Шекарада бір қадам шегінбеген

Ал биыл осы тарихи маңызы зор миссияға атсалысып, өзде­рі­нің ­әскери міндеті мен антына ақырына дейін адал болған Ұлттық қауіпсіздік комитетінің шекара әскерлеріне қарасты жеке құрама атқыштар батальонының тәжік-ауған шекарасынан шы­ға­рыл­ға­ны­на жиырма жыл толып отыр.

Тәжік-ауған шекарасындағы аймақтың тыныштығын күзетуге 1992-2001 жылдар аралығында біз­дің елден он мыңға жуық сарбаз бен офицер қатысқан деген дерек бар. Өкінішке қарай, содырлармен болған қақтығыстың салдарынан 46 жауынгер қаза тауып, 100-ге жуығы түрлі жарақат алыпты.

Бітімгершілік операциясына Қарағанды облысынан 400-ге жуық сарбаз бен офицер қа­тыс­ты. Қатардағы жауынгер Ерке­бұ­лан Мақажанов, кіші сержант Евгений Салютин және аға лей­тенант Александр Комаров әс­ке­ри міндеттерін атқару кезінде қаза тапқан.

Ерлікпен қаза тапқан жаңа­ар­қа­­лық ұлан Еркебұлан Ма­қажанов «Жауынгерлік ерлігі үшін» және Ресей Федера­ция­сы­ның І дәрежелі «За отличие в войнской службе» медальдарымен марапатталыпты. Марқұм Евгений Салютинге ешқандай награда бұйырмапты. Ал Александр Комаровқа ерлігі үшін ІІ дәрежелі «Айбын» ордені берілген.

Бүгінде тәжік-ауған шекарасында әскери борышын өтеген қа­раған­дылық ардагерлер қарулас­та­рын ұмытпай, оларды ұдай еске алып тұрады. Мысалы, олар өз күштерімен Еркебұлан Мақажанов пен Александр Комаров оқыған мектептерге мемориалдық тақта орнатқан. Қаза тапқан ерлердің отбасыларына қолдан келген кө­мек­терін беріп тұрады.

Қазіргі уақытта Балқаш қала­сын­да тұратын Шорман Абзалов та «Жауынгерлік ерлігі үшін» ме­да­лімен марапатталыпты. Со­дыр­лармен болған соғыс кезінде ол ауыр жарақат алғанына қара­мас­тан, өзіне жүктелген міндетті орындауда ерлікпен көзге түскен екен.

Қазіргі таңда шекара күзетіп, қанды қақтығыстарға қатысқан ерлердің сөзін сөйлеп, құқығын қорғау мақсатында Қарағанды облысы бойынша бірқатар шаруалар қолға алына бастаған. Осы істің басы-қасында жүрген азаматтың бірі – Талғат Испаев. Бүгінде ол «Тәжік-ауған шекарасындағы жа­уын­герлік іс-қимылдарға және әс­кери қақтығыстарға қатысу­шы­лардың ардагерлер одағы» рес­пуб­ли­калық қоғамдық бірлес­ті­гі­ні­ң Қарағанды облыстық филиалын басқарады.

Талғат Испаев Жаңаарқа ауда­ны­ның орталығы – Атасу кен­тін­де дүниеге келген. Осын­да­ғы Сәкен Сейфуллин атындағы орта мектепті бітіргеннен кейін әскер қатарына шақырылып, 1996 жыл­дың көктемінде Шығыс Қа­зақ­стан облысындағы Зайсан қа­ла­сында орын тепкен шекара әс­керлерінің 2017 әскери бөлі­мі­не түседі. Қатардағы жауынгер, пулеметші ал­ғашқы әскери дайындықтан өткен­нен кейін, 1997 жылдың қара­ша айында Қазақстанның жеке атқыштар батальонының құра­мында тәжік-ауған шекарасын күзетуге қатысқан. Шекара шебіндегі әскери міндетін 1998 жылдың наурыз айына дейін адал атқа­рып, бір айдан кейін туған жерге аман-есен оралған.

Ардагер шекарашылардың шаруасымен айналысып жүрген Талғат Испаевтың айтуынша, өт­кен жылы елімізде «Ардагерлер тура­лы» заң қабылданғалы тәжік-ауған шекарасында жауынгерлік борышын өтеп келген азаматтар еңсе тіктеген екен. Бүгінде олар аталған заң аясында мемлекеттен 4,8 АЕК мөлшерінде жәрдемақы ала бастаған. Қазір ол – 14 мың теңгенің шамасында. Бұдан бөлек, алдағы уақытта тәжік-ауған шекарасында қызмет еткен ардагерлерге жергілікті бюджет есебінен 100 мың теңге көлеміндегі бір реттік жәрдемақы және қоғамдық көлікте тегін жүру сияқты жеңілдіктер қарастырылу үстінде екен.

