Пан Ги Мун: ЯДРОЛЫҚ ҚАРУҒА ИЕ БАРЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТЕРДІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖОЛЫМЕН ЖҮРУГЕ ШАҚЫРАМЫН

Кеше Қазақстанға сапармен келген Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы Пан Ги Мун Семей өңіріндегі бұрынғы сынақ аймағында болды БҰҰ Бас хатшысының Қазақ­станға сапарын Семей өңіріндегі бұрынғы сынақ полигонынан бастауының басты себебі әлем халықтарының атом қаруы мен ядролық мемлекеттер қатарының өсе түскеніне қатты алаңдау­шы­лығын көрсету болса, екінші жа­ғы­нан ядролық қаруды ауыз­дық­тау және оны таратпау ісін жүр­гізуге Қазақстан қосқан және қосып отырған үлесті мойындау тұрғанын айқын түсінуге болар еді. АҚШ Президенті Барак Обаманың бастамасы бойынша алдағы аптада Құрама Штаттарда өтетін үлкен саммит қарсаңында БҰҰ Бас хатшысы аса маңызды мәлімдемесін де осында жасауы жайдан жай емес екені түсінікті. Еліміз өз тәуелсіздігін жария­ла­ған беттен  бейбітсүйгіш қа­дам­дарымен әлем жұртшылы­ғы­ның назарын өзіне аудара білді. Айталық, еліміздің Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың алғаш­қы жарлықтарының бірімен ке­шегі атом аждаһасының – Семей сынақ полигонының аузына құм құйылып жабылуы әлемге жаңа тұрпатты мемлекеттің пайда бол­ған­дығын паш етті. Солайша Қа­зақстан жас тәуелсіз ел болса да осы бастамасымен бірден дүние жүзі қауымдастығына танылып қана қоймай, үлгі де болып үл­герді. Ал бұдан кейінгі жерде кешегі полигон астанасы Курчатов қала­сының әлеуеті бейбіт мақсатқа орайластырылып, бүтіндей бас­қа­ша сипатқа ие болды. Яғни, Ел­ба­сы Жарлығымен мұнда ал­ғаш­қыда Ұлттық ядролық орталық  құрылса, бүгінде онда сонымен бірге ядролық технологиялар пар­кі жұмыс істеп тұр. Мұның ал­ғаш­қысы бүгінгі күннің ғылым же­тістіктерін теориялық, ал екін­шісі практикалық тұрғыда жүзеге асыруда. Енді, міне, алдағы таяу болашақта Курчатовта атом электр стансасын салу күн тәрті­біне қойылып отыр. Ең бастысы сол, егемен ел мен Елбасы тарапынан жер жа­һан­дағы барша атом полигон­да­рын ауыздықтап, әлемде бей­біт­ші­лікті түбегейлі орнықтыру ту­ралы нақты ұсыныстар жүйелі түрде айтылуда. Семей ядролық сынақ алаңы жабылуының 15 жыл­дығына орай Елбасының атына БҰҰ-ның бұрынғы Бас хатшысы Кофи Аннан мен Ядро­лық сынаққа қарсы жаппай тыйым салу шарты ұйымы дай­ын­дық комиссиясының атқарушы хатшысы Тибор Тоттан арнайы жолдаулардың келіп түсуі әлгін­дей қадамдардың тарихи маңыз­ды­лығын айғақтап жатты. Сол тұста Қазақстан тарабының Орта­лық Азияда ядролық қарудан азат аймақ құру идеясына орай Се­мейде өңірдегі бес елдің сыртқы істер министрлері өзара келісім-шартқа қол қойғаны да бар. Өткен жылдың маусым айын­да Семейдегі Ертіс өзені айры­ғын­дағы аралда ядролық сынақ­тар құр­бандықтарына арналған сәу­лет­ті ескерткіш басында сан мыңдаған семейліктер, сандаған елдердің дипломатиялық миссия өкілдері қатысқан сындарлы ми­тинг өткі­зі­ліп, онда Елбасы тара­пынан Семей полигонының жа­былған күні – 29 тамызды Жап­пай қырып-жою қаруынан бас тартудың  бүкілдүниежүзілік күні деп жариялау туралы бастама көтерілгені, іле әлемдік маңызы зор бұл бастаманың Біріккен Ұлттар Ұйымы тарапынан қолдау тапқаны белгілі. Міне, БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мунның елімізге сапарының Семей өңірінен – Курчатов қала­сынан басталуының мәнісі осын­дай-осындай себептерде жатса керек. Сонымен, мәртебелі мей­ман Орталық Азия елдеріне сапа­ры барысында ат басын қазақ же­ріне тіреді. Душанбеден ұшып келген Бас хатшыны Семей әуе­жайында еліміздің Мемлекеттік хатшысы – Сыртқы істер ми­нис­трі Қанат Саудабаев пен Шығыс Қазақстан облысының әкімі Бердібек Сапарбаев қарсы алып, сол бетте тікұшақпен бұрынғы Семей атом полигонының астанасы – Курчатов қаласына бастап алып келді. Осы  сапардан бірер күн бұрын келген бірқатар елдердің журналис­тері дүйсенбі, ал БҰҰ-ның бірер жауапты қызметкерлері кешегі күні Семейде аялдап, осын­дағы онко­ло­гиялық диспан­сер­де, радиациялық медицина және экологиялық ғы­лыми-зерт­теу институтында болды, БҰҰ Бір­лескен бағдарламаларының өкіл­дерімен кездесті. Ал осы оқи­ғаға орай Семейге тағы қай­рылып келген Еуропарламенттің депутаты Струан Стивенсон дүйсенбі күні осындағы Шәкәрім атындағы университетте Елбасымыздың би­ылғы Жолдауына үн қоса отырып, әлемдегі бейбітшілікті нығайту мәселелері жөнінде және сол келелі мәселеге Қазақстан тарапының қалайша үн қосып келе жатқан­дығы туралы сындарлы лекция оқыды. Семей сынақ аймағына түрлі мазмұндағы гуманитарлық көмектердің үздіксіз келуіне бірден-бір себепкер болып келе жатқан бұл қонағымыз Семей қаласының құрметті азаматы, сондай-ақ аталған жоғары оқу орнының құрметті профессоры болып табылады. Сонымен, БҰҰ-ның Бас хатшысы Курчатов қаласына түс ауа жетсе, ал бұл жаққа ертелетіп же­тіп алған алыс-жақыннан кел­ген журналистер қауымы оған дейін Ұлттық ядролық орталық пен Технологиялар паркінде бо­лып, аталған мекемелердің бас­шы­лары Қайрат Кәдіржанов пен Абзал Құсайыновтың байыппен қозғаған әңгімелерінің нәтиже­сін­де мұндағы жалпы жағдай туралы терең мағлұмат алып үлгерді. Мәртебелі мейман Курчатов қаласымен, жалпы кешегі сынақ полигонының өткені мен бүгінгі тынысы туралы таныстығы осын­дағы Ұлттық ядролық орталық құрамындағы полигон тарихы мұражайынан басталды. Семей қасіретін айғақты деректермен сипаттайтын бұл мұражаймен Бас хатшы асықпай танысты. Бұдан кейін ол термоядролық “Токамак” реакторында болды. Мұның алғашқысы, жоғарыда айтқандай, осы өңірдегі елдің басынан өткен кешегі қилы тарихты қозғаса, екіншісі егемен елдің жарқын болашағын айғақтайды. Бұдан кейін қонақтар мінген тікұшақтар кешегі атом сынақтары жүргізілген тәжірибе алаңына бет алды. Сапарының соңында Пан Ги Мун осы жерде тұрып, ресми мә­лімдеме жасады. Ол өзінің сө­зінде Семей полигоны тарихының мұражайынан ерекше әсер алып шыққандығын айта келіп, 1991 жылы Семей сынақ полигонының Нұрсұлтан Назарбаевтың батыл шешімімен жабылуы көрегендік іс болғандығын атап көрсетті. Пан Ги Мун өз мәлімдемесінде қуаты жағынан әлемдегі төртінші поли­гоннан өз еркімен бас тартып, бүгінде ядролық қаруды таратпау ісінің белсенді жақтаушысына айналған Қазақстанның, оның басшысы Нұрсұлтан Назарбаев­тың батыл қадамдарын жоғары бағалап, ядролық қаруға ие бар­лық мемлекеттерді Қазақстанның жолымен жүруге шақырды. Осы күні кешкісін Бас хатшы мінген ұшақ Астананы бетке алып ұшып кетті. Ал енді бірнеше күннен соң Вашингтонда ядролық қауіпсіздік  хақында жаһандық саммит өткізіліп, онда әлемнің даму тарихында оң бетбұрыс жасалады деп күтілуде. Дәулет СЕЙСЕНҰЛЫ. СЕМЕЙ – КУРЧАТОВ – СЕМЕЙ.