Жолдауды іске асыруға бағытталған заң жобалары

Жауапты хатшы институты жойылады

Үкіметі туралы заң жобасының не­гізгі мақсаты – мемлекеттік қызмет және мемлекеттік басқару саласындағы заң­наманы одан әрі жетілдіру.  Заң жобасында жауапты хатшылар институты жойылады. Жауапты хатшылар институты жойылған кезде олардың міндеттері министрліктер аппараттарының басшыларына жүктеледі. Заң жобаларын депутаттарға Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің төрағасы Анар Жайылғанова таныстырды.

«Жолдауда Мемлекет басшысы министрліктер аппараттарының басшыларына міндеттерін жүктей отырып, жа­уапты хатшылар институтын жоюға нақты тапсырма берді. Осы тапсырманы іске асыру мақсатында аппарат басшысы мен министр арасындағы лауазымдық өкілет­тіктер мен жауапкершіліктің аражігін ажырату бойынша тиісті заңнамалық түзе­тулер енгізіледі. Бұдан басқа, аппарат басшысының мәртебесі мен өкілеттіктерін реттейтін нормаларды қайта қарау, сондай-ақ оның тікелей мемлекеттік орган басшысына бағынуын белгілеу ұсынылады», деді А.Жайылғанова.

Сондай-ақ заң жобасында сұйытылған мұнай газы сауда-саттығының көлемін кезең-кезеңімен ұлғайту қарастырылған. Энергетика министрлігі коронавирус пандемиясының салдарынан туындаған жағдайды ескеріп, сұйытылған мұнай газын сатуды 2021 жылғы 1 қаңтарға дейін электронды сауда алаңдарына ауыстыруды көздеп отыр. 

А.Жайылғанованың айтуынша, ұсы­ныл­ған түзетулерде сұйытылған газды осы сауда алаңдары арқылы өткізуге толық шығу мерзімін қолданыстағы заң­намада көзделген 2020 жылдың орнына 2023 жыл­дың соңына дейін ұзарту болжанып отыр. Себебі нарықтық бағалар бо­йын­ша сау­да-саттыққа бірден көшу түпкі тұ­ты­нушылар үшін сұйытылған газ ба­ға­сының айтарлықтай өсуіне әкелуі мүм­кін.

Сонымен қатар заң жобасында кә­ме­летке толмағандарға қатысты сексуал­дық сипаттағы қылмыстар үшін жазаны қатаң­дату, оларды қауіпсіздігі барынша жоға­ры мекемелерде ұстауды, тағайын­дал­ған мерзімді кешірім жасау және мер­зі­мінен бұрын босату құқығынсыз өтеу қарастырылған.

«Кәмелетке толмағандарға қатысты сек­суалдық сипаттағы қылмыстар үшін жаз­аны қатаңдату қарастырылған. Осы тармақ бойынша Қылмыстық және Қыл­мыс­тық-процестік кодекстерге, «Бас бос­тандығынан айыру орындарынан бо­сатылған адамдарды әкімшілік қадағалау туралы» заңына заңнамалық түзетулердің кешені әзірленді.

Түзетулер келесі тапсырмаларды іске асыруға бағытталған. Кәмелетке тол­ма­­­ған­­дарға қатысты сексуалдық си­пат­­тағы қылмыстар үшін жазаны қатаң­дату, пе­до­филдерді қылмыстық-атқару жүйе­­сі­нің қауіпсіздігі барынша жоғары ме­ке­­­ме­лерінде ұстауды белгілеу, оларға ра­қым­­шылық жасауды және мерзі­мінен бұрын босатуды болдырмауға бағыт­талады.

Әзірленген түзетулер мынадай ережелерден тұрады. Біріншіден, кәмелетке толмағандарға қатысты жыныстық қылмыстарды жасағандарға санкциялар кү­шейтілді. Екіншіден, кәмелетке толма­ғандарға жыныстық қысым көрсетуге жататын қылмыстардың шеңбері кеңейтілді», деді А.Жайылғанова.

