ТӨРАҒАЛЫҚ ТӨРІНДЕ – 100 КҮН

Қазақстан ЕҚЫҰ-ға жетекшілігінің алғашқы күнінен бастап    өзіне алған міндеттемелеріне адалдық танытып келеді БҰЛ ЕҢ БІРІНШІ КЕЗЕКТЕ ЕЛБАСЫНЫҢ ЖЕҢІСІ ЕДІ 2007 жылдың 30 қарашасында Испанияның астанасы – Мадрид қаласында өткен Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі ұйымға мүше елдер Сыртқы істер министрлерінің кеңесінде Қазақстан Республикасы аталған беделді халықаралық Ұйымға 2010 жылы төрағалыққа сайланды. Жас тәуелсіз мемлекеттің кандидатура­сын қолдап ЕҚЫҰ-ға мүше барлық 56 ел бірауыздан дауыс берді. Сөйтіп, ЕҚЫҰ тарихында тұңғыш рет Азия құрлығында орналасқан мемлекет, тұңғыш рет бұрынғы Кеңес Одағы құрамынан бөлініп шыққан ел, тұңғыш рет тұрғындарының басым бөлігі мұсылман дінін ұстанатын республика, тұңғыш рет түркі тілдес мемлекет әлемдік аренада осындай биік тұғырға көтерілді. Бұл барша қазақстандықтардың, еліміздің дипломатиясының, ең бірінші кезекте Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың жеңісі еді. Самат МҰСА. Қазақ елінің ЕҚЫҰ-ға төраға­лық­қа сайлануы, тұтастай алғанда, бүгінгі жас егемен елдердің еуро­па­лық үлгіге сай келетін демо­кра­тия құра алатынын, осы бағытта ауыз толтырып айтарлықтай же­тіс­тіктерге қол жеткізгендігін тұңғыш рет ресми түрде танытты. Осы­лай­ша Қазақстан Республикасы жаңа белесті бағындырды, яғни туған Отанымыз ендігі жерде әлемдік саясаттың бұрынғыдай сырттай бақылаушысы қатарынан сол сая­сатты айқындаушы мемлекеттер сапына қосылды. Еліміздің ЕҚЫҰ-ға төраға­лық­қа сайлануын сондай-ақ, дүние жү­зін­дегі демократиялық мақсат-мұ­раттарды, адам құқықтарын сақ­тау­ды мақсат ететін ең беделді Ұйым­ның, жоғарыда да атап көр­сеткеніміздей, бірінші кезекте Қа­зақстанның тұңғыш Президентінің бейбітшіліксүйгіш, адам құн­ды­лықтарын жоғары қоятын азамат­тық қоғам құруға бағытталған саясатын мойындағаны деп те білу керек. Бүгінде әлем елдері Қазақ­стан­ның әлемдегі төртінші ядролық арсеналынан өз еркімен бас тартқанын, сенімді, ашық саясат жүргізіп отырғанын оң бағалайды. Оның үстіне, Қазақстан ЕҚЫҰ-ға мүшелікке қабылданған сәтінен бастап өзіне алған барлық міндет­те­мелерін мүлтіксіз орындап ке­ле­ді. Ауғанстанды тұрақтандыруда бел­сенді позиция ұстануда. Халықаралық деңгейде әлемдегі бейбітшілікті сақтау ісінде ұтымды бастамаларымен танылып отыр. Әрине, осындай  беделді халықара­лық Ұйымға төрағалық ету елімізге зор жауапкершілік жүктейтіні де айқын еді. Сондықтан да Отаны­мыз төрағалықтың алғашқы күнінен бастап жауапты қызметіне бел шеше кірісіп кетті. Қазақстан Ұйымға төрағалығы қарсаңында өзін саяси жағынан жа­ңғырту үшін алдына айтар­лық­тай күрделі міндеттер қойды. Со­ның ішінде ЕҚЫҰ мен оның инс­титуттарының ұсыныстары үнемі ескеріліп отырды. Бұқаралық ақпа­рат құралдары туралы заңға, Сай­лау туралы заңға тиісті өзгерістер мен түзетулер енгізілді. Ұйымның Демократиялық институттар және адам құқықтары жөніндегі бюро­сы­ның ұсынысына сәйкес саяси пар­тиялар қызметіне даңғыл жол ашыл­ды. Жергілікті атқарушы орган­дардың өкілеттіктері