Тұрақты тілдік ахуал қалыптасты

Осы орайда мемлекеттік тілді оқы­ту­дың инфрақұрылымы айтар­лық­тай кеңейе түсті. Қазақ тілінде оқы­тып, тәрбие беретін ұйымдар мен бала­бақ­ша­лар саны да айтарлықтай өсті. Соңғы кездері өңірде тұратын бірқатар этнос өкілі балаларын қазақ тіліндегі бала­бақша мен мектептерге бере бас­та­ды. Бұл мемлекеттік тілді оқытуды ба­ла­бақ­ша­дан бастау қажет деген қағида жолға қо­йыла білгенінің басты бір дәлелі деуге болады.

Облыстық тілдерді дамыту бас­қар­ма­сы жанынан ашылған тілдерді оқыту орталығының қызметі нақты нәти­же­лерге ж­ол аша білді. Этнос өкілдері көп шо­ғырланған алты ауданда аталған орта­лықтың курстары жұмыс істейді. Сондай-ақ тілдерді үйренуге сұранысты қанағаттандыруға қажетті іс-тәжірибе қоры мен бірыңғай жүйе қалыптасты. Бүгінгі күнге дейін орталық арқылы 15 мыңға жуық астам ересек азамат мемле­кеттік тілді, 1500-ден астам адам ағыл­шын, 149 адам – орыс тілін үй­ре­ту курстарымен қамтылды. Тілді үйренем деушілерге және шетелдегі қазақ диаспорасының өкілдеріне ана тілін меңгеруі үшін әдістемелік және ұйымдастырушылық қолдау көрсету мақ­сатында электронды оқыту бағ­дар­ла­ма­лары, қашықтықтан оқыту техно­ло­гия­сы, сайт, баспа оқу құралдары ар­қылы да толық мүмкіндіктер жасалды. Атап айтқанда «til-aktobe.kz» ақпараттық сайтында, ВКонтакте әлеуметтік желісіндегі парақшасына сабақтар орналастырылып, өз бетінше тіл үйренгісі келетіндер қашықтан оқыту технологиясы бойынша дәріс ала алады.

Ұзақмерзімді жобалар қатарында 2014 жылдан бері тіл оқытушылары мен әдіскерлерге көмекші құрал ретінде «Тілдерді оқыту: ізденіс және әдістеме» ақпараттық журналы шығарылып келеді. Шетелдегі қазақ диаспорасы өкілдерінің ана тілін үйренуі үшін әдістемелік және ұйымдастырушылық қолдау көрсету мақсатында көршілес Орынбор облы­сын­да тұратын қандастарымызға тіл үйренуге бағытталған шаралар, ашық сабақтар жүйелі түрде ұйым­дас­ты­ры­лып, әдістемелік құралдар тегін та­ра­ты­лып келеді. Қазақ тілі бойынша тілдік білім деңгейін бағалаудың бірыңғай жү­йесі – «Қазтест» бойынша тестілеу ұйым­дастырылды. 2012 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін сынаққа 22 мыңға жуық адам қатыстырылды. Мемлекеттік тілмен қатар облыстағы этностардың ана тілдерін үйренуі жүйелі жүргізіліп келеді. 2006 жылдан бері жексенбілік мектептерде этнос өкілдері мемлекеттік және украин, неміс, корей, чешен, татар, башқұрт, әзербайжан тілдерін оқыту курстарымен қамтылды.

Қазіргі таңда тұтастай еліміз бойынша кемшін тұстардың бірі – мемлекеттік тілде балаларға арналған сапалы, өнегелі, танымдық және оқыту әдебиеті мен теле­жо­балардың тапшылығы. Тілді мең­ге­рем деп ұмтылған өскелең ұр­пақ үшін қазақ тіліндегі өнімдер аса маңызды. Ол балалардың, оның ішінде өзге ұлт өкілдерінің қазақ тілін түсініп, еркін меңгеруіне түрткі болады. Осы ретте мектепке дейінгі білім мекемелерінің тәрбиеленушілеріне, бастауыш сынып оқушыларына арналған қазақ тіліндегі басылымдарды шығару, БАҚ-та балалар мен жасөспірімдерге арналған медиалық мазмұнды кеңейту сияқты шаралар қолға алынды.

