– Әлемде 1 млрд-тан астам волонтер бар екен. Еліміздегі волонтерлік қызметтің аяқ алысы қандай? Бүгінгі таңда шамамен қанша волонтер халыққа көмектесіп, елге пайдасын тигізіп жүр?
– Жалпы, волонтерлікті адамдар тегін қызмет ету, басқаларға пайдалы болу деп түсініп, қоғам үшін атқарған жұмысымен өлшейді. Тәуелсіздік алғаннан бері еліміздегі волонтерлер саны жыл санап артып келеді. Бүгінгі таңда елімізде волонтерлердің басын біріктіріп, қоғам үшін тегін қызмет етіп жатқан бірнеше үкіметтік емес ұйым бар. Жыл басында мұндай ұйым саны 224 болса, қазір ресми мәлімет бойынша 568-ге жеткен. Бұл үлкен көрсеткіш және атқарылған жұмыстардың нәтижесі деуге болады. Халықтың қоғамдық жұмыстарға ерікті түрде араласу белсенділігі артып келеді. Осы ұйымдармен жұмыс істейтін волонтерлер 30 мыңнан 95 мыңға жетіп отыр. Жыл басында жоспарланған волонтерлікке 50 мың адамды тарту болжамынан асып түсті.
Бұл сандар нақты әрі ресми ақпарат. Өйткені елімізде волонтерлерді тіркейтін арнайы платформа бар. Волонтер жастардың шәкіртақысын арттыру, еріктілердің БҰҰ-ның волонтерлер қозғалысына атсалысуына мүмкіндік алуы сынды мәселелерді оңтайландыру үшін ресми тіркелім қажет. Сондықтан волонтерлер Qazvolunteer.kz сайтында өз жұмысын растайды.
– 2020 жылы әлем әбігерге түсіп, коронавируспен бетпе-бет келді. Осы тұста елдегі волонтерлік қозғалыстың қарқын ала бастағанына куә болдық. Бұл жыл да аяқталуға жақын. Осы ретте Волонтер жылына қандай қортынды жасауға болады?
– Иә, расында, жыл басынан Арыстағы жағдай, Мақтааралдағы су тасқыны, пандемиямен күресте волонтерлердің көмегі орасан болды. Мұны Президентіміз де үнемі назардан тыс қалдырған емес. Негізгі жұмыс «Birgemiz» жалпыұлттық жобасы шеңберінде көзделген 7 бағыт – «Sabaqtastyq», «Saýlyq», «Taza Álem», «Asyl mura», «Qamqor», «Umit», «Bilim» жобалары бойынша жүзеге асырылуда.
17 өңірлік инфрақұрылымнан тұратын Республикалық волонтерлер фронт-кеңсесі ашылды. Волонтерлік қозғалыстың негізгі дамуы осы құрылым арқылы реттеледі. Сонымен қатар Qazvolunteer.kz онлайн платформасы іске қосылды, онда 42 603 волонтер,
3 063 ұйым және 977 жоба тіркелген. 5 600-ден астам волонтер арнайы оқудан өтіп, 50 бастамашыл топ құрылды. Жалпы құны 150 миллион теңгені құрайтын 500-ден астам шағын грант үлестірілді.
Волонтерлерді ынталандыруға бағытталған шараларды арттыру мақсатында заңнамаға өзгерістер мен толықтырулар енгізу көзделді. «Волонтерлік туралы» заң жобасының тұжырымдамасы арнайы комиссиямен мақұлданды. Қазір дайындалу үстінде. Студенттік әлеуметтік кредит жүйесі бойынша университет волонтерлерін ынталандыруға қосымша шаралар әзірленіп, ішінара жүзеге асырылуда.
Пандемиямен күреске қосқан үлесі үшін еліміздің 5 мыңға жуық азаматы «Халық алғысы» арнайы медалімен марапатталды. «Жыл волонтері» халықаралық сыйлығы тағайындалып, өтініштер қабылдау басталды. Волонтерлерді ынталандыру, бұл мәдениетті қалыптастыру үшін қолға алынған жұмыстар жетерлік. Бұл тек бір парасы ғана.
