УАҚЫТ НАЙҚАЛУДЫ КҮТПЕЙДІ

Солтүстікқазақстандық диқан­дар биыл да мол астық өсіруді нысана етіп отыр. Күздің жауын­ды-шашынды болуы, қыста қар­дың көп жаууы берік негіз қалап берді. Оның үстіне Үкіметтің жуырда болып өткен селекторлық кеңесінде көктемгі егіске қатысты бірқатар түйінді мәселелер шеші­мін тапты. Бұрынғыдай емес, қазір жанар-жағармай тапшылығы бай­қалмай­ды. Бағасы қолжетімді. Суб­сидия­ның берілуі – үлкен де­меу. Ендігі мәселе жергілікті билік орын­дары­ның, агроқұрылым бас­шыларының жұдырықтай жұмы­лып, еңбек етуіне ғана тіреледі. Ақжар ауданында өткен облыс аграршыларының көшпелі отыры­сы көктемгі егіс науқанына сапалы әзірлік, үлгілі өткізу жайына ар­нал­ды. Аймақ басшысы Серік Бі­ләлов өз сөзінде Қытайдың Қы­зылжар ас­тығына мүдделілік та­нытып отыр­ғанын, жыл аяғына дейін 100 мың тонна бидай сату міндеті тұрғанын, Петропавл әуе­жайы қасынан авиа­отряд құры­лып, химиялық өңдеу жұмыс­тары­мен айналысатынын жеткізді. Көк­темгі дала жұмыс­та­рын өткізу үшін 63 мың тонна ди­зел отыны керектігін, толық қорын жасауға же­дел кірісу қажеттігін ескертті. Ке­ңеске Ақмола облысы­ның агро­құрылым өкілдері де қа­тысып, іс-тәжірибе алмасты. Соңғы үлгідегі техникалар тамашаланды. Биыл облыста жалпы егістік алқап 4,4 миллион гектарды құра­са, оның 3,9 миллионы дәнді да­қылдар. Осынша аумақты техно­логиялық талаптарға сай өңдеп, қысқа мерзімде дән сіңіру оңай ша­руа емес. Көктемнің қалай бо­лары да белгісіз. Үкімет 4,1 мил­лиард тең­ге демеуқаржы бөліп, бас­қа да кө­мектерін беріп жатыр. Соң­ғы 2 жыл­да ғана ауылшаруа­шылық тех­ни­каларын лизинг ар­қылы иелену­ге, жеңілдетілген не­сиеге, астық са­тып алуға 37,2 мил­лиард теңге жұм­салды. “Техника­лық қайта жа­рақ­тан­дыру” бағдар­ламасы қолға алын­­ған 6 жыл ішінде аграрлық сек­тор 9 мыңнан астам жаңа техни­ка­лармен толық­ты. Ақшаға шақсақ 88 миллиард теңге. Осының нәти­же­сінде көк­темгі, күзгі дала жұ­мыс­тарының 80 пайыздайы озық тех­но­логия­лар­мен атқарылатын болды. Десек те, алаңдаушылық та жоқ емес. Көктемгі егіске қажетті дизель отынының бір литрі 60-63 теңге болады деп күтілгенімен, Үкіметтің өзі кепілдік бере алмай отырғанда бұл бағаға сенетіндер аз. Ресейдегі қымбатшылық кері әсе­рін тигізуі әбден ықтимал. Ди­қан қауымының жанар-жағармай жеткізуші опера­торларды, инвес­тор­ларды жеткілікті қорды жа­сақ­тауға асықтырып отырғаны сон­дық­тан. Жасыратыны жоқ, кей шаруашылықтардың бидайдың ве­ге­тациялық себу мерзімін тым со­зып алатыны жасырын емес. Оның басты себептерінің бірі — дизельдің уақытылы жеткізілмеуі. Бүгінде ірі астықты өңірдің жанар-жағармай­дың үштен бірімен ғана қам­тамасыз етілуі күрмеуі қиын іс­тің қорда­ла­нып қалғанын аңғартса керек. Кесте бойынша 22 мың тон­на ди­зель отынын мамыр ай­ын­да жеткізу белгіленген. Аграр­шы­лар алдымен осыған алаң­дау­лы. Қымбатшы­лық­қа ұрынсақ, жеңілдікті дизель отынына зәру болып қаламыз ба деген қауіп басым. Соңғы кездері облыста майлы дақылдарды көптеп өсіруге деген құлшыныс байқалады. Биыл оның көлемі 300 мың гектарға дейін кө­бейтілді. Дегенмен, ауылшаруа­шы­лығын әртараптандыруға назар тиісті дәрежеде аударылып отыр­ған жоқ. Көбіне ірі ауыл шаруа­шы­лық тауарын өндірушілер тыңайған