Сонымен қатар кәмелетке толма­ған­дарға жыныстық қысым көрсеткендерге балалармен жұмыс істеуге, педогогикалық қызмет атқаруға өмір бойына тыйым салынбақ.

«Үшіншіден, кәмелетке толмаған жаста қылмыс жасаған адамдарды қоспағанда, кәмелетке толмағандардың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыстар үшін бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарды мерзімін қылмыстық-атқару жүйесінің қауіпсіздігі орташа қауіпсіз мекемелерінде өтеуді тағайындауға тікелей тыйым салынды және қылмыстар субъектілерінің бас бостандығынан айыру жазасын қауіпсіздігі барынша жоғары мекемелерде өтеуді тағайындау туралы талап көзделген.

Төртіншіден, кәмелетке толма­ған­дардың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыстық туралы істер бойынша қылмыстық құқықбұзушылық үшін көзделген жазадан гөрі неғұрлым жеңiл жаза тағайындауға, жазаның өтелмеген бөлiгiн қысқартуға, рақымшылық жасау туралы актіні қолдануға тыйым салынды.

Бесіншіден, соттың медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын айқын­дау кезінде химиялық кастрациялаумен қа­тар сексуалдық зорлық-зомбылыққа бейім­ділікті және сексуалдық ұнатудың бұзу­шы­лықтарын емдеуді тағайындау құқығы көзделген. Түзету педофилдерге қа­тысты тән және психика тұрғысынан медициналық ықпал етудің кешенді тәсілдерінің мүмкіндіктерін қам­тамасыз етуге бағытталған.

Қылмыстық-процестік кодекстен ал­қа­билердің қатысуымен өтетін соттың құзы­ре­тінен кәмелетке толмағандардың жы­­ныстық тиіспеушілігіне қарсы аса ауыр қыл­мыстар туралы істерді қарау алып тас­талды.

Түзету алқабилердің эмоциялық фак­торға не­гізделген шешім шығара­ты­нына бай­ланысты балаларға қатысты аса ауыр қылмыс жасаған адамдарға жауап­кершілікті негізсіз жеңілде­туге мүм­кіндік беретін сот практи­ка­сының преце­дент­терін болдырмауға бағыт­талған», деп түсіндірді А.Жайылғанова.

Бұдан бөлек, заң жобасында сыбайлас жемқорлық қылмыстарына жол берген адамдарға қатысты квазимемлекеттік секторда жұмыс істеуіне өмір бойы тыйым салуды енгізу және қос азаматтығы бар мемлекеттік қызметшілерді немесе квазимемлекеттік ұйымдардың басшыларын жұмыстан шығару қарастырылған.

Туризмді дамыту мүмкіндігі

Жалпы отырыста туристік қызмет мәсе­лелері бойынша өзгерістер мен толық­тырулар енгізу туралы заң жобасы бірінші оқылымда мақұлданды. Аталған мәселе жөнінде Мәдениет және спорт министрі Ақтоты Райымқұлова баяндама жасады. Ведмоство басшысының айтуынша, заң жобасы елдің қабылданған стратегиялық құжаттарына сәйкес туристік саланы мемлекеттік реттеуді жетілдіруге, сондай-ақ ұзақ мерзімді кезеңге арналған Қазақстанның экономикалық даму басым­дықтарының бірі ретінде туризм саласын дамыту үшін қажетті құқықтық база құруға бағытталған.

«Мемлекеттік реттеу, атаулы мемле­кеттік қолдауды жүзеге асыру тұрғысынан маңызды мәселелердің  бірі – туристік қызметтің қазіргі түрлері мен бағыттарын нақты жіктеу жоқ. Осыған байланыс­ты туристік кластерлерді дамытудың стра­тегиялық жоспарларын, сондай-ақ туристік қызметтің жекелеген бағыттарын іске асыру мақсатында заң жобасында туризм­ді жіктеу көзделген.