де ұлғая түсті. Ең бастысы – елімізде этнос­аралық, конфессияаралық үнқа­ты­сулар бойынша үлкен тәжірибе жинақталды. Қазақстан халқы Ас­самблеясы ел тұрғындарының тату­лығына үлкен үлес қосып келе жат­қан әлемде баламасы жоқ қоғам­дық институт болып табылады. Және мұндай институтты дүние жүзінде алғаш рет Қазақстан құрды деп зор мақтанышпен айта аламыз. Қазақстан – өз аумағында Әлем­дік және дәстүрлі діндер көш­басшыларының қатарынан үш мәрте съезін өткізіп, дінаралық келісімге халықаралық деңгейде атсалысып отырған бірден-бір ел. Осыны бағалағандықтан да болар, дүние жүзінің көп еліне мойын бұра бермейтін Рим Папасының Астанаға арнайы келіп аялдағаны ұмытыла қойған жоқ. Қазақстан ЕҚЫҰ-ға төрағалығы аясында елімізді және, тұтастай алғанда, Орталық Азия өңірін ке­шенді жаңғыртуға ұмтылыс таны­туда. Сонымен қатар, Ұйымды оған мүше мемлекеттер иігілігі үшін ре­формалауға бастама көтеріп отыр. Бүгінде әлемде шешуін күткен мәселелер  баршылық. Мысалы, эко­логияға, климаттың жылы­нуы­на, заңсыз миграцияға қатысты осы­ны айтуға болады. Таулы Қара­бақ жанжалы тым ұзаққа созылып барады. Ауғанстандағы жағдай да жаһан жұртшылығына белгілі. Грузия мен Оңтүстік Осетия түп­кі­лікті түсіністікке қол жеткізе ал­ған жоқ. Днестр жағалауы проб­ле­ма­сы да көкейкестілігімен ерек­ше­ленеді... Енді, міне, Қазақстан Респуб­ликасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 11 жылға жуық уақыт бойы өткізілмей келген ЕҚЫҰ-ға мүше елдер Мемлекет басшы­ларының саммитін ұйымдастыру бастамасын көтеріп отыр. Саммит өтпеген кезең аралығында әлемде көптеген оқиғалар орын алып, жалпы дүние жүзіндегі ахуал үлкен өзгерістерге ұшырады. Жаһан кел­беті өзгерді десек те жарасатындай. Осы себептерге байланысты ЕҚЫҰ-ға мүше елдер Мемлекет басшы­ларының жоғары деңгейдегі сам­митін өткізудің уақыты келгені өз алдына, мұның бүгінгі таңдағы аса көкейкесті мәселелердің бірі болып табылатынын мойындаған жөн. Қазақстан Ұйымға төрағалық қыз­метіне кіріскеніне 100 күн то­лып отыр. Осы аз ғана уақыт ара­лы­ғында еліміз өзінің төрағалық кес­тесіне сәйкес бар мүмкіндігін пай­даланып жұмыс жүргізіп келеді. Бат­пандап кірген, мысқалдап шы­ға­­ды дегендей, Қазақстан қолға ал­ған шаруалардың барлығы бір күнде шешіле салатын дүниелер де емес. Тіпті, еліміздің қызметі соларды ше­шудің маңызды бастамасы мен алғышарты болуы ғана мүмкін. Бірақ, ең бастысы, тоң болып қат­қан проблемалардың көбесін сөгуге негіз қаланатынына еш күмән жоқ. Қорыта айтқанда, Қазақстан­ның ЕҚЫҰ-ға төрағалыққа сай­ла­нуы Елбасы Нұрсұлтан Назар­баев­тың адамзат тарихынан ойып тұ­рып орын алатын тұлғалар тобынан екенін жалпақ жаһанға жария етті. Айналасы жиырма жылға толар-толмас уақытта болашағы бұлың­ғыр, келешегі күңгірт, ми батпаққа белшесінен батқан елді жаңаша тұрпаттағы мемлекет ретінде қа­лып­тастырып қана қоймай, оны бүкіл дүние жүзіне таныту, сөйтіп, мойындайтын, есептесетін, құр­мет­тейтін елге айналдыру, шын мәнін­де, үлкен де жаңашыл реформа­тор­дың, халқының қалаулы пер­зентінің