Алматы қаласында 1978 жылғы қыркүйек айында өткен медициналық-санитарлық алғашқы жәрдем жөніндегі Халықаралық конференциясының қатысушылары қабылдаған Декларация дүние- жүзінің көптеген елдерінде денсаулық сақтау саласын дамыту бағдарламаларына негіз болды.
Декларацияда халық денсаулығын сақтаудағы маңызды мәселелерді шешуге арналған ең басым бағыттар көрсетілген. Бұлар – дұрыс тамақтану, сапалы сумен жабдықтау, ана мен бала денсаулығын сақтау, иммундауды қамтамасыз ету, инфекциялық және инфекциялық емес аурулардың алдын алу.
Алматы қаласында 1978 жылғы қыркүйек айында өткен медициналық-санитарлық алғашқы жәрдем жөніндегі Халықаралық конференциясының қатысушылары қабылдаған Декларация дүние- жүзінің көптеген елдерінде денсаулық сақтау саласын дамыту бағдарламаларына негіз болды.
Декларацияда халық денсаулығын сақтаудағы маңызды мәселелерді шешуге арналған ең басым бағыттар көрсетілген. Бұлар – дұрыс тамақтану, сапалы сумен жабдықтау, ана мен бала денсаулығын сақтау, иммундауды қамтамасыз ету, инфекциялық және инфекциялық емес аурулардың алдын алу.
Денсаулық сақтау саласында және халықтың күнделікті өмірінде салауатты өмір салты мен адамның өз денсаулығына деген жауапкершілік қағидаты басты мақсатқа айналуы тиіс.
Адамдардың денсаулығын қорғаудағы ұтымды жолдарды іздеуде алдын алу (профилактикалық бағыттылық) стратегиясы өте тиімді болып отыр.
Елбасының Қазақстан халқына жыл сайынғы жолдауларында өлім-жітім деңгейін төмендету, туу саны мен өмір сүру ұзақтығын арттыру, демографиялық көрсеткіштерді жақсарту міндеттері қойылады. Мемлекеттік маңызды міндеттердің қатарына санитарлық-эпидемиологиялық ахуалды ары қарай тұрақтандыру және қоғамдық денсаулықты жақсарту міндеті жатқызылды.
Алға қойылған міндеттерді шешу Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасында көзделген. Бағдарламаны іске асыру денсаулық сақтауда профилактикалық бағыттылықты қамтамасыз ету бойынша көптеген іс-шаралар тізбесін қарастырады.
Халық арасындағы аурулардың алдын алуда медициналық-санитарлық алғашқы жәрдем ұйымдары мен мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қызмет негізгі рөл атқарады.
Аурулардың бастапқы профилактика жүйесі денсаулық сақтау ұйымдарының ведомствоаралық өзара тығыз іс-қимылын көздейді және негізгі үш қағидаттан тұрады.
«Денсаулық және өмір сүру жағдайлары» деген бірінші қағидат – дұрыс және қауіпсіз тамақтану, балалар мен жасөспірімдердің денсаулығын сақтауды қамтамасыз ету, қауіпсіз сумен жабдықтау негізінде ауыз судың кепілдік берілген сапасы.
«Саламатты өмір салты» деген екінші қағидат – зиянды әдеттерден бас тару, денешынықтыру мен спортты дамыту, темекі тартудың, алкогольдік және әртүрлі энергетикалық сусындарды пайдаланудың, наркотиктердің зияндығы туралы халыққа кеңінен ақпарат беру негізінде жеке гигиенаны сақтау, сондай-ақ инфекциялық аурулардың, әсіресе, әлеуметтік-экономикалық маңызы бар аурулар ретінде ВИЧ, туберкулез, жыныс жолдары арқылы берілетін инфекциялардың алдын алу шараларын сақтау.