Басым туристік аумақ ұғымын енгізу – заң  жобасының негізгі новелласы. Оны құ­ру мақсаты – синергетикалық әсер есебінен туристік нарықта аумақтың бәсекеге қабілетін, туристік кластерге кіре­тін туристік ұйымдар жұмысының тиім­­ді­лігін арттыру, ресурстарды (мате­риал­­дық, зияткерлік) туризмді дамытудың не­ғұрлым перспективалы нүктелеріне шоғырландыру.

Басым туристік аумақ – туристік салаға инвестициялар мен халықаралық стандарттарды енгізуді көздейтін іс-шаралар кешені. Аумақты (географиялық шекараларды) Үкімет айқындайды.

Заң жобасында бұл артықшылықтар қолданыстағы заңнамада белгіленген
2 млн айлық есептік көрсеткішке қарсы ең төменгі инвестициялық шегі бар 200 мың айлық есептік көрсеткішті құрған басым туристік аумақтарды іске асыру үшін ұсынылады», деді министр.

Сонымен қатар заң жобасында туризм саласындағы субъектілердің тізбесі кеңейтілмек. Соған сәйкес туристік қызмет субъектілерінің негізгі ерекшеліктері мен сипаттамалары, олардың туристік қызметтерді көрсетуге және туристік өнімдерді қалыптастыруға қатысуы айқындалады. Заң жобасында туристік оператор мен туристік агент, сондай-ақ гид, экскурсовод, туризм нұсқаушылары тер­миндеріне анықтама берілген. Бұдан бөлек Туризм саласындағы ұлттық компа­нияның функциялары бекітілмек.

«Ұлттық компанияның мәртебесін, қызметінің бағыттары мен өкілеттіктерін заңнамалық деңгейде белгілеу орынды болып табылады және оның тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

Азаматтардың құқықтарына кепілдік беру жүйесінің тетігі және заңнаманы бұзғаны үшін жауапкершілік жөнінде. Шығу туризмінде туристерді қорғау деңгейін арттыру бойынша шаралар кешенін қабылдау, туроператорлар ұйымдастырған шығу туризмі шеңберінде Қазақстан Республикасының азаматтарына туристік код беру тетігін енгізу, сондай-ақ кепілдік беру сомаларын жинау және қайтару тәртібін регламенттеу енгізу жос­парланып отыр.

Олжалық аң аулауды дамыту, фер­мер­лік аңшылық шаруашылығының кәсіп­кер­лігін қолдау қарастырылған. Әлемдік тәжірибе кәрі жануарларды жоюдың ғы­лыми негізделген лимиті популяцияға деп­рессиялық әсер етпейтінін, ал кейбір жағ­дайларда оның өнімділігін арттыра­тындығын дәлелдеді.

Қазақстанда көптеген сирек кездесетін түрлер популяциясының қазіргі жағдайы тұрақтанды және аң аулау мақсатында кәрі дарақтар тұрақты пайдаланылады.

Туризм саласындағы реттеу саясатын жетілдіру жөнінде. Осы уақытқа дейін туроператорлық қызметке лицензия қызмет бағыттарына қарамастан беріл­ді. Қызметті жүргізуді оңайлату және әкімшілік кедергілерді азайту мақса­тында заң жобасымен мынадай шаралар ұсы­нылады. Олар: келу және ішкі туризм саласындағы туроператорлық қызмет­ті лицензиялауды хабарлама жасау тәр­тібі­не ауыстыру, жануарлардың өсімін молай­ту және мал шаруашылығын дамыту мақ­сатында жануарлар дүниесін қорғау туралы заңнама шеңберінде рұқсат беру рәсімдерін оңтайландыру, профи­лак­тикалық бақылауды регламенттеу», деді А.Райымқұлова.

Ведомство басшысының айтуынша, заң жобасында Үкіметке, туризм сала­сын­дағы уәкілетті органға және өзге де мем­лекеттік органдарға тиісті құзырет­тіліктерді бөлу көзделген.

