қа­уіпсіздік Кеңесі де, БҰҰ да еврейлердің қонысын заң­сыз деп санайды. Сондықтан «Ба­тыс жағалау» мәселесі әлі күнге дейін түбегейлі  шешілген жоқ.

Ал Беньямин Нетаньяхудың асығыс шешім қабылдауына себеп бар. Иорданның батыс жағалауын Израиль меншігі деп мәлімдеуге АҚШ-тың қолдауы қажет. Алайда биылғы сайлауда Дональд Трамп жеңіліске ұшыраса, Вашингтон билігі еврейлердің бұл жоспарын қолдамайды. Әзірге Трамп әкімшілігі аннексия туралы тіс жарған жоқ. Тіпті таяуда Б.Нета­нья­хумен кездескен АҚШ Мем­лекеттік хатшысы Майк Помпео тараптарды Д.Трамп ұсынған мәмілеге келісуге шақырды.

Өткен аптада Джо Байден Израильдің аннексиясын қолда­майтынын мәлімдеп, мұндай қадам шиеленісті бейбіт жолмен шешуге кедергі келтіретінін атап көрсетті. Бұған қоса, Сенаттағы демократтар өкілдері Нетаньяху мен Ганцқа хат жолдап, аннексия жоспарын қолдамайтынын жеткізді. Ендеше, күздегі сайлау­да Джо Байден жеңіске жетсе, Израильдің жоспары іске аспауы әбден мүмкін.

Израильдің жоспары, әлбетте Палестинаға ұнаған жоқ. Бұған дейін ел билігі бірнеше рет Д.Трамп­­тың ұсынысын қабыл­дамай тастаған еді. Бұл жолы Мах­­муд Аббас мүлдем қатты кетіп, АҚШ және Израильмен жа­сал­­ған бүкіл келісімнен шыға­ты­­нын мәлімдеді. Сондай-ақ әлем елдерін Б.Нетаньяху аннексия жоспарын жүзеге асыруға кіріс­се, Израильге қарсы шығуға шақырды.

«Осы сәттен бастап Израиль­дің басқыншы билігі халықаралық қоғамдастық алдында басқыншы ел ретінде бүкіл жауапкершілік пен міндеттерді мойнына алуы тиіс», деді М.Аббас.

БҰҰ өкілі Н.Младенов әлі де Палестина басшыларымен келіс­сөз жүргізіп, келісімнен шы­ғудың салдарын түсіндіріп көретініне тоқталды. Әйтсе де, «Из­раильдің «Батыс жағалауды» аннексия жасау туралы жоспары халықаралық заңды өрескел бұзу болып саналады», деп ескертті.

АҚШ-тың БҰҰ-дағы өкілі Кэлли Крафт түйткілді екі тарап келіссөз үстеліне жайғасқанда ғана шешуге болатынын айтады.

«Егер дұрыс бағытқа қадам жасаудан үміттенсек, дәл қазір керегі – тараптардың бір үстелге жайғасып, келіссөз жүргізуі. Қауіп­сіздік Кеңесі қақтығысты шешіп  бере алмайды. Біз тек тарап­тардың келіссөздері алға жылжуына жағдай жасаймыз», деді К.Крафт.

Францияның сыртқы істер министрі еуропалық әріптес­тері­мен ақылдасып, Израильдің аннек­сия жоспарына қарсы әре­кетті талқылап жатқанын хабарлады. «Кейінгі бірнеше күнде еуропалық әріптестерімізбен видео конференция жасап, алда-жалда аннекция басталса, оған қарсы әрекетімізді талқыладық», деді Жан-Ив Ле Дриан.

Бұдан бөлек, Франция, Бель­гия, Германия және Эстония мем­­лекеттері бірлескен мәлім­деме жасап, 1967 жылы бекі­тілген шекараны өзгертуді қол­да­май­ты­нын жеткізді.

«Біз Израильді Палестина тер­ри­ториясының кез келген айма­ғын аннексия жасайтын біржақ­ты әрекетінен бас тартуға шақы­рамыз. Бұл халықаралық заңға қайшы», делінген мәлімдемеде. 

Б.Нетаньяхудың жоспары Араб әлемінің ашу-ызасын ту­ғызды. Әсіресе АҚШ-тың Таяу Шығыстағы басты әріптесі саналатын, Израильмен бейбіт келісім жасасқан Иордания аннексияны қолдамайтынын мәлімдеді.

«Палестина автономия­сын таратудың салдары қан­дай? Өңір­де дағдарыс орнап, экс­тремизм күшейеді. Егер Израиль «Батыс жағалауды» шілде­ден бастап ан­нек­сия жасай бас­таса, бұл қадам Иордания Хаше­миттік король­дігімен ауқымды қақты­ғысқа әкеледі», деді Иордания королі Абдалла II Der Spiegel журналына берген сұхбатында.

Бұдан бөлек, Сауд Арабиясы мен Біріккен Араб Әмірліктері де оқиғаның бұлай өрбуіне алаңдап отыр. Иранның бас көсемі Али Хаменей палестиналықтарды еврейлермен күресін жалғастыра беруге шақырып, Израильді өңір­дегі қатерлі ісікке теңеді.

Қысқасы, коронавирус пандемиясына қарамастан Таяу Шы­ғыс­тың тағдыры шиеленісе түсті. Алда-жалда аннексия басталып кетсе, өңірдің тынышы қашатыны түсінікті. Өйткені араб әлемінің кімді қолдайтыны белгілі.