Алыптардың дипломатиялық тайталасы

Ресми Вашингтон өз қадамын Құрама штаттары тұрғындарының зияткерлік меншігі мен жеке мәлі­мет­терін сақтау мақсатында жасал­ғанымен түсіндірді. Билік өкіл­дерінің сөзіне сенсек, Техастағы бұл кон­сулдық Қытайдың шпиондық орта­лығына айналған.

Ақ үй қытайлық дипломаттардың 3 күн ішінде елден кетуіне мұрсат бер­ді. Осыған байланысты, консулдық қыз­меткерлері бүкіл құжаттарды өртеп, онысы өрт сөндіру қызметінің назарына түсіп қалған.

Ал АҚШ-тың мемлекеттік хат­шы­сы Майк Помпеоның айтуынша, Құрама штаттары бұдан былай Бейжің билігінің әрекеттеріне бей-жай қарай алмайды. «Президент Трамп «жеткілікті» деп айтты. Мұ­ның жалғаса беруіне жол беріп қа­рап отыра алмаймыз. Сондай-ақ Қы­тайдың коммунистік партиясы қалай әрекет етуі тиіс екеніне қатысты нақты талабымыз да бар. Егер оған келіспесе, америкалық тұрғындарды қорғауға, қауіпсіздігімізді, ұлттық қауіпсіздігімізді, экономикамыз бен жұмысымызды сақтап қалу үшін әрекет етеміз», деді ол.

Сондай-ақ мемлекеттік депар­та­менттің өкілі Морган Ортагус АҚШ тарапы коммунистік партияның әрекетіне төзбейтінін жеткізді. Оның сөзіне сүйенсек, Бейжің билігі Құрама штаттарының тәуелсіздігіне нұқсан келтіріп, сауда-экономикалық байланысты әлсіретуге күш салып отыр. Сенаттың барлау комитетінің атқарушы төрағасы Марк Рубионың сөзіне сүйенсек, Хьюстондағы консулдық Қытай шпиондарының нағыз ордасына айналған.

Мұның алдында ғана Вашинг­тон билігі екі қытайлық азаматты ұстап, коронавирус вакцинасына қа­тысты зерттеуді ұрлауға талпынды деп айыптады. АҚШ әділет депар­таментінің хабарлауынша, хакерлер вакцинаға қатысты деректерді, жүз­деген компанияның ішкі құжатын, сонымен қатар қорғаныс жүйесіне қатысты мәліметтерді қолға түсіруге талпынған.

Бейжің билігі өзіне тағылған айып­тардың бірде-бірін мойындап отырған жоқ. Хакерлерге қатысты ресми Бейжіңнің өзіндік ұстанымы бар. Қытайдың Ұлыбританиядағы елшісі Ли Сиаоминг артыл­ған айып­ты негізсіз деп санай­тынын жеткізді. Оның айтуынша, АҚШ-тың мұндай қадамы қытайлық ғалымдар мен олардың жетістігіне күмән келтіру көрінеді.

Қытай сыртқы істер министр­лігінің өкілі Ванг Венбин Ақ үйдің консулдықты жабу туралы шешімі екі ел арасындағы дипломатиялық қа­­рым-қатынасты одан әрі күрде­лендіре түсетінін жеткізді. «Біз АҚШ-ты шешімінен бас тартуға ша­қы­рамыз. Әйтпесе, Қытай заңды әрі қа­жетті қадамға барады», деп доқ көрсетті.

Көп өтпей-ақ Қытай да қарымта әрекет жасады. Бейжің билігі Чэнду қаласындағы АҚШ консулдығынан өз қызметін тоқтатуын талап етті. Қытай сыртқы істер министрлігінің хабарлауынша, Құрама штаттарының Сичуан провинциясындағы кон­сул­дығына бүкіл қызметін тез арада тоқтатуды міндеттеген.

Қытай бұл шешімді АҚШ-тың Хьюстондағы консулдықты жабуға қарсы «заңды әрі қажетті жауап» деп мәлімдеді. «Қытай мен АҚШ ара­сын­дағы қазіргі жағдайдың бұлай өршуін Қытай тарапы қаламайды. Жағ­дайдың осылай өрбуіне Құрама штат­тары жауапты. Екіжақты келіс­­сөздерді қайта қалпына кел­ті­руге шақырамыз», делінген министр­лік­тің мәлімдемесінде.

Қытайдың сыртқы істер ми­нистр­лігі АҚШ-тың консулдығы жа­былуы тиіс күнді нақты айтпаса да, Global Times басылымының туит­тердегі парақшасы америкалық дипло­маттарға 72 сағат мұрсат беріл­генін хабарлады.

Қытай мен АҚШ арасындағы дип­ломатиялық қарым-қатынастың ушық­қаны күні кеше емес. Ақ үй бас­шысы Дональд Трамп прези­денттікке сайлана сала мұхиттың арғы бетін­дегі қарсылас державаға шүйлікті. Ол екі ел арасындағы сауда айна­лымы Қытай тарапына тиімді болып тұр деп есептеп, осы мәселені бір­жақты етуге бел шеше кіріскен-тұғын. Мәселен, 2017 жы­лы тауар ай­на­лымы 710,4 млрд дол­ларды құ­рады. Соның 187,5 мил­лиарды ға­на АҚШ-тың экспорты. Яғни сауда айырымы 335,4 млрд доллардан асып түсті.