ғана қолынан келеді десек, қателеспейтініміз анық. Қазақстан төрағалығы да осы сөзіміздің айқын бір айғағы. Қазақ елінің ЕҚЫҰ-ға төраға­лық­қа сайлануы бүгінгі жас егемен ел­дердің еуро­па­лық үлгіге сай келетін демо­кра­тия құра алатынын, осы ба­ғытта ауыз толтырып айтарлықтай же­тіс­тіктерге қол жеткізгендігін ресми түрде танытты. Қазақстан бұрынғы Кеңестер Одағы құрамындағы елдер ішінен тұңғыш рет ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуші мемлекет бол­ғанымен, Ұйым­ға мүше мемлекеттер біз­дің елдің кикілжіңдерді шешуге деген ықы­ла­сына, ұмтылысына оң баға беруде. Грекия өзінің төрағалық еткен уақы­тында Ұйымның шешімдерді орындата алатын кү­шінің жоқтығына көңіл аудармады. Ал әлемде Қазақстанның саяси және эко­но­ми­калық салмағы басқаша бағалана­ды. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖҰЛДЫЗДЫ СӘТІ Жақсыбай САМРАТ. Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық қызметіне кіріс­кеніне де 100 күн толып отыр. Бұл үміт пен сенімге толы күндер болды. Қазақстанның еуропалық Ұйым төріне шығуын сұңғыла сая­саткерлер сан-саққа жүгірткен са­рап­тамаларымен, ұшқыр болжам­дарымен бояуын қанықтыра жазып жатты. Жұрттың көбін, алдымен Қазақстанның Ресей мен Батыс ара­сын жақындатуға, сырт көзге қоңыр­жай болып көрінгенімен, екі жақтың тереңге кеткен қағидатты келіспеушіліктерін еңсеруге қан­шалықты ықпал ете алатындығы қы­зықтырып, осы төңіректе көп әң­гімелер болды. Сондай-ақ Ұйым­ның жауапкершілік аумағындағы кейбір ұзаққа созылып кеткен ки­кілжіңдердің реттелуіне қанша­лық­ты үлес қоса алар екен деп және бұл тарапта Қазақстанның рөлін асыра бағалап, көпе-көрнеу көпшік қою­шылар да табылды. Сөйтіп, Қазақстанның төрағалығын өзінен де гөрі көп қобалжулармен, көп толқулармен күткен жақтар мол еді. Бірақ жұрт қалай десе олай де­сін, Қазақстан “ақыл, қайрат, жү­ректі бірдей ұстап”, өзінің Пре­зи­денті Нұрсұлтан Назарбаевтың ежелден ұстанған сарабдал сая­са­тынан айнымаған күйі төрағалықты бастап кетті. Әрине, ішкі дайындық та мол болды. Соның ішінде 2007 жылғы қараша айында Мадридте болған Ұйымға мүше елдер СІМ кеңесінде айтылған мәселелер бой­ын­ша көп жұмыстар істелді. ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуші елдің басшысы ретінде Елбасы Нұрсұл­тан Назарбаев 14 қаңтарда қазақ­стандық төрағалықтың Үндеуін жа­риялады. Онда Елбасы: “Халық­ара­лық ұйымдар қызметтерінің тиім­ділігін жаһандық жаңа қатерлерге сәйкестендіріп, арттыру мәселесі бірінші кезекке шыға бастады. Нақ осындай міндет үнқатысудың біре­гей алаңы саналатын, ғалам­ша­ры­мыздың үш құрлығындағы 56 мемлекетті біріктіретін ЕҚЫҰ-ның алдында тұр”, дей келіп: “Қазақ­стан­дық төрағалықтың ұраны төрт “Т” – “траст” (сенім), “традишн” (дәс­түр), “транспаренси” (ашық­тық) және “толеранс” (төзімділік) болады деп оларды қалыптағыдан ерекшелеу, жұртты елең еткізерлік әдіспен жеткізіп берді де, олардың әрқайсысына жеке тоқталды. Осы Үндеуінде Президент Н.