«Алдын алу» деген үшінші қағидат – тиісті еңбек жағдайларын жасау, халық арасында профилактикалық медициналық тексерулерді ұйымдастыру, кәсіптік аурулардың даму қаупі бар контингенттерді диспансеризациялау, халықты заманауи вакциналармен кеңінен иммундау.
Медициналық-санитарлық алғашқы жәрдем денсаулық сақтау жүйесінің басты бөлігі бола отырып, халық денсаулық көрсеткіштерін сапа жағынан жақсартуда басты рөл атқарады. Емдеу-профилактикалық ұйымдардың қызметіне, негізінен, жеке профилактика шаралары, яғни профилактикалық тексерулер кезінде тұрғындардағы аурулардың ерте сатысын анықтау, диспансеризациялау, иммундау, халыққа ақпарат беруді арттыру кіреді.
Қазіргі таңда елімізде тамақ өнімдерінің шикізат алу, шығару, тасымалдау, сату, импорттау сатыларындағы қауіпсіздігін санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау қызметі қамтамасыз етеді. Осы мақсатта жыл сайын әртүрлі тамақ өнімдерінің 120 мыңға жуық үлгісі зерттеледі, 1,5 мыңнан астам үлгісі жарамсыз болып табылады да, олардың сапасы мен қауіпсіздік гигиеналық нормативтеріне сәйкес келмеуіне байланысты сатудан алынады. Тамақтанумен байланысты аурулардың алдын алу шаралары іске асырылады, бұл, ең алдымен, йод және темір жетіспеушілігінің, авитаминоздардың, тағамнан уланулардың, жіті ішек ауруларының алдын алу болып табылады. Санитарлық-эпидемиологиялық қызмет сумен жабдықтау нысандарына да қатты көңіл бөледі. Халықты сумен жабдықтау көздерінен алынған ауыз су сапасына ғана емес, сонымен қатар, су құбырларының санитарлық-гигиеналық және техникалық жағдайларына да мониторинг жүргізіледі. Су құбырлары санының өсуіне қарамастан, республика халқының аз да болса бөлігі шаруашылық – ауыз су мақсатында орталықтандырылмаған су көздерінің және ашық су қоймаларының суын әлі де пайдаланып келеді, бұл жайтты түбегейлі жақсарту барысында Үкімет тарапынан кешенді жұмыстар жүргізіліп жатқанын тілге тиек етуге болады.
Саламатты өмір салты қағидатына сәйкес жалпы білім беру ұйымдарында оқушылардың денешынықтырумен және спортпен шұғылдануына жағдай жасау, медициналық қызмет көрсету, ыстық тамақпен қамтамасыз ету мәселелері жоспарлы түрде шешілуде. Бұл іс-шаралар балалардың дене бітімі патологиясының, ас қорыту, көру және т.б. органдары ауруларының даму профилактикасына бағытталған. Жыл сайын 2 миллионнан астам оқушы профилактикалық тексерулермен қамтылып, оның ішінде 280 мыңнан астамы сауықтырылып және диспансерлік бақылауға алынады. Медициналық алғашқы санитарлық жәрдем ұйымдарының медицина қызметкерлерімен бірге халыққа зиянды әдеттердің зауалы, инфекциялық және паразиттік аурулардың алдын алу шаралары туралы ақпарат беру жұмысы жүргізілуде.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының тамақ қауіпсіздігін, тауарлардың, жұмыстардың және көрсетілетін қызметтердің тиісті сапасы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша заңнама талаптарының сақталуына байланысты тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласында жұмысты күшейту қажеттілігі туды. Осыған байланысты қызметті қайта ұйымдастырып, халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз ету, сонымен қатар, тұтынушылардың құқықтарын қорғау міндеттері жүктелетін мемлекеттік орган құру міндеті тұр, жаңадан құрылатын органның қызметі осы мақсатқа бағытталады.
Айжан ЕСМАҒАМБЕТОВА,
Қазақстан Республикасының
Бас мемлекеттік санитарлық дәрігері.
