Қазақстан Республикасы Президентінің Мұрағатында “Рассекреченная война: “особые папки” ЦК КП (б) Казахстана. 1941-1945 гг.” атты құжаттар жинағының тұсаукесері өтті.
Қазақстан Ұлы Отан соғысының отты жылдарында қан кешкен майданның ту сыртындағы берік қорғаны, қуатты қалқаны болғаны бұрыннан мәлім. Уақыт өткен сайын осынау соғысқа деген көзқарас неғұрлым соны өрістерге шығып, жаңа құпиялар ашыла түсуде. Айталық, сол соғыс кезеңінде әртүрлі калибрдегі төрт миллионға жуық снаряд, сүңгуір қайықтардың 25 дивизионы үшін 4 миллион теңіз миналары мен торпедолары – барлығы 1 миллиард сомның қару-жарағы дайындалған. Жауға атылған әрбір төрт оқтың үшіншісі қазақ жерінің қорғасынынан жасалған. Міне, осындай тың деректерді біздің замандастарымыз жоғарыда аталған кітаптың беттерін ашып таныса алады. Бұл жинақтың өзі Қазақстан Президенті Мұрағатының қоймаларында сақталған құжаттардың басым көпшілігінен құпиялылықтың қара таңбасы алынып тасталғандығының арқасында жарыққа шықты.
– Біз құпиясыздандырған құжаттар қазақстандықтардың майдан мен тылда Жеңіске қосқан ересен үлесі жайында айғақты түрде әңгімелейді, – деді Мұрағат директоры Владимир Шепель. – Әскерге шақырылған 1,5 миллион адамның тек әрбір екіншісі ғана оралды. Республика майданға 14 атқыштар және атты әскер дивизияларын, 7 бригада және басқа құрамаларды аттандырды. Солардың бесеуі гвардия атағына ие болды.
Танк колонналарын құрастыруға 270 миллион сом жиналған, майданға мыңнан астам вагонмен түрлі сәлем-сауқаттар жөнелтілген, басқа республикалардан 380 мың көшірілген адамдар қабылданған. Соғыстың алғашқы жылдарындағы әскер жасақтау шараларының өзі бір төбе. Айталық, Қазақстан аумағында орыс тілін меңгермеген қазақ жасақтарымен қатар, қос тілді командалық құрылымдар құру кезіндегі қиындықтарды бейнелейтін қаулылар да осы жинақтан табылады.
От-жалынға оранған мәдени өмір де жалғасын тапты. Қазақстандық театрлар 847 опералық және драмалық спектакльдер қойды, майдан мен тылда 28600 спектакль, 36 мың концерт берілді. Қазақ жауынгерлеріне арнап майдан газеттері шығарылып тұрды, оларға кітаптар жіберілді, қазақ тілінде кинофильмдер көрсетілді. “Қазақконцерттің” әртістері майдан шебіне жиі сапар шекті.
Интернационалдық жасақтармен