Бұған алаңдаған Д.Трамп 2018 жылғы қаңтарда Қытайдан келетін күн батареяларына кедендік тарифті 30 пайызға, кір жуатын машиналарға 50 пайызға дейін көтерді. Кейіннен Қытайдан келетін 1300 тауардың тізімі жарияланып, баж салығы 25 пайызға арттырылды.

Мұндайда Қытай қарап қала ма? Бейжің билігі де АҚШ-тан келетін 120 түрлі тауарларға баж салығын 15-25 пайыз аралығында көтеруге шешім қабылдады. Бұдан кейін де салық арқылы бір-біріне қысым көр­сету тоқтаған жоқ.

Әйтсе де, былтыр Дональд Трамп пен Қытай президенті Си Цзиньпин Аргентинада өткен G-20-ның сам­ми­тінде арнайы кездесіп, осы мәселені тал­қылаған-ды. Келіссөздер бары­сында Ақ үй басшысы салықты өсір­меуге уәде беріп, сауда-экономи­ка­лық байланысты нығайтуға мүд­делі екенін айтты. Сөйтіп екі ел ара­сындағы дүрдараздық басылғандай көрінген.

Алайда тыныштық ұзаққа со­зыл­ған жоқ. Әсіресе, коронавирус індеті мұхитты шарлап өтіп, АҚШ-қа жеткенде дау тіпті өрши түсті. Оның үстіне, вирустың шығу тегі де екі жақты дипломатиялық бай­ла­нысты қиындатып жіберді. АҚШ пен Қытайдың індетке бір-бірін жиі айып­тағаны соншалық, бұл алауыз­дықты кім бастағанын тап басып айту қиын.

Қытай сыртқы істер министр­лігінің өкілі Чжао Лицзяньның ай­туынша, коронавирустың таралуы­на америкалықтар кінәлі. Ол туит­тердегі парақшасында бірнеше мәрте вирустың шығу тегіне күмәнмен қарайтынын жазып, Уханьға ви­русты Құрама штаттарының сарбаз­дары әкелді деп айыптады.

Туиттерді жетік меңгерген Ақ үй басшысы Дональд Трамп та вирусқа қатысты бірнеше жазба салып, шу шы­ғарып үлгерді. Мәселен, АҚШ пре­зиденті бұқаралық ақпарат құрал­дарына жасаған мәлімдемесінде коронавирусты «қытайлық вирус» деп атады. АҚШ-тың мемлекеттік хатшысы Майк Помпео да вирустың таралуына Бейжіңді кінәлайтынын жеткізді.

Сондай-ақ Ақ үй басшысы Дү­ние­жүзілік денсаулық сақтау ұйымын Қытайды қорғап, коронави­рустың таралуына жағдай жасады деп айыптады. Д.Трамптың пайым­дауынша, ДДҰ вирустың шығу тегін анықтауға күш салып отырған жоқ. Осыған байланысты, ол АҚШ-тың ұйымнан шығатынын мәлімдеді.

Сонымен қатар Тайваньның тағ­дыры мен Гонконгтың дауы да екіжақты қарым-қатынасқа айтар­лық­тай сызат түсірді. Мәселен, Қытай тарапы Тайваньды тәуелсіз ел ретінде мойындаған емес. Сон­дық­тан Бейжің билігі олардың Дүние­жүзілік денсаулық сақтау ұйымының жиындарына қатысуына қарсы. Ал АҚШ тарапы Тайваньды бақылаушы ел ретінде қалдыруға мүдделі.

Таяуда екі елдің дипломаттары Оңтүстік Қытай теңізіне байланысты мәселеде мәмілеге келе алмады. Құрама штаттардың мемлекеттік хатшысы Майк Помпео Бейжің билі­гінің Оңтүстік Қытай теңізін игеруге талпынысы заңсыз екенін айтып, Ақ үйдің қандай бағыт ұста­на­тынын ашық көрсетті.

«Мына нәрсені нақтылағым ке­леді: Бейжіңнің Оңтүстік Қытай теңіз­ін­дегі табиғи ресурстарды иеле­­нуге тырысуы мүлдем заңға сай емес. Бұл қадам теңізді игеру мақ­сатында айбат көрсетуге тең. Әлем Бейжіңнің Оңтүстік Қытай теңізін мұхиттағы империясы жасауына жол бермейді», деді М.Помпео.

Өз кезегінде Қытай тарапы да қа­рап қалған жоқ. Құрама штаттарды дерек­тер мен халықаралық заңды бұр­малап отыр деп айыптады. Қы­тай­дың АҚШ-тағы елшілігі тарат­қан мәліметке сүйен­сек, ресми Вашинг­тон­ның бұл әрекеті негізсіз көрінеді.

Қорыта айтқанда, Вашингтон мен Бей­жіңнің дауы бүгін бітетін түрі көрінбейді. Әсіресе, корона­ви­рус індеті екі елдің де экономи­касын шайқалтып жатқанда дипло­­ма­­тиялық байланыс түзеле қояды дегенге сену қиын. Жалғыз үміт – Дональд Трамп ел тізгінін ұста­ғанда бас­талған жанжал оның пре­зи­денттік мер­зімі аяқталғанда тоқ­тауы мүмкін.