жер­лерді іске қосқанда бидай өсіру­ге ұмтылып, арпа, сұлы дақылдары­ның көлемін азайтуға тырысады. Бұл да алда ойланатын мәселенің бірі. Облыс экономикасының басты саласы агроөнеркәсіп кешеніндегі еңбек өнімділігі әлі де төмен. Ол өткен жылы 5400 доллардан ай­налды. Елбасының тапсырмасына сәйкес алда екі есе ұлғайту міндеті тұр. “Зенченко и К” командиттік серіктестігінде былтыр бір жұмыс­шы 28 мың доллардың өнімін өндірген. Облыс бойынша 100 гектар егістік алқаптан 3,9 мил­лион теңгенің жалпы өнімі алын­са, Қызылжар, Есіл, М.Жұмабаев аудандары 1,5 есе асып түскен. Ал, Уәлиханов, Ақжар аудандарында мүлдем аз. Оған астық шығым­ды­лығының ала-құлалығы, жұмсала­тын шығынның көптігі әсер етіп отырғаны айтпаса да түсінікті. Мә­селен, Шал ақын ауданының өнімі Аққайың ауданынан 6 цент­нерге кем. Жоғары репродукциялы тұқым қоры құйып алынбаса, агро­тех­ни­калық шаралар қатаң сақталмаса қандай жоғары өнім­ділік жөнінде сөз етуге болады? Мұның өзі егіншілікте игерілмей жатқан ішкі резервтер мен мүм­кіндіктердің қыруар екенін көр­сетсе керек. Аграрлық кеңесте облыстық фитосанитария орталығының же­текшісі Жұмағали Қожахметов түр­лі егін зиянкестеріне қарсы қол­данылатын дәрі-дәрмектің аз бөлінгенін, ол 266 мың гектар ал­қапты ғана өңдеуге жететінін қын­жыла айтты. Жаз қуаңшылықты кел­­се шегіртке, басқа да қауіпті зиян­­кестердің қаптап кетуі әбден ықтимал. Облыстық аумақтық инспекцияның бастығы А.Куликов тұқым сапасына, арам шөптермен күреске жеткілікті көңіл аударыл­майтынын айта келіп, “не ексең, соны орасың” деген мақалды еске сал­ды. Былтыр “Тұқым туралы” заңды бұзғаны үшін 1 мыңнан ас­там өкім шығарылып, 87 айыппұл салынған. Олардың көпшілігі тұ­қым сақтау тәртібін бұзғаны, себу технологияларын сақтамағаны үшін қолданылған. Залалданған, аудан­дас­тырылмаған тұқым сұ­рып­тарын себу фактілері тір­кел­ген. Шыны керек, ауылшаруа­шылық дақыл­дарының тұымдарын жаңартып отыру, оны ауыстыруға бақылауды күшейту әлі де өз дәрежесінде емес. Әсіресе, ұсақ шаруа қожалықтары тұқымды құйып алу және өңдеу мәселесінде олқылықтарға жиі ұрынып жатады. Солтүстік Қазақстан – астық, ұн, майлы дақылдарды сыртқа шы­ғаратын облыстардың бірі. Соңғы 3 жылда 4 миллион 735 мың тонна бидай, 800 мың тонна ұн, 84 мың тонна рапс майы алыс-жақын шет­елдерге сатылды. Сыртқы рынокқа шығу әлеуетінің жоғарылығына қарамастан бұл мүмкіндік әлі де тиімді пайда­ла­ны­лып жүрген жоқ. Оны өткен жылғы тәжірибе анық байқатты. Астығын өткізе алмай шірітіп ал­ған талай диқанның есіл ең­бегі рәсуә болды. “Азық-түлік” келісім-шарт корпорациясы” АҚ-тың са­тып алған 1 миллион тонна­дан ас­там астығы облыстың элева­тор­ларында әлі күнге дейін әкетіл­ме­ген күйі қалған. Басқа дерек көз­деріне қарағанда осыдан екі жыл бұрынғы астық та жатқан көрінеді. Бұл мәселе Үкіметтің селекторлық кеңесінде де айтылғанымен, өзге өңірлерге тасымалдау ісінің бас­талатын түрі жоқ. Уақыт найқалуды күтпейді. Әне-міне дегенше қыр астындағы жауапты науқан да келіп жетер. Сол кезде істі сақадай ұйым­дас­тырудың барлық жолдарын қарас­ты­рып, етек-жеңді жинап отыр­ғанға не жетсін. Аграршылардың кеңесіне қатысушылар осындай оймен тарасты. Өмір ЕСҚАЛИ, Солтүстік Қазақстан облысы.