Қасым-Жомарт Тоқаев өз үндеуінде сыртқы нарықтарға шығуды кезең-кезеңімен кеңейту, үшінші елдермен және интеграциялық бірлестіктермен сауда-экономикалық қарым-қатынастарды қарқынды дамытудың маңызына тоқталды. Мұндай нәтижеге қол жеткізу үшін Мемлекет басшысы «ЕАЭО – ЕО» форматында диалог қалыптастыру жұмысын белсенділендіріп, жүйелендірудің маңызын атап өтті. «Еуропалық комиссиямен және Еуроодақтың өзге де органдарымен ынтымақтастық теңқұқылы және прагматикалық тұрғыда болуға тиіс», деді Қазақстан Президенті.
Президенттің Еуропалық одақпен қарым-қатынас орнату жөнінде сөз қозғауы бекер емес. Қазіргі таңда аталған ұйым әлемдегі ең үлкен одақтың, одан қала берді алпауыт нарықтың бірі саналады. Оның үстіне, ЕО-ның шартараптың түкпір-түкпіріне әсері ерекше. Мәселен, «Брюссель әсері» деп аталатын жаһандық заңнамаларға ықпал ететін феномен бар. Яғни ЕО әлемдегі ең үлкен тұтынушы нарығының бірі болғандықтан, көптеген трансұлттық корпорациялар одақ құрамында қызмет етуі үшін оның ережелерін қабылдауға мәжбүр.
Нәтижесінде әр елде түрлі заңнамаларға бағынбас үшін алпауыт корпорациялар Еуропалық одақтың құқықтық ережесін жер-жаһанның басқа бөлігінде де қолданады. Осылайша, қарт құрлық бекіткен заңнамалар әлемдік деңгейге шығып отыр. Тіпті, IT саласындағы ірі компаниялар да ЕО-ның қатаң талаптарына қарамастан, оған бағынуға мәжбүр.
Еуропалық одақ экономикасының ауқымын мынадан-ақ аңғаруға болады. Қазіргі таңда қарт құрлық әлемдегі екінші экономика саналады. Ішкі жалпы өнім көрсеткішінің көлемі былтыр 15 триллион долларды құрады. Бұл жалпы әлем экономикасының алтыдан бірін құрайды.
Сондай-ақ ЕО әлемдегі ең үлкен экспорттаушы ретінде белгілі. Мәселен, 2019 жылы одаққа мүше мемлекеттер құны 2,13 триллион еуродан асатын тауарды басқа елдерге сатқан. Өз кезегінде 1,93 триллион еуроның өнімін импорттаған. Бұл – Еуропалық одақтан тыс аймақтармен жасалған сауда-экономикалық байланыс.
Бұдан бөлек, ЕО басқа да елдермен еркін сауда нарығын құру секілді түрлі келісімдер жасасқан. Атап айтқанда, 38 мемлекетпен түрлі деңгейдегі сауда-экономикалық мәмілеге келген. Оған қоса, Кариб теңізі елдері, Африка, Оңтүстік Америка мемлекеттерімен осы бағытта келіссөздер жүргізуде. Қысқасы, қарт құрлық жеңілдетілген экономикалық байланыс орнатып, диалог қалыптастыруға қарсы емес.
Еуропалық одақтың ерекшеліктері неде? Біріншіден, Еуроодақ – экономикалық, саяси және әлеуметтік интеграцияға түскен мемлекеттердің бірлестігі. Дамыған Еуропа елдеріндегі бұл ықпалдастық өзара жақындасу үдерістерін әлі де жалғастырып келеді.
Екіншіден, ЕО мүшесінің халықаралық еңбек бөлінісінде өз орны, өзіндік ерекше мүдделері бар. Олардың өздерінің ұлттық мүдделерін қорғауы толық бірлесіп кетулеріне кедергі келтіреді.
Үшіншіден, ЕО елдерінің даму деңгейі әртүрлі. Әсіресе, ЕО-ға кейінірек кірген Орталық және Шығыс Еуропа елдерінің аузынан ақ май ағып отырғаны шамалы. ЕО-ның тірегі – Германия мен Франция сияқты қуатты экономикалық державалар.