– Халық өздігінен тегін жұмыс істеуге қаншалықты дайын? Еріктілікті «еріккеннің ермегі» дейтіндер де бар... Оның үстіне, волонтер дегенде көпшіліктің ойына науқандық шараларда футболка киіп, белсенділік танытатын жастар ғана оралады.
– Иә, бүгінге дейін шаралық бағдарламалардың аясындағы волонтерлік жарқын көрінді. Бұл – ЭКСПО, Универсиада, өзге де мемлекеттік жиындар. Бірақ 10-15 жылдық тарихы бар волонтер ұйымдары бар. Олардың жұмысы науқандық шаралардың көлеңкесінде қалып қойды. Неліктен? Себебі дәл уақытында ақпараттық қолдау болмай қалады. Үлкен шаралардың қаржысына сай жарнамасы да ауқымды. Өзге саладағы волонтерліктің өзектілігі аздау деген сияқты себептер де бар. Сондықтан халық арасында кері түсінік пайда болуы мүмкін. Бірақ әр салада жаһанға жария салмай тындырымды жұмыс істеп, мұқтаждарға көмек қолын созып жүрген ұйымдар көп.
Халықтың жыл басынан бір-біріне көмектесіп, барымен бөліскен ізгі ниетіне бәріміз куәміз. Соның арқасында, жағдайды тұрақтандырдық десек, қателеспейміз. Қиын кезеңде волонтерлік қызметке шамамен 70 мың адам тартылды. 959 мың азаматқа әртүрлі көмек көрсетілді. 63 мыңнан астам азық-түлік жиынтықтары, 4,4 миллион медициналық бетперде таратылды. Әрине, азаматтардың еңбегін санмен өлшеуге келмейді. Бұл үлкен адамгершілік пен азаматқа тән ерлік деп санаймын.
– Пандемия кезінде халықтың санасында волонтерлік мәдениет ұғымы қалыптасты дейсіз ғой? Қазір әлемде Волонтерлер қозғалысы деген түсінік бар. Қоғамның өзекті мәселелерін көрсетіп жүрген еріктілер туралы не айтасыз?
– Иә, қазір азаматтар әр салада көмек қолын созуға дайын. Еліміздегі волонтерлікке көршілес мемлекеттер де жоғары бағасын беріп отыр. Еуропа, АҚШ елдерінің тәжірибесін алсақ, волонтерлікпен айналысып жүргендерге мемлекет тарапынан көрсетілетін ресми қолдаулар, мүмкіндіктер, арнайы марапаттар бар. Тіпті сайлауға түсетін кандидаттардың волонтерлік тәжірибесі ескеріледі. Шетелде әрбір мекеме, ұйымдарда волонтерлікпен айналысқаныңды растап, куәландыратын ресми құжат бар. Соның барлығы жұмысқа орналасқанда, қандай да бір жобаларда септігін тигізеді. Бізде бұл қолдау түрі әзірге жоқ. Сондықтан еріктілер қозғалысының жұмысы көзге көрінбей жатады. Бірақ Президенттің бастамасымен волонтерлерді қолдау мәселесін, волонтерлік жұмысты еңбек өтілі ретінде санау, өзге де жеңілдіктер мен мүмкіндіктерді қарастырып жатырмыз. «Волонтерлік қызмет туралы» арнайы заң бар. Соған өзгерістер енгізіп, мемлекет тарапынан реттеуді қолға алдық.
– Әлемде волонтерлікпен айналысатындардың басым бөлігі – егде жастағылар. Бізде еріктілік әзірге тек жастар арасында трендке айналған сияқты. Мұның себебі неде?
