Таяуда дүниеден өткен тарланбоз Тұрсын Әбдуәли университетті енді ғана бітірген уыздай жас кезімізде қарамағына жұмысқа қабылдаған, әкелік қамқорлықпен басымыздан сипап, бауырға тартқан, қалаған кәсібіміздің қыр-сырына қанықтырған ұлағатты ұстазымыз болатын. Сол бір жариялылықтың жалауы желбіреп, қайта құрудың қазаны бұрқ-сұрқ қайнаған қалаймақан заманда ол тізгінін ұстаған Талдықорған облыстық «Октябрь туы» (кейіннен «Жерұйық») газеті іле-шала оқырманның ірі рухани олжасына айналды. Мәскеудегі Қоғамдық ғылымдар академиясын тауысып келген жаңа редактор басылымның бағытын басқа арнаға бұрды. Десі жүріп тұрған демократияның демін дер кезінде сезіне білді. Тоңы жіби бастаған тоталитарлық жүйенің іргетасы әбден іріп-шірігенін әлдебір ішкі түйсікпен түсінгендіктен уақыттың өзі ұсынған ұтымды тақырыптарды көтеруден тартынбады. «Жерұйықтың» бірінен-бірі өткен жүйрік журналистері көшелі көшбасшысына қарап қалам түзеді. Соның арқасында редакция қоғамдық ой-пікірдің қозғаушы күшіне айналды. Әкіреңбай әкімдердің тізесі батқан әлсіз әлеумет әділет іздеп Әбдуәлиұлының алдына келетін. Биліктің бишігінен таяқ жеген талай жанды жұбатып қана қоймай, күрмеуі қиын мәселелерін көп күттірмей шешіп бергенін көзіміз көрді. Астамсынған атқамінерлерді қалай тәубесіне түсіргеніне куә болған сәттеріміз де жетерлік. Арыз-шағымдардың аяғы кейде улы-шулы мақалаларға ұласып, тоңмойын бишігештердің басынан бағы тайып қызметтен кетуімен аяқталып жататын.
«Жерұйық» егемендіктің елең-алаңында-ақ елдік мәселелерді екшеп, ұлт ұпайын түгендеуге ұмтылды. Әсіресе ана тіліміздің аянышты халін арқау еткен мәнді мақалалар көпшіліктің көкейіндегісін тап басқаны талассыз. Мұны жоғары жақтағылар жақтырмады. Содан құрылтайшы мен оның баспасөз органы арасында қарама-қайшылық туындады. Бұған дейін ондай «сұмдықты» көрмеген обкомдағы дөкейлер жағаларын ұстап, «бүйректен сирақ шығарушы» бүлікшілерді басып тастауға тырысты. Алайда Т.Әбдуәли бастаған қаламгерлер қауымы алған беттерінен қайтпады. Іс насырға шапқан соң обкомның бірінші хатшысы А.Жигулин редакцияға келіссөз жүргізуге келді. Кергілескен кездесу соңында ақ үйдегі ағзам амалсыз шегініс жасап, жылдар бойы пәтер ала алмай пұшайман болған әріптестерімізге жеделдетіп жеке үй салу жөнінде шұғыл шешім қабылдады. Тығырықтан жол тапқандай енді еркін тыныстай бастаған «Біріншіге» бас редакторымыз тағы тап берсін.
– Анатолий Сергеевич, мына қамқорлығыңызға мың қайыра рахмет. Бірақ бұл құрылыстың бітуін кейбір қызметкерлеріміз күте алмайды. Сөздің қысқасы, бізге едел-жедел екі-үш үй бермесеңіз болатын емес.
– Бопты!
Сол «срочный» үш пәтердің бірі жас маман ретінде осы жолдардың авторына тигенін айтуға тиіспін. Арада аз ғана уақыт өткенде уәделі үй де бой көтеріп үлгерді.
Ел мүддесін ең басты мұрат санаған «Жерұйық» сайыпқырандары «тосын сыйға» алданып тосырқай қоймады. Қазақтың жоғын іздеу жолындағы ізгі жорықтарын жалғастыра берді. Басылымды ұзақ жылдар бойы басқарған Ғайыс Егембердиев ақсақал жарқ еткізіп «Қалмайды кімдер жаяу...» атты жанайқайын жариялады. Қаладағы ұлттық мектептің аздығын ашына алға тартып, осындай сорақылыққа саусақ арасынан сығалай қарап отырған өңір басшылығын өлтіре сынады. Бұл енді айға атылған арыстанның кебін кигендей көзсіз ерлік еді. Өз газеті өзіне қасқая қарсы шапқанына «жыны» ұстаған өлкенің өктем қожайыны А.Жигулин «көтеріліс көсемдері» Тұрсын Әбдуәлиев, Кемел Құсайынов және Камал Әбдірахмановты кеңсесіне шақыртып, айғай-аттанға басады. «Бәлем, сендерді ме, сең соққандай сергелдеңге түсірмесем бе... Тентіретіп тезек тергізіп жіберем. Көздеріңе көк шыбын үймелетем. Ойнапсыңдар, мемлекеттік машинамен...». Бір қызығы, дүмі мықты мырзаның дөң-айбатынан аналар ыға қоймапты. Тіпті, Камал Әбдірахманов «қолыңнан келгенді істеп ал» деп қолын бір-ақ сілтеп есікке қарай беттейді. Мұндай мінезді күтпеген хатшы кәрін енді газет басшысына төгеді. «Қызметкеріңізді дереу кері қайтарыңыз!». Сонда ғой Түкеңнің сасып-салбырамай «Өзіңіз қызық екенсіз, бүкіл облысты билеп тұрған сізді тыңдамаған «тентек» менің сөзімді құлағына қайдан қыстырсын...» деп жайбарақат отыра беретіні.