Төртіншіден, 1951 жылы құрылған Еуропадағы көмір мен болат бірлестігі негізінде пайда болған ЕО өзінің ғаламдық мәселелерге қатысты саясатын АҚШ-тың ұлттық мүдделерін қорғау саясатымен тығыз байланыстырады. АҚШ пен ЕО экономикалық қана емес, әскери тұрғыда да одақтасқан.
Бесіншіден, ЕО мемлекеттері Қазақстанның мұнай, газ, түсті металдар секторына қызығушылық танытады. Атом электр стансалары өте көп Франция секілді мемлекеттер Қазақстанның уран өнімдеріне зәру. Еуропалық трансұлттық компанияларды Қазақстандағы қолайлы инвестициялық ахуал қызықтырады.
Қазақстан тәуелсіздік алғалы бері Еуропалық одақпен сауда-экономикалық байланыстарды жоғары қарқында дамытуға қол жеткізді. Бүгінде бұл одақ – еліміздің басты сауда және инвестициялық серіктесінің бірі. Қазақстанның сыртқы сауда айналымы мен ел экономикасына тартылған шетелдік инвестициялардың жартысы ЕО үлесіне тиесілі.
Еуропалық комиссияның мәліметіне қарағанда, 2019 жылы Қазақстан мен ЕО арасындағы тауар айналымы 24,3 млрд еуроны құраған. Осылайша, біздің ел ЕО-ның сыртқы сауда әріптестері тізімінің 31-сатысына жайғасты. Соның ішінде қарт құрлыққа 18,3 миллиард еуро көлеміндегі өнімді экспорттасақ, импорттың құны 5,9 миллиард еуродан асты.
Тәуелсіздік алғалы бері «тоғызыншы аумаққа» 330 млрд доллар тікелей шетелдік инвестиция тартылған. Соның 50 пайызға жуығы қарт құрлықтың еншісінде.
Былтыр Қазақстан мен Еуропалық одақ (ЕО) арасындағы Кеңейтілген әріптестік және ынтымақтастық туралы келісім күшіне енді. Соған сәйкес көптеген саладағы ынтымақтастықты тереңдетуге мүмкіндік мол. Бұл ретте Қазақстан Орталық Азия мемлекеттері ішінде бірінші болып Еуропалық одақпен Кеңейтілген әріптестік және ынтымақтастық туралы келісімге қол қойғанын айта кеткен жөн. Аталған келісімнің ауқымы өте кең. Атап айтқанда, сауда, білім беру секілді маңызды салалар қамтылған. Мәселен, Қазақстан тұтынушылары мен шағын және орта бизнес мүдделеріне жауап беретін әділ әрі ашық бәсекелестікті алға тарту – басты мақсаттың бірі. Келісімде «Сауда және орнықты даму» атты тарау бар. Бұл тарау Қазақстан қоғамының игілігі үшін орнықты экономикалық өсуді қамтамасыз ететін еңбек құқықтары мен қоршаған ортаны қорғау бойынша бірнеше ережені қамтиды. Келісімнің «Сауда» бөлімі толық заң үстемдігін арттыруға, бекітілген ережелер мен стандарттарға негізделген сауданы дамытуға жәрдемдесуге арналған.
Келісім аясында аясында көмірсутекті энергетика, жаңартылатын энергия көздері, энергия тиімділігі және энергия үнемдеу салаларындағы ережелер уақытша қолданысқа енгізілген.
Қазақстаннан Еуропалық одаққа бағытталған мұнай мен уран экспорты өте маңызды. Ол Еуропа континентінің энергетикасын әртараптандыруға өз үлесін қосып отыр. Еліміз ЕО-ның мұнайға деген сұранысының шамамен 6 пайызын және уранға деген сұранысының 21 пайыздан астамын қамтамасыз етеді.
Түйіндей айтқанда, қай тұрғыдан алып қарағанда да Еуропалық одақтың әлеуеті мол. Еуразиялық экономикалық одақ пен Еуропалық одақ арасындағы қарым-қатынас жандандырылып, екіжақты ынтымақтастық нығайса, бұдан ешкім ұтылмайтыны сөзсіз.
Осы орайда Қазақстанның еуропалық бағыттағы миссиясы үлкен болмақ. Өйткені екі тараптың қарым-қатынасы VI ғасырда, Ұлы Жібек жолы арқылы Шығыс пен Батыс сауда-саттық жасай бастағаннан бері қалыптасқан. Демек, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Үндеуі қарт құрлықпен қарым-қатынасқа соны серпін беретіні анық.
