БІРІГУДІҢ БЕРЕРІ МОЛ

Жақында Экономикалық даму және сауда министр­лігінде Премьер-Министрдің бірінші орынбасары Өмірзақ Шөкеевтің төрағалығымен “Кеден одағы: мүмкіндіктері мен перспек­тивалары” атты дөңгелек үстел өткендігін газетіміздің алдыңғы сандарында хабарлаған едік. Онда бірқатар ведомство басшылары мен өкілдері, ғалымдар қатысып Кеден одағы бізге не береді деген тақырып төңірегінде ойларын ортаға салып, пікір бөліскен болатын. Аталмыш дөңгелек үстел барысында бірінші вице-премьер Өмірзақ Шөкеев Кеден одағы аясында қабылданған әрбір келісім бойынша жұмыс тобын құруды ұсынды. Сондай-ақ, оның құрамы­на мемлекеттік органдардың өкіл­дерінен бөлек депутаттар мен ғалым­дарды қосу қажеттігі де баса айтылды. Бұл ретте Кеден одағы аясындағы әрбір келісім бойынша қатысушы барлық елдер қандай да бір ымыраға келуі керектігі алға тартылды. Сонымен бірге Өмірзақ Естайұлы темір жол тарифтеріндегі кейбір аса маңызды мәселелерді де ұдайы назарда ұстау керектігін айтты. Бұлар іргелі мәселелер, сол себепті әрбір келісім бойынша жұ­мыс тобын құрып, құрамына депу­­таттар мен ғалымдарды кіргізіп, талқылау қажет деп есептеймін. Біз талқылауға ынталымыз. Бұл барын­ша күрделі де терең іс болғандықтан бір жерлерінде келеңсіздік жіберіп алу ықтималдығы жоғары, деді өз сөзінде бірінші вице-премьер. Бұл кеден одағына қатысты мәселелер талқыланып отырған алғашқы жиын емес. Бұған дейін де еліміз Үкіметі бастамасымен Кеден одағының мүмкіндіктері мен келешегін кәсіпкерлер жан-жақты талқылаған болатын. Қол жеткізіл­ген келісімдердің барлығы­ның үш тарапқа да ыңғайлы болуы керектігі айтылған сол жиынның заңды жалғасы болып табылатын шараға бұл жолы Кеден одағы комиссия­сының жауапты хатшысы С. Глазьев, Экономикалық даму және сауда министрі Жанар Айтжанова, Қаржы министрі Болат Жәмішев, Ауыл шаруашы­лығы вице-министрі Арман Евниев, Парламент Мәжілі­сінің депутаты К.Сағадиев, сол сияқты Р.Алшанов, М.Махмұтова, К.Бе­рен­таев, С.Байзақов, Ф.Клоц­вог сынды Ресей мен Қазақстанның белгілі ғалымдары мен сарапшы­лары қатысты. Кедендік кедергілерді алып тастау кооперация талаптарын жеңілдетеді, технологиялық күрделі өндірістердің мүмкіндік­терін кеңейтеді. Бұл жұмыстардың қандай жеңілдік әкелетінін күрделі өнімдерді шығаратындар ғана түсінеді. Кеден одағы өзге халық­аралық ұйымдарға қарағанда өте жылдам құрылып жатқан ұйым. Оның себебі де бар. Өйткені, оған қатысушылар бұрын бір жүйеде болған елдер. Яғни, экономикалық құрылымы, басқару тетіктері, тіпті даму қарқыны да көп алшақ емес, деді жиында Кеден одағы комис­сия­сының жауапты хатшысы С.Глазьев. Ол үш елдің бірігуі мен біртұтас эко­но­микалық кеңістіктің экономи­калық тұрғыдағы артық­шы­­лықтарына тоқталды. Жауапты хатшының көлік ұйымдары берген мәліметтерге жүгіне отырып айтуына қарағанда, рынокта айна­лымға түсетін тауарлар уақытының 60 пайызы кедендік тіркеу бекет­теріне кететін көрінеді. Мұның барлығы өнімнің бәсекеге қабілет­тілігін төмендетеді. Ал кедендік және өзге де кедергі­лердің алынуы тауар айналымы жолында коопера­цияның қоятын талаптарын жеңіл­детіп, техноло­гия­лық жасалуы қиын өнім түрлерін өндірудің мүмкіндіктерін кеңейте түседі. Парламент Мәжлісінің депу­таты К.Сағадиев өз сөзінде Бір­тұтас экономикалық кеңістіктің даму келешегі туралы кеңірек тоқталды. Ғылыми ортадан Ресей ғылым академиясы, халық шаруа­шылығын болжау институтының зертхана жетекшісі Феликс Клоц­вог сөз алып, Қазақстан эконо­мик­­асының қазір өте жоғары қарқынмен дамып жатқандығын тілге тиек етті. 2009 жылғы экономикалық дамудың баяулауы­нан Қазақстан өтеді, өтіп қана қоймай бұрынғы қарқынын қайта қалпына келтіру мүмкіндігі бар. Тіпті, экономикалық өсімге қол жеткізе алады. Қазақстан, Ресей және Беларусьті біріктіріп отырған Кеден одағы – таза экономикалық ұйым. Бұл одақтың үш елдегі бағаға әсері қандай болмақ деген мәселе жиі көтеріледі. Бұл ретте кез келген шешім ортақ келісім арқылы ғана қабылданады, деп атап өтті ғалым. Әлеуметтік құны жоғары дүниелер – құрал-жабдық, дәрі-дәрмек тағы басқа да салаларға