Заң жобасы туралы пікір білдірген Мәжіліс Төрағасы Нұрлан Нығматулин туризмді дамыту үшін қолайлы жағдай жасау, оның ішінде заңнамалық деңгейде елдің туристік әлеуетін ашуға және осы саланы нығайтуға ықпал ететініне сенім білдірді.

«Туризм – еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуында ерекше орны бар салалардың бірі. Біздің елімізде туризмді дамытудың мүмкіндігі өте зор. Ең алдымен, кең-байтақ Қазақстанымыздың табиғаты керемет. Біз, осы залда отырған әр депутат өзінің туған жерін еске алса, не болмаса астанамыздың, қазіргі Нұр-Сұлтан қаласының төңірегінде, Бурабайды, оңтүстік өңірді алсақ еш­қандай шетелдің керегі жоқ. Ең алдымен, халқымыздың бауырмал, қонақжай дәстүрі де ерекше. Ол да біздің туризмге жол ашады. Ұлы даламызда шетелдіктер қызығатын тарихи-мәдени мұралар да көп. Сол үшін елімізде туризмді дамытуға баса көңіл бөлініп, нақты шаралар қолға алынды. Басты мақсат – 2023 жылға дейін туризм саласы экономиканың 8 пайызын құрауға тиіс. Бұл еліміздің тұрақты дамуын қамтамасыз етуге арналған маңызды қадамдардың бірі. Ол бүгін заң жағынан қолдау тауып отыр», деді.

Жалпы, заң жобасы туристік қызмет саласындағы заңнаманы жетілдіру мақ­сатында әзірленді және басым туристік аумақтар ұғымын бекітуді көздейді. Аумақтарда туристік қызмет объектілерін құру кезінде инвестициялық преференция­лар беруді, туроператорлық қызметті шы­ғу, келу және ішкі туризм салаларына бөлуді қарастырады. Сондай-ақ шығу туризмі саласында азаматтардың құқық­тары­на кепілдік беру жүйесін жетілдіруді «тро­фейлік аң аулау» ұғымын енгізу ұсынылған.

Қоғамдық кеңестің құзыреті артады

Сонымен қатар палата бірінші оқы­лым­да нормашығармашылықты жетілдіру мәселелері бойынша түзетулер және адво­каттық қызмет пен заң көмегіне қатысты депутаттық заң жобаларын мақұлдады.

Бұл заң жобасының негізгі ереже­ле­рінің бірі – заңнама алдындағы талдау нысаны ретінде заң жобасының тұжы­рым­дамасы мәселесін шешу. Заң жобасын әзірлеуші мемлекеттік ор­ганның консультативтік құжатты оған тиісті талдамалық материалдарды қоса бере отырып қалыптастыру және оны жұрт­шылықпен талқылау міндеті белгі­­ленеді. Талқылау қорытындысы бойын­­ша мем­лекеттік органдар проблемалар­ды және оларды шешу жолдарын пысық­тайды.

Ал адвокаттық қызмет пен заң көме­гіне қатысты депутаттық заң жобалары қол­даныстағы заңнама мен құқық қолдану практикасының мониторингі, сондай-ақ депутаттардың адвокаттармен, заңгерлермен, судьялармен және құқық қорғау органдарының өкілдерімен кездесулер кезінде келіп түскен ұсыныстар негізінде әзірленді.

«Цифрлы Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасын іске асыру мақсатында қылмыстық, азаматтық істер және әкім­шілік құқық бұзушылық туралы  істер бойынша мемлекет кепілдік берген заң көмегін көрсету шеңберінде адвокаттарды тағайындау тәртібін автоматтандыру ұсынылып отыр.

Бұл ретте қорғалуға конституциялық құқықтың бұзылуына жол бермеу мақ­сатында автоматтандырумен қатар адвокаттарды тағайындаудың қолданыстағы тәртібі сақталады.