– Шетелде ұлттық тәрбие, ұрпақ тәрбиелеу бағытында сабақтастық бекітілмеген. Оларда баласы 18 жасқа толғаннан кейін жеке тұлға саналып, өз өмірін өз жауапкершілігіне алады. Ұрпақ өзінше өмір сүреді. Ата-аналар балаларына біздің елдегідей қамқорлық танытпайды. Сол себепті зейнетке шыққаннан кейін бос уақыты көбейіп, қариялар еріктілікпен хобби ретінде өзін дамыту мақсатында айналысады. Еуропа зейнеткерлерінің әлемді шарлап қыдырып жүретіні таңсық емес. Енді бірі түрлі экологиялық бастаманы көтереді. Ал бізде ұрпақтар сабақтастығы үзілген емес. Қазақстандық қариялардың зейнетке шыққаннан кейін де бос уақыты бола бермейді. Мысалы, менің ата-анам мені бағып-қағып өсірді, ендігі жерде немересін әлдилейді дегендей. Отбасында тірлікке араласып, қартайғанша бала-шағаның ортасында жүреді. Тәрбиеге араласады. Бұл – кемшілік емес, қайта біздің елдегі волонтерліктің ерекшелігі. Бізде жастардың белсенділігі жоғары. Әрине, азды-көпті егде волонтерлеріміз бар. Оларды үнемі қолдап отырамыз.
– Шетелде саналы түрде күніне 1-2 сағат уақытын қоғамдық жұмысқа арнайтындар көп. Көше сыпырып келу, қарттар үйіне тамақ апару, экологияға пайдасын тигізу сияқты жұмыстарды әдетке айналдырған. Мектеп жасынан балаларды соған тәрбиелейді. Бізде бұл үрдіс қалай дамыған?
– Жақында жаңалықтардан оқыған бір қызық оқиғамен бөлісейін. Алматы облысы Ащыбұлақ ауылының тұрғыны Бөртөре Ағабаев есімді азамат ауылындағы көшелердің шұңқырларын жамаумен айналысады екен. Зейнеткер үйінде құр жатқаннан гөрі, халыққа пайдам тисін дейді. Өз қаражатына цемент алып, жолдағы шұңқырларды бітейді. Қарияның ол жолмен жүретін көлігі де жоқ. Бірақ ауылдастарына жаны ашып, жолды тегістемесе, көңілі жай таппайды. Керемет емес пе? Бұл да еріктіліктің ғажап көрінісі ғой. Республикамыздың түкпір-түкпірінде біз білмейтін қаншама азамат осындай істер атқарып жүр. Теңізге тамған тамшыдай болса да, жан рақаты үшін жасалған сауапты іс. Сондықтан біздің елде де игі істен құралақан емес жандар көп.
– Ауылдарда волонтерлік бар ма? Болса, қандай жағдайда?
– Білім және ғылым министрлігі арқылы ауылды жерлерде білім бағытындағы еріктілікті дамыту бойынша бірлесіп жұмыстар атқарып жатырмыз. Мектеп жасындағыларға тәрбиелік мәні бар, экологиялық, жанашырлық қасиеттер қалыптастыратын шаралар өткізіледі. Ауылды жерлерде бірігіп көшені тазалау, абаттандыру жұмыстарын жүргізу, туған өлкені көркейтуге ерікті түрде үлес қосу сияқты бастамаларды кішігірім гранттармен қолдауды қарастырып жатырмыз. Кез келген жерде волонтерлік істің мүмкіндігін арттыру – негізгі міндетіміз.
Дегенмен ауыл азаматтары туған жеріне пайдалы болуға әуелден әуес. Мәселен, ауыл мектептерінің түлектері «Түлектер» кездесулерінде жалпыға ортақ нысандарды (ескерткіштер, парктер, гүлзарлар) абаттандырып, не жаңасын салдыртып жатады. Бұл да волонтерліктің белгісі. Өкініштісі, мұндай жұмыстарды ақпараттандыру мәселесі жеткіліксіз деңгейде жүргізілуде. Бұл басқа да азаматтарымызға үлгі болар ма еді.