қатысты өзгерістер тек қана үш тараптың келісімі арқылы жүзеге асады, деген Экономикалық даму және сауда министрі Жанар Айтжанова тарифтердің өсіп қана қоймай, арзандауы да мүмкін екендігін алға тартты. Министрдің айтуынша, әрбір өзгеріс сайын келісім құқығына жүгінетін боламыз. Экономикалық даму және сауда министрі Жанар Айтжанова ханым осыған дейін “Егемен Қазақстан” газетіне берген сұхбатында Кеден одағы­ның бірыңғай кедендік тарифі және тарифтік емес реттеудің бірыңғай жүйесі туралы толық баяндап берген болатын. Ми­нистр­дің айтуынша, одаққа бірігу туралы келіссөздер басталғанда үш мемлекет арасындағы импорттық тариф ставкаларының 40 пайызы бір деңгейде екен. Ал қалған 60 пайызын одаққа мүше әр елдің мемлекеттік мүддесін ескере оты­рып, бір деңгейге келтіру мәселесі туындады. Дегенмен, ұзақ та табан­ды келіссөздердің нәтижесін­де 400-ден аса тауарларға бірыңғай кеденді тариф қолдану үшін 3-5 жыл арасындағы өтпелі кезең қарастырылып отыр. Осы кезең ішінде жеңілдетілген кедендік бажбен импортталатын тауарлар­дың тізіміне темір жол вагондары, азық-түлік өнімдерін шығаратын кәсіпорындар пайдаланатын шикізаттар кіретіндігін айтқан болатын. “Кеден одағының қыр-сырын қоғам ашық талқылауы тиіс. Бұған ешқандай кедергі жоқ”, – деді бірінші вице-премьер Өмірзақ Шөкеев. Тіпті, осы одақтың құқық­­тық базасын зерттеп, келісім­дерді саралайтын арнайы топ құру да жоспарда тұр. Оны қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етеміз. Біз қажеттің барлығын алып беру­ге дайынбыз. Сосын ортақ есеп­терді жасаймыз. Әйтпесе бізде де тиісті институттар бар, бірақ олар өз шеңберінде жұмыс істеуде. Ал біздің мүддеміз бір, бәріміз бір мек­тептің түлектеріміз. Менің ойым­ша жұмыс тобын құруымыз керек”, деп осы дөңгелек үстелде айтылған әңгімелердің нүктесін қойды. Екі елдің де ғылыми элитасы бірауыздан интеграциялану Біртұтас экономикалық кеңістіктің мүшелерінің дамуына оң әсер ететіндігін атап көрсетті. Достас­тықтың 3 елі біріге отырып, ортақ үлкен бір рынокты құрайтын бола­ды. Оған 170 миллион тұтынушы кіретін болады. Экономикалық тиімділікті сөз ететін болсақ, белгілі бір жетістікке, маңызды экономи­калық көрсеткішке 2015 жылға таман қол жеткізетін бола­мыз деген болжам бар. Бұл ішкі жалпы өнім­нің 15 пайызға көтерілуі немесе 400 млрд. доллар арқылы сипатталады. Ал Қазақ­станға келетін болсақ, болжамдар бойынша ол 20 млрд. долларды көрсетеді. Бұл бір жағынан үлкен мүмкіндіктер ашатын болса, екінші жағынан бәсекелестікті күшейте түседі. Алғашқы отырысқа Ресей Федерациясының Өнеркәсіп және сауда министрі В.Христенко қатысқан болатын. Ол жолы бір­лестікке мүше елдер аумағындағы бизнеске кедергілерді жою, сон­дай-ақ шектеулерді алып тастау, Кеден одағы елдері кәсіпорын­дарын өзге рыноктарда бәсекелес­тік­ке қабілетті бола алатын деңгейге жеткізу туралы мәселелер талқыланған-ды. Кезекті отырыста темір жол тарифтерінің үш жаққа да ыңғайлы болу керектігі айтылды. Бұл мәселе көптен бері шешімін таппай келеді. Осы орайда айта кететін бір жәйт, Қазақстан мен Ресей үкімет­тері басшыларының осын­дай маңызды мәселелердің ортақ шеші­мін табуға бағытталған екі­жақты сұхбаттастықты белсен­діруге арналған бағыт ұстануының маңызы өте зор. Бүгінгі жаһандану үдерісінде қалыптасқан жағдай тығыз инте­грацияланбай, оқшауланып өмір сүруге болмайтындығын дәлел­деп отыр. Мемлекет басшы­сы Н.Ә.На­­зар­баевтың кешегі Кеңес Одағы ыдырағаннан бергі кезеңде Достас­тық елдерін экономикалық инте­грациялануға үндеген балама­сыз бастамалары­ның негізінде өмірге келген Кеден одағы өңірлік инте­грацияланудың жаңа үлгісі болып табылады. Бұл біздің отандық кәсіпкерлерге, ірі өндіріс сала­ларына жаңа мүмкін­діктер ашады. Отандық өндіріс­шілерге 170 миллионнан астам тұтыну­шысы бар үлкен рынокқа шығуға жағдай жасайды. Біздің кәсіпкерлеріміздің бәсекеге қабі­леттілігін шыңдайды. Қорыта айтқанда, Кеден одағын­дағы бәсекелестік “өле жаман болмасаң, өле кедей болмассың” деген халық даналығын ел кәсіпкерлерінің тағы бір естеріне салады. Әбдірахман ҚЫДЫРБЕК.