Жалпы отырыста орталық және жер­гі­лікті мемлекеттік органдар арасында ауыз сумен жабдықтауды субсидиялау жө­ніндегі өкілеттіктердің аражігін ажырату мәселелері бойынша депутаттық заң жобасы бірінші оқылымда мақұлданды.

Заң жобасында баламасыз сумен жабдықтау көздері болып саналатын аса маңызды жергілікті сумен жабдықтау жүйелерінің тізбесін әзірлеу және бекіту жөніндегі функцияларды уәкілетті органнан жергілікті атқарушы органдарға беру көзделеді. Бұл ретте жаңадан салынған жергілікті сумен жабдықтау жүйелерінің тізбесіне енгізу рәсімі жергілікті деңгейде жүргізілетін болады, бұл өңірлердің ауыз сумен жабдықтауға субсидиялар алуын жылдамдатады.

Сонымен қатар Мәжіліс депутаттары екінші оқылымда бірқатар экологиялық және оған ілеспе заң жобаларын ма­құл­дады. Экология кодекстің жобасы бойын­ша екінші оқылымға дайындық барысында жұмыс тобы ең үздік қолжетімді тех­никалардың неғұрлым қатаң анық­та­малықтарын қабылдау кезінде бұрын берілген кешенді экологиялық рұқсат­тарды қайта қарауды пысықтады. Сон­дай-ақ әзірлеу тәртібін енді ұлттық стан­дарттар түрінде емес, Қазақстан Респуб­ликасының Үкіметі айқындайтын ең үздік қолжетімді техникалар жөніндегі анықтамалықтарды бекітуді және эмиссия­лар мониторингтің автоматтандырылған жүйесін енгізу мерзімдері мәселелері бо­йынша түзетулерді қарады.

Жалпы отырыста палата депутаттары екінші оқылымда қаралатындар қатарында қоғамдық кеңестердің қызметі туралы заң жобасын мақұлдады. Осы заң жобасына қатысты Мәжіліс Төрағасы Нұрлан Нығматулин пікір білдірді.

 «Қоғамдық кеңестер туралы» алғашқы заң осыдан 5 жыл бұрын қабылданған болатын. Бірақ қазіргі уақыт талабына сай, осы заң жобасына бірқатар маңызды өзгерістер енгізіліп отыр. Мысалы, енді мемлекеттік органдарда ғана емес, квазимемлекеттік секторларда да осы қоғамдық кеңестер құрылады. Сонымен бірге қоғамдық кеңес мүшелері мемлекеттік сатып алу жұмыстарына қатысады. Осы сияқты басқа да көптеген керекті түзетулер енгізілді. Оның бар­лығы, билік және қоғам арасындағы байланысты, диалогты одан әрі күшейтіп, жұмыс сапасын арттыруға ықпал етеді деп сенеміз», деді Н.Нығматулин.

Жалпы «Қоғамдық қызмет туралы» заң жобасы бойынша депутаттар қоғамдық кеңестің қызметін жергілікті деңгейде ұйымдастыру тұрғысынан қамтамасыз ету жөніндегі функцияны әкімдіктердің құзыретінен алып тастауды және оны мәслихаттарға бекітіп беруді ұсынды. Осыны негізге ала отырып, мәслихат хатшысы еңбек заңнамасына сәйкес еңбек шарты бойынша тартылатын қызметкерді дербес айқындайды, ол қоғамдық кеңес хатшысының міндеттерін атқарады.

Сондай-ақ жиын барысында депутаттар өздері әзірлеген күзет қызметі мәселелері туралы заң жобаларын, адамдарды Қазақстан шегінен тыс жерге шығарып жіберуге және бюджет заңнамасын жетілдіруге қатысты заң жобаларын мақұлдады. Бұдан бөлек, жалпы отырыста палата дипломатиялық қызмет туралы заң жобасын жұмысқа алды.

Отырыс соңында Мәжіліс депутаттары Зағипа Балиева, Азат Перуашев мемлекеттік органдар басшыларына депутаттық сауалдар жолдады.