Осы оқиғадан соң онсыз да оңып тұрмаған жағдай одан сайын ушықты. Дегенмен демократия дәуірлеген тұс емес пе, бас редактордың басын қағып тастауға дәулердің дәті шыдамады. Оның үстіне «қайсысы жеңер екен» деп қалың жұрт қарап отыр. Шайқастың шарықтау шегі республиканың ресми үні – «Egemen Qazaqstan» бетінде «Жерұйықтың» жампоздары Тәкен Әліпбаев, Қанат Асқаров, Кемел Құсайынов қол қойған «Қылығы қыңыр, ісі жат» атты «бомба» мақаланың жарық көруі болды. Сонымен қойшы, Шерхан (Мұртаза) шері бірден басқан сол мақала Жигулиннің түбіне жетті. Кезекті есеп-беру сайлау конференциясында шектен шыққан шенеунік шекпенін шешті.
Ең ғажабы, жеңіске жеткен «Жерұйықтың» редакциясына қызметтік амбицияны жиып қойып Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің екінші хатшысы, кезінде Талдықорған облысын басқарған В.Г.Ануфриевтің өзі келді. Түлкі бұлғаңға салып әртүрлі әңгіме қозғады. Кетерінде «Давайте жить дружно» деді іші қан жылап тұрса да өтірік күлген болып.
Солай... Оқта-текте осынау оқиғалар ойға оралса кеудемізді мақтаныш сезімі кернейді. Өйткені мұндай жетістікке бірде-бір үнжария жеткен жоқ. Облыстың бірінші хатшысын былай қойып, ЦК-ның екінші секретарын өз дәргейіне келтірген басылымды Алтай мен Атырау арасын алты айналсаңыз да таба алмайсыз.
Іргелі істердің бәрінің басында жүрек жұтқан бас редакторымыз Тұрсын Әбдуәли тұрғанын айтпасақ арымызға сын. Жарықтық жалпақ жұрттың сөзін сөйлеуге келгенде алдына жан салмайтын. Ақиқаттың атын қамшылап, турашылдықтың туын көтеретін. Жоғарыдағыларға жалтақтап, жағынуды білмейтін. Сондықтан да сойыл ұстап соңынан түскен ұлықтар «ұстайтын» жерін іздеп түн ұйқыларын төрт бөлетін. Бастығының батылдығынан үлгі алған бағыныштылары да ештеңеден қорықпай қоғамның қотырын қанын шығара қаситын. Бірде облыстық саяси ағарту үйінде өткен үлкен жиында «Жерұйықтың» от ауызды тілшілері Желтоқсан оқиғасынан кейін атақты ақынымыз Олжас Сүлейменовке тіл тигізген обкомның үгіт және насихат бөлімінің меңгерушісі П.И.Метельскийдің ит терісін басына қаптады. Дөңгелек үстелдің төрінде дөңкиіп отырған КПСС Орталық Комитетінің жауапты қызметкері Захарченконың мысы оларды баса алмады.
Ел-жұртына елеулі ерен тұлғаның еңбегіне кеңірек тоқталуды мақсат етпедік. Сондықтан шығармашылық жетістіктерін, алған марапаттарын, жазған кітаптарын тегіс тізіп жатпадық. Тек, бір-екі мысалмен ғана адами асыл қасиеттерін аңғартқымыз келді. Кеңінен көсілуді көлем көтермейді. Абзал ағамыздың кезінде «Егеменнің» меншікті тілшісі болғанын бүгінде біреу білсе, біреу білмейді.
...Қазақтың әйгілі жазушысы Әнуар Әлімжанов дүниеден қайтқанда ақын інісі Сәкен Иманасов «Ағам бар еді мір тілді, Жағам бар еді жыртылды» деп азалы өлең жазғаны есте. Бүгін сол кепті біз де кешіп отырғандаймыз. Ақиқаттың алмас қылышындай өткір тілді өжет көкеміздің жарқын бейнесі жадымызда әлі талай жаңғырары анық. Жан жары Рәш тәтеміз бен балаларына Құдай сабыр беруін тілейміз. Арда рухты азаматты алдынан жарылқасын!