– Халықаралық волонтерлерді біріктіретін үлкен байқау ұйымдастырылып жатыр екен. Толығырақ тоқталсаңыз?
– Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың ұсынысымен «Жыл волонтері» халықаралық сыйлығына байқау жариялады. Халықаралық сыйлық әлеуметтік және қоғамға пайдалы міндеттерді шешуге үлес қосқан жеке волонтерлер мен топтарды, отандық және халықаралық волонтерлік ұйымдарды ынталандыруға бағытталған. Байқауға әлемнің түкпір-түкпірінен үміткерлер қатыса алады. Ол үшін qazvolunteer.kz интернет-платформасында өтінім беріп, волонтерлік қызметі туралы ақпарат толтыру қажет. 16 аталымның әрқайсысы бойынша үш үміткер жеңімпаз болып танылады. Қазіргі таңда 600-ден астам өтінім келіп түсті. Байқаудың ережесі Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің интернет-ресурстарында бар. Барлық волонтерді байқауға қатысуға шақырамын.
– Өзге мемлекеттерден волонтерлер жиі келе ме? Халықаралық волонтерлерді қай бағытта қызықтыра аламыз?
– Әрине, мемлекеттер арасындағы келісімдер негізінде халықаралық волонтерлікті дамыту өзектілігін жоғалтпайды. Әзірге бұл бағыттағы жұмыстар пандемияға байланысты тоқтап тұр. Ахуал жақсарған соң кең көлемде нақты істер атқарылады. Жалпы, Волонтер жылы аясында 7 отандасымыз БҰҰ Волонтерлер тобына қосылуға мүмкіндік алды. Олардың 4-еуі Түркияда, бірі Иорданияда, қалған екеуі Кения және Тайланд елдерімен карантиндік шектеуге байланысты онлайн форматта жұмыс атқаруда.
– Волонтерліктің кең ауқымда дамуына не кедергі? Бұл саланы тежеп тұрған қандай мәселе?
– Ең алдымен, волонтерлікті қолдау жетіспейді. Екіншіден, волонтерлікпен айналысуға қажетті деңгейдегі экономикалық тәуелсіздік жағы кемшін. Еуропа елдері деп отырмыз, ол жақта волонтерлердің бос уақыты бар. Сәйкесінше, өмір сүруге қажет материалдық жағдайы да тұрақты. Ал қалтаңызда қаражатыңыз болмаса, нан тауып, жан бағу ең өзекті мәселеге айналады. Содан кейін ғана басқа құндылықтарды ойлайсыз. Үшінші мәселе – мемлекет тарапынан заңнамалық тұрғыда реттеу. Бірақ бұл мәселенің екінші тұсы бар. Халықтың өзі ұсынған дүниелерді заң арқылы басқару кей кезде де кері әсерін береді. Сондықтан волонтерлікпен әр адам өз қалауымен айналысуы керек.
– Өзіңіз волонтерсіз бе?
– Жұмыс барысымен бос уақыт бола бермейді. Бірақ қазақта «Бір тал кессең, он тал ек» деген ойлы сөз бар ғой. Осы қағиданы ұстанамын. Есік алдына көшет отырғызу, балаларыммен бірге саябаққа ағаш егу сияқты жұмыстарға атсалысамын. Жаз бойы балаларым сол ағаштарды суарып, күтіп-баптауға барып тұрды. Әр адам өзінше волонтер. Елге, жерге деген жанашырлық пен қамқорлықтың өлшемі жоқ деп санаймын. Тамшыдан дария құралады емес пе?!
– Әңгімеңізге рахмет! Волонтерлік мәселесін дамыту бір күннің ісі емес екені анық. Еңбегіңізге жеміс тілейміз!
Әңгімелескен
Светлана ҒАЛЫМЖАНҚЫЗЫ,
«Egemen Qazaqstan»