Назарбаев ЕҚЫҰ-ға мүше елдер көшбасшыларын 2010 жылы сам­мит өткізу туралы Қазақ­станның бастама­сын қолдауға шақырды. Ал ЕҚЫҰ-ның өз басы туралы айт­қанда, “Бү­гінде ештеңемен алмас­тырылмайтын Ұйым, оның тоқы­рауы немесе жойылып кетуі еуро­атлантикалық кеңістікте өте қауіпті вакуумның пайда болуына әкеліп соғады”, деп жоғары бағалайтынын білдірді. Сонымен қатар, Елбасы төрағалық­тың басымдықтарына қатысты “Қазақстан ЕҚЫҰ-ның бар­лық үш “себеті” арасында оң­тайлы тепе-тең­дікті сақтауға көңіл бөлуге тыры­сатынын атап өткім келеді”, деді. Қ.Саудабаев өзінің осы мә­жілісте сөйлеген сөзінде қауіпсіздік саласындағы проблемаларға, созылмалы кикілжіңдерді реттеуге баса көңіл бөлінетінін айтты. Сонымен қатар, Іс басындағы төраға ЕҚЫҰ-ға төрағалықтың Қа­зақстан үшін маңызына тоқталған­да: “Менің терең сенімім бойынша, ЕҚЫҰ-дағы төрағалық біздің хал­қымыздың шын мәніндегі жұлдыз­ды сағаты, Қазақстан тарихындағы орны өзгеше оқиға болып табы­ла­ды, ол ең сәтті деген жағдайда тек 55 жылдан кейін ғана қайталануы мүмкін”, деген еді. Мұның да дәл әрі тауып айтылған сөз болғанын мойындау керек. Мемлекеттік хатшы — Сыртқы істер министрі Қанат Саудабаевтың ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы төрағасы ретіндегі алғашқы сапары Еуро­одақ­тың астанасы Брюссельден басталды. Мұнда ол Еуропалық Ко­миссияның президенті Ж.М.Бар­розумен, Еуроодақ Кеңесінің президенті Х. ван Ромпеймен, Еуроодақтың Сыртқы істер және қауіпсіздік саясаты жөніндегі жоғарғы өкілі К.Эштонмен және Еуроодақтың қазіргі төрағасы, Ис­панияның сыртқы істер министрі М.А.Моратиноспен, т.б. кездесті. Бұлардың бәрі де Еуроодақтағы ең жоғарғы лауазымды тұлғалар. Бар­лық кездесулерде де ЕҚЫҰ төр­ағасы қызметінің алғашқы қадам­дары, ұстанатын басымдықтар, екі ұйым арасындағы ынтымақ­тас­тық­тың перспективалары әңгіме ар­қауына айналды. Кездескен тарап­тардың бәрі де Қазақстан Прези­денті Нұрсұлтан Назарбаевтың жариялаған басымдықтарын қол­дай­тынын, соның ішінде ЕҚЫҰ-ға мүше елдер Мемлекет басшылары­ның саммитін осы жазда өткізу мәселесіне де қайнауы жеткен шара деп қарайтынын білдірді. Іс басындағы төрағаның сапары одан әрі Лондонда жалғасып, ол мұнда Ауғанстан мәселелеріне арнал­ған әлемдік конференцияға қатысып, сөз сөйледі. Қазақстан басшысы Н.Назарбаевтың бастама­сы­мен Ауғанстан мәселесін шешуге қосылып отырған үлес және алдағы уақытта оның қалай жалғасатыны туралы айта келіп, Ұйымның зор әлеуеті де оны шешуге бағытта­ла­тынын, өйткені, Ұйымның 56 мү­ше­сінің 43-і онсыз да сол проб­лемаларға тартылып отырғанын атап көрсетті. “Барлық жолдар Римге бас­тай­ды” демекші, барлық әлемдік мәсе­лелердің негізгі түйіні де АҚШ-та тарқайтыны жасырын емес. Қанат Саудабаевтың сапарының да Вашингтонда жалғасқандығы осы­ның көрінісі еді. Жоғарыда айт­қанымыздай, осы елдегі Қазақстан елшілігі қазақстандық төрағалық­тың басымдықтары туралы Хель­син­ки комиссиясына құлағдар еткен. Іс басындағы төрағаның са­па­ры да Парламенттегі осы комис­сияның мүшелерімен кездесуден басталған. Отырыс барысында бәрі де Қа­зақстанның бастамаларына жоғары баға беріп, оның төрағалығына та­быстар тіледі. Соның ішінде кон­грессмен Э.