Жібек жолы бойындағы Сарыағаш өңірі – арғы-бергі тарихымыздағы талай игі жақсыларымыздың табаны тиіп, ізі қалған киелі, көне мекен. Әріректен сөз қозғасақ, желмаясына мініп, Жерұйық іздеген Асан қайғы бабамыздың Келес бойын: «Бал татыған суың-ай, Қалың қамыс нуың-ай», деп тамсана жырлауы бұл өлкенің шыбық шаншысаң шынар өсетін нулы да сулы жер екенін паш етсе керек. Өткен ғасырдың ортасына таман Сарыағаш арасанының ашылуы республика жұртшылығына кеңінен танымал, еліміздің оңтүстігіндегі іргелі емдік-сауықтыру орны – «Сарыағаш» шипажайын дүниеге әкелді. Содан бергі уақытта бұл шипажайда 780 мыңнан астам адамның табандарының табы қалғанын, осы сауықтыру орнынан ем алып, дерттеріне шипа тапқандарын мақтаныш тұтамыз.
Жібек жолы бойындағы Сарыағаш өңірі – арғы-бергі тарихымыздағы талай игі жақсыларымыздың табаны тиіп, ізі қалған киелі, көне мекен. Әріректен сөз қозғасақ, желмаясына мініп, Жерұйық іздеген Асан қайғы бабамыздың Келес бойын: «Бал татыған суың-ай, Қалың қамыс нуың-ай», деп тамсана жырлауы бұл өлкенің шыбық шаншысаң шынар өсетін нулы да сулы жер екенін паш етсе керек. Өткен ғасырдың ортасына таман Сарыағаш арасанының ашылуы республика жұртшылығына кеңінен танымал, еліміздің оңтүстігіндегі іргелі емдік-сауықтыру орны – «Сарыағаш» шипажайын дүниеге әкелді. Содан бергі уақытта бұл шипажайда 780 мыңнан астам адамның табандарының табы қалғанын, осы сауықтыру орнынан ем алып, дерттеріне шипа тапқандарын мақтаныш тұтамыз.
2002 жылдың 24 қазаны «Сарыағаш» курортының тарихындағы елеулі күн болып жазылып қалды. Осы күні Президентіміз Н.Ә.Назарбаев Оңтүстікке келген сапарында курортқа атбасын алғаш рет бұрып, оның тыныс-тіршілігімен танысқан болатын. Бас корпус алдындағы қысқа жүздесуінде:
«...Сарыағаштың шипалы суына сенім мол. Маған жыл сайын осы курортта жиырма мыңнан астам қазақстандықтың саулықтарын түзеп қайтатынын айтты. Бұл «ауырмаудың жолын іздеудің» бір бағыты осы жаққа жетелейтінін көрсетеді. Баршаңызға денсаулық тілеймін. Сарыағаш халықтық санаторий екен. Оны әлі жақсартып, көркейтеміз», дегені ел есінде жатталып қалды. Нұрсұлтан Әбішұлы осы сөзімен сауықтыру орнының гастроэнтрологиялық, уронефрологиялық аурулар жиі кездесетін біздің республикамыз үшін маңыздылығын дөп басып айтып, курорттың алдағы уақытта заман талабымен үндесе жаңғыруына ыңғайлы жағдай туғызылып, қажетті қолдау табатындығын меңзегендей әсер қалдырған еді. Бүгінгі күні, яғни араға небәрі он бір жыл салып, ол шындыққа айналды. Сол кезеңде курортта төрт санаторий қызмет атқарса, қазір олардың саны он сегізге аяқ басты. Курорт орналасқан Көктерек кенті көркейіп, аз уақыттың ішінде сәнді курорт – қаланың сұлбасы көріне бастады. Кешегі нарықтың қыспағына, бүгінгі әлемдік дағдарысқа қарамастан Сарыағаш еліміздегі курорттардың брендіне айналып, ем алу мен дем алудың, тынығудың барлық талаптарына сай орталық ретінде дамып келеді.
...Жанға жайлы, тәнге дәру беретін Сарыағаш шипажайы өзінен-өзі біте салған дүние емес. Оның да өз бастауы, өзіндік өмірбаяны бар екені белгілі. 1946 жылы мұнай іздеушілер кездейсоқ ашқан минералды, ыстық су үш-төрт жыл бойы айдалаға атқылап ағып жатты. Осы суға түсіп, «жабайы» жолмен емделіп сауыққандар, арасанның алғашқы ақысыз «жарнамашылары» еді. 1949 жылы Ташкент ғалымдары суды зерттеуге кіріседі. Судың емдік қасиетін білген соң 1951 жылдың көктемінің аяғында аудандық денсаулық сақтау бөлімінің бастамасымен 7 ұңғыманың жанынан ұзындығы – 25, ені 10 метр хауыз (бассейн) салынды. Суға түсу дәрігерлердің қадағалауымен жүргізілді. Сол жылы жаз айында минералды су емханасының құрылысы басталып, 1952 жылдың қаңтарынан емделушілерін қабылдай бастайды. 250 адамға арналған бір қабатты, майда құрылыстар жүргізіліп, ол Сарыағаш бальнеоемханасы аталды. Осы кезеңде қазақтың өлкелік патология институтының ғалымдары да минералды судың буын-тірек, жүйке, ас қорыту мүшелерінің, тері және кәсіби уланулардағы тиімділігін анықтау бағытындағы жұмыстарын бастайды. Олардың арасында М.Қайрақбаев, С.Замятин, Т.Мулагулова, И.Железников, Т.Русманова, А.Адырхаев, т.б. ғалымдар болды. 1953 жылы өлкелік патология институтының директоры Б.Атшабаровтың ұйымдастыруымен институт қызметкерлерінен шипалы судың әртүрлі ауруларға емдік тиімділігін тексеретін экспедиция құрылды. Оған басшылыққа медицина ғылымдарының кандидаты А.Соколов тағайындалды. Қазақстанның Орталық мемлекеттік мұрағаты қорынан табылған экспедиция басшысының шілденің 4-інде жоғарыға жолдаған рапортының қазақ тіліне аударылған нұсқасында былай делінеді: «Сарыағаш минералды су көзі, алдын ала мәліметтер бойынша, Қазақстанның аса бағалы су көзі болып табылады. Алайда, суды пайдалану ешқандай медициналық талаптарға сай келмейді. 520С температурадағы минералды су, алдын ала суытылмайды. Амбулаториялық сырқаттардың көпшілігін (қазіргі уақытта 300-ден астам сырқат бар) экспедицияның 3 дәрігерінің қарап шығуына мүмкіндіктері жоқ. Су көзі аумағын санитарлық қадағалау белгіленбеген».
Өзбекстан да өз жерінен бұрғылау барысында «Сарыағаш» суының абсолютті баламасы «Ташминводы» минералды суының көзін ашты. Осылайша, жер астындағы бір қайнар көзден екі көрші елдің жерінің бетіне шыққан емдік су екі атауды иеленді. Сарыағаш бальнеоемханасының жанынан «Жылы су» деген ауыл (Қазір «Көктерек» кентінің, ол бөлігі «Ескі курорт» деп аталады) пайда болды. Сөйтіп, елеусіз мекен ел назарына ілігіп, дертіне шипа іздегендердің сан тарау жолы осында тоғыса бастады. Дегенмен, «Ескі курорт» сауықтыру орнына қойылатын талаптарға сай емес еді. Жаңа құрылыстардың ауадай қажеттілігі туындай бастады. Жаңадан, үлкен санаторий салу мәселесі пісіп-жетілген сәтте Қазақстан Министрлер Кеңесінің төрағасы Д.А.Қонаев «Ескі курортқа» келеді. Бұл 1958 жылдың 30 қарашасы еді. Осы жолы Дінмұхамед Ахметұлы өңір басшыларымен бірге Сарыағаш минералды суына иелік етіп, оны республика халқының игілігіне, денсаулығын жақсартуға қолдану үшін ауқымды жұмыстар атқару керектігіне көз жеткізеді. Қонаевтың Сарыағашқа сапарының куәгері, сол кезде санаторийде бас есепші қызметін атқарған Қалдар Көкеев ақсақал былай деп еске алады:
«Жанында облатком төрағасы Іскендіров, аупарткомның бірінші хатшысы Бисембаев бар. Шағын асханада бас дәрігеріміз Қасымбековпен бірге төрт-бес кісі қарсы алдық. Алақаны күректей кісі екен, бәрімізге қол беріп амандасты. Сарыағаш жөніндегі жайларға қаныққан Димекең аудан басшысына қарап: «...Осы маңайдан шипажай ашсақ, ел Кисловодскіге қаңғырып несі бар. Мына айдаладан үлкен курорт салуға көп күш, қаражат қажет. Шымкенттен арнайы осы курорттың құрылысымен ғана айналысатын мекеме ашыңдар. Құрылысшыларды жұмыстан соң үйді-үйіне жеткізіп салу үшін арнайы жабдықталған көлік болсын. Іске бүгіннен бастап кірісуіміз керек. Жабыла кіріспесек, Сарыағаштан шығып жатқан минералды судан айырылып қалатын түріміз бар», деді. Артынша бір ай өтер-өтпестен, 1959 жылдың 4 қаңтарында Алматыдан Рыжков деген кісі қасына он адам ертіп келіп, болашақта салынуы тиіс курорттың жобалау құнын есептетті». Жаңа құрылыс «Үлкен Сарыағаш» деп аталып, «Ескі курорттан» 1,5 шақырымдай солтүстікте, Келес өзенінің сол жағалауына жақын жерден басталды. Жүздеген адамның қажырлы еңбегінің арқасында 1959 жылдың 1 наурызында басталған «Үлкен Сарыағаштың» құрылысы араға төрт жылдан астам уақыт салып, дәлірек айтсақ, 1963 жылдың 16 қарашасында шипажайдың алғашқы үш корпусы мен минералды су емханасы бітіп, пайдалануға берілді. Осы игілікті істің жүзеге асуына Дінмұхамед Ахметұлы Қонаевтың қосқан үлесі ересен. Санаторий ұжымы қайталанбас қайраткердің туғанына 100 жыл толуына орай емдеу-оңалту кешенінің орталық алаңына бюстін орнатып, «Үлкен Сарыағашқа» сіңірген еңбегін ескерді.
Санаторий өміріндегі осынау айтулы оқиғаға биыл 50 жыл толады. Осы жылдарда санаторийдің өсіп-өркендеуіне бағытталған қыруар шаруалар атқарылды. Ол шаруалардың жүзеге асуына ұжыммен бірлесе аудан, облыс, республика басшылығы да көп тер төккені Қазақстанның Орталық мемлекеттік мұрағатының қорындағы құжаттарға түсіріліп, қаттаулы тұрғанын көзіміз көрді. Кейінгі жылдары тағы жаңадан алты корпус салынып, санаторий сыйымдылығы 630 орынға жетті. 500 орындық асхана мен кинозал, мың адам арасан суын бір мезгілде ішуге арналған, бұл күндері Сарыағаш курортының символына айналған «бювет» құрылыстары жүргізілді. Балшық емханасы салынып, «Қосқақ» көлінің тұнбалы балшығымен емдеу жолға қойылды. 2010 жылдың жазында жаңарған емхана ашылды. Шағын қалашықтай санаторийде жыл сайынғы ағымдағы жөндеулер аз болмады. Бірін жөндеп бітсе, екіншісі дайын. Эстетикалық жағдайларға көңіл бөлініп, тиімділік пен үйлесімділік ескерілді. Әр маманның жасаған еңбегіне, кәсіби санатына қарай жалақы төлеу заң аясында жолға қойылып, еңбек тәртібі күшейтілді. Санаторийдің емдік мүмкіндіктерін халықаралық стандарттарға сай деңгейге көтеру жолдары іздестірілді. Дәрігерлерді дәлелді медицина қағидалары бойынша оқыту жүйелі жүргізілді. Емдеу жұмысында клиникалық нұсқаулықтар мен клиникалық хаттамалар енгізілді. Жаңа емдік-диагностикалық құралдар сатып алынды. 2011 жылы бас корпустың тиімсіздеу қолданыста болған «Б» блогына реконструкция жасалынды. Бірінші қабаттан демалушыларға ыңғайлы тіркеу орын ашылды. Зертхана, 
УЗТ, стоматология бөлімдері осында орналасты. Бас корпустың тағы бір бөлігі – күндізгі стационар ашылды. Мұнда ФГДС, қанды лазермен тазалау, ЭКГ, емдеуші дәрігер, егу бөлмелері пайда болды.
Емдеу-оңалту кешеніндегі барлық корпустарға заман талабына сай жөндеу жұмыстарын жүргіземіз деген бастапқы жоспарды жалғастырып, 2013 жылдың басынан санаторийдің ең үлкен 170 орындық 6-шы корпусына күрделі реконструкция жасадық. Келешекте осы корпустың ішінен дәмхана, емхана салынып, ем алу, тамақтану мәселелері осында шешілмек. Емдеу-оңалту кешенінде жыл сайын 20 мыңға жуық қазақстандықтар денсаулықтарын жақсартып қайтуы жалғасын табуда. Емдеу тиімділігі 99 пайызға жетті. Бұл да «Сарыағаш» шипажайының халықтың орташа өмір сүру ұзақтығын ұлғайтуға қосқан үлесі деп ойлаймын.
Деніне саулық іздеген жандарға әрдайым көмек қолын созған Сарыағаш күні бүгінге дейін бірде-бір рет өз мерейтойын өткізбепті. Мерейтой дегеніміз, қаражат шашып, дарақылықпен өтетін жиын емес. Ол ұжымның өткені мен жеткенін зерделейтін, келешегінде күтіп тұрған істерге екпін алатын, бір сәт «біз осыны атқара алыппыз-ау» деп марқаятын шуақты, шабытты шақ болып есте қалса керек. Заңғар жазушымыз Мұхтар Әуезов: «Орта Азия көлемінде Сарыағаш суына пара-пар ешбір су жоқ», деп тегіннен-тегін айтпаса керек. Бүгінде Сарыағаш шипалы суымен елімізге ғана емес, әлемге танылып отыр.
Бағлан БАТЫРШАЕВ,
«Сарыағаш» емдеу-оңалту кешенінің бас директоры, Оңтүстік Қазақстан облыстық мәслихатының депутаты.
Оңтүстік Қазақстан облысы.