2014 жылдан бастап мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын дамытуға және тілдерді үйренуіне ықпал ету мақсатында үш тілде танымдық «Күншуақ» журналы шығарылып келеді. 2018 жылдан бастап балалардың тілдік машықтарын жетілдіру бағытындағы көпшілік сипаттағы құрал ретінде «Kunshuak-aktobe.kz» сайты ашылды. Тілдерді алғаш үйренушілер үшін сөздіктер мен суретті тапсырмалар әзірленген. «Мен үш тілде сөйлеймін» балаларға арналған үш тілдегі тілашар жарық көрді, «Алтын сандық» ертегілер жинағы, «Ғажайып математика» атты халықтық элементтері бар ертегілер мен сандарға байланысты мақал-мәтелдер, «Балаларға базарлық» көмекші құрал­да­ры шығарылды. Тілдік ортаны қа­лып­тастыруда бұқаралық ақпарат құрал­дарының атқарар рөлі зор. Оның шығар­ма­шылық әлуетін пайдалана отырып, жүзеге асырылған мемлекеттік тілді наси­хаттау, тіл саясатын түсіндіру сипа­тындағы түрлі форматтағы жобалар облыс жұртшылығына ұсынылып, көп­ші­лік пен тіл жанашырлары тарапынан қолдау тапты.

Мемлекеттік тіл саясатында маңызды мәселенің бірі – ономастикалық жұ­мыс­тар. Жалпы, ономастика десе бұқа­ра халықтың санасында біреудің есімін белгілі бір нысанға, елді мекенге немесе көшеге беру деген біржақты пікірлер туындап қалады. Шынтуайтына келгенде, бұл бағыттағы сан қырлы жұмыстарды тек осымен шектей салуға болмайды. Мемлекеттіліктің нығайып қалыптасуында байырғы жер, су, елді мекендердің тарихи атауын қайтарудың орны айрықша. «Жер тарихы – ел тарихы» демекші, ұлан байтақ жеріміздегі барлық жер-су атауларының ежелгі тарихы бар. Оны бұрмалауға болмайды. Осылайша Тәуелсіздікке қол жеткізген 1991 жылдан бері облыста 146 елді мекен тарихи атауларымен қайта қауышты.

2014 жылдан бері өңірдің топо­ни­миялық а­таулары, жер бедері, табиғат, жер-су, жануарлар атаулары, өсімдіктер туралы мәліметтерді қамтитын қазақ, орыс, ағылшын тілдеріндегі «Туған өлке» энциклопедиялық анықтамалықтың аудандар бойынша сериясы шығарылды. Осыған дейін елді мекендер мен қала көшелері атауларының көбі ел тари­хы­на ешқандай қатысы жоқ бөгде атаулармен аталып келгенін айта кеткен жөн. Бүгінгі күні қазіргі талаптарға сай көшелерге атау беру жұмыстары жүр­гі­зіл­уде. 2014-2019 жылдар ара­лы­ғы­нда Ақтөбе қаласы бо­йынша 42 көше қайта аталып, 515 көше мен 24 шағын ауданға атау берілді. Аудандар бойынша 22 елді мекен, 75 құрамдас бөлік қайта аталып, 137 құрамдас бөлік атау иеленді.

– Алайда шешімін таппай жүрген мәселелер де жеткілікті. Бірінші кезекте мемлекеттік тілді міндетті түрде білуі тиіс азаматтар санаттарын және тілді білу көлемін айқындау, тіл мәселесіндегі нормативтік құқықтық базаға өзгеріс енгізу ісінің өзектілігі мен қажеттілігі әлі де күрделі күйінде қалып отыр. Тіл тұғырын тұғырлы ету мәселесін әр қазақ өзінен бастауы тиіс.

«Болашаққа бағдар: рухани жаң­ғы­ру» бағдарламасы жарияланған кез­ден бері өңірде қазақ тілін латын гра­фикасына көшірудің қажеттілігі мен маңыздылығын жан-жақты түсін­ді­ру жұмыстары қолға алынғанын айта кеткен жөн. Облыста жыл сайын мемлекеттік тілдің мәртебесін кө­те­ру мен қолданыс аясын кеңейтуге ар­нал­ған әртүрлі форматтағы шаралар өткізу дәстүрі қалыптасты, деді облыстық тілдерді дамыту бас­қар­ма­сының басшысы Г.Төлебаева.

АҚТӨБЕ