Фалеомаваеганың Қа­зақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалыққа сайлануы Президент Н.Назар­баев­тың елді отаршылық пен комму­низм­нің құрсауынан табысты жол­мен алып шыққанына берілген зор баға деген сөздері есте қалды. Осының ертесіне Қанат Сауда­баев өзінің америкалық әріптесі Хиллари Клинтонмен кездесті. Іс басындағы төраға оған “Корфу про­цесі” секілді ЕҚЫҰ СІМ бей­ресми саммитін Алматыда өткізу туралы шешім қабылданатынын айтып, оған Х.Клинтонды ресми түрде шақыратынын жеткізді. Шақыру ықыласпен қабыл алынды. Тараптар одан әрі Нұрсұлтан На­зар­баевтың бастамасымен көтеріліп отырған ЕҚЫҰ-ға мүше мем­лекеттер лидерлерінің саммитін 2010 жылы шақыру туралы идеяны мүдделілікпен талқылап, бұл мәселе жөніндегі белсенді жұмыс­тарды жалғастыра беруге келісті. Осының ертесіне Іс басындағы төраға БҰҰ-ның штаб-пәтері орна­ласқан Нью-Йорк шаһарына сапар шегіп, мұнда Қауіпсіздік Кеңесі мүшелерінің өкілдері алдында қа­зақстандық төрағалық туралы баян­дама жасады, БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мунмен де кездесіп, келіссөздер жүргізді. Осыдан кейін Іс басындағы төраға ұзаққа созылып кеткен ки­кілжіңдерді басынан кешіп отырған Кавказ елдеріне жасайтын сапарын бастап кетті. Қазақстанның осын­да­ғы кикілжіңдерді реттеуге деген, олардың арасында тиімді араағайын болуға деген ұмтылысын қазір Ұй­ымдағы барлық әріптестер де жо­ғары бағалап отыр. Бұл бастаманы алғаш рет, Тәуелсіздіктің елең-ала­ңында Елбасы Нұрсұлтан Назар­баев көтерген еді. Қазақстан басшысының Ресейдің сол кездегі прези­денті Б.Ельцинмен араа­ғай­ын­дық қызметін мұндағы халық әлі күнге құрметпен еске алады. Іс басындағы төраға Әзірбайжан және Армения басшыларымен, қо­ғам өкілдерімен, Таулы Қарабақ тұрғындарымен кездесіп, олардың позицияларын білді. Ол жанжалды тек қана келіссөз үстелінде шешу қа­жеттігін және оны әлемдік қоғам­дас­тықтың үлкен бөлігі қарайтын ЕҚЫҰ секілді Ұйымның қолдайты­нын жеткізді. Өздерінің мәселелеріне әлем жұртшылығы алаңдаушылық білдіріп, ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы төрағасы келіп отырғанына екі жақ та ризашы­лықтарын білдірді. Осы­дан әрі Іс басындағы төраға Грузияда болып, осы ел Сыртқы істер ми­нистрі Г.Ва­шадземен және саяси партия басшыларымен кездесіп, келіс­сөздер жүргізді. Грузин-осетин жанжалының да шешілуіне ықпал ету мәселелері талқыланды. Бұдан кейін Іс басындағы төраға әлем елдері да танымай отырған Приднестровье Респуб­­ликасында да болып, кикілжіңдерді шешудің перспективасы тек келіссөз үстелінде екенін ұғынған Ұйым позициясын оларға да жеткізді және араағайындық жоралғылар жасады. Қ.Саудабаев Швейцария кон­федерациясына сапары ба­рысында да ЕҚЫҰ-ның Іс басын­дағы төр­ағасы ретінде Ұйымның алдында тұрған міндеттері мен қа­зақ­стандық төрағалықтың мақсат­тары туралы әңгіме қозғап, ұсыныстарды тал­қыға салып отырды. Міне, 100 күн­нің ішінде ат­қарыл­ған жұмыс­тар­дың бір парасы осындай. Бұл – басы ғана.