«Ардагерлер туралы» заң шық­қанда қуанғанымыз рас, – дей­ді Талғат Испаев. – Дегенмен, бұл заңның шарапатын біз әлі толық көре қойған жоқпыз. Қазір тек 14 мың теңге жәрдемақыны алып жүрміз. Ал заң бойынша біз үшін қарастырылған жеңілдіктер баршылық. Тек оларды алу қиын... Ал кей облыста біздің қарулас жолдастарымыз бір жылда берілетін курорттық-шипажай жолдамасы, екі жылда бір көрсетілетін сто­ма­тологиялық көмек, емхана­лар­да кезектен тыс қабылдау сияқ­­­ты жеңілдіктердің игілігін көре бастаған. Біз оларға қызыға қарай­мыз».

Бұдан бөлек, тәжік-ауған арда­гер­лерінің жаңа заң бойынша тұр­­ғын үй кезегіне жеңіл­дік­пен тұру, баспана салу үшін жер алу сияқ­ты құқықтары белгі­лен­ген. Сондай-ақ олардың ком­му­нал­­дық шығындар бойынша да жеңілдіктерге ие болуы заң аясында қарастырылған. «Сонымен қа­тар – дейді Талғат Испаев. – «Ардагерлер туралы» заңда тұр­ғын үйге кезекке тұру, жер алу мә­селелері нақты белгіленбеген. Мәселен, Жер кодексінде бұл туралы мүлде жазылмаған екен. Міне, осындай қайшылықтардың зар­дабы бүгінде бізге тиіп жатыр. Яғни «Ардагерлер тура­лы» заң жетілдіруді қажет ете­ді. Кезінде өрімдей жастар бұйрықты орындап, шыбын жанын шүберекке түйіп, өздерінің Отан алдындағы азаматтық борышын адал өтеді. Алайда біз сияқты ардагерлерге көрсетіліп отырған қамқорлық өз дәрежесінде болмай тұр».

Тәжік-ауған шекарасын күзет­кен ардагерлердің шешімін таппай келе жатқан тағы бір мәселесі бар. Ол – әскери борышын өтеу кезінде қаза тапқан ерлерге облыс орталығынан ескерткіш орнату. Талғат Испаевтың айтуынша, аталған мәселе 2017 жылдан бері көтеріліп келеді екен. Осы жөнінде облыс, қала басшылығының атына талай хат та жолданыпты. Алайда әзірге нәтиже болмай тұр.

Талғат Испаев басқаратын ұйым өңірдегі қоғамдық өмірдің бел ортасында болғанды мақсат етеді. Облыстағы мектеп, колледж, жоғары оқу орындарындағы жас­тармен әскери-патриоттық тәрбие негізінде үгіт-насихат жұ­мыс­тарын жүргізіп, бүгінде жас ұр­пақ­тың бойындағы босаңсып кеткен рухты көтеру – үкіметтік емес ұйым көздеген мақсаттың бірі. Бірлестік бөлімшесінің жетекшісі осы іс-шараның бәрі тек қана мем­ле­кеттік тілде жүргізілуге тиіс деп са­найды. Бұдан бөлек, қара­ған­дылық тәжік-ауған ардагерлері былтырғы пандемия өршіп тұрған кезде «Біз біргеміз!» акциясына белсене қатысып, елге шарапаты тиген көптеген игі шаруалардың ұйытқысы болды.

Қорыта айтқанда, тәжік-ауған шекарасын күзетуге аттанған сарбаздарымыз бен офицерлеріміз – егемендікке енді қол жеткізген еліміздің бітімгершілік миссия бо­йынша алғашқы қарлығаштары еді. Сол кезеңдегі күрделі саяси ахуал тұрғысынан қарағанда, түбіт мұрты енді ғана тебіндеген өрімдей жастар өлім мен өмірдің ортасында жүрді. Олардың қай­сар­лығы мен табандылығының арқасында Орталық Азиядағы тұрақ­тылық пен тыныштық шай­қал­маған еді. Сол себепті де олар­дың бүгінгі талап-тілектеріне, мұң-мұқтаждығына түсіністікпен қарау керек. Олар артық дүние сұрап отырған жоқ: бар болғаны – жергі­лік­ті атқарушы билік өз өкілет­тілігінің шеңберінде заң та­лап­тарын орындаса деген тілек айтады. Сайып келген­де, бұл мәселеге қатысты шешім кілті облыстағы ат­қамінер азаматтардың қолында екендігін ардагерлер жақсы біледі.

Кезінде шекараны жан аямай күзеткен жауынгерлердің ерлігін Тұңғыш Президентіміз – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев жоғары баға­­лаған еді. «Қазақстандық ба­таль­­онның сарбаздары Тәуелсіз Мемле­кеттер Достастығы сыртқы шекара­сының тәжік-ауған бөлігін ерлікпен күзетті. Боздақтарымыз мемле­кетіміздің қауіпсіздігін сақ­тау жолында жанын пида етті. Олар біздің бейбітшілігіміз бен тыныштығымызды қорғады», деген болатын Елбасы.

Тәжік-ауған шекарасында бір қа­дам артқа шегінбей, бей­біт өмір­де басын бәйгеге тігіп қор­ға­ған ерлер құрмет пен қол­дау­дың қандайына болса да лайықты.

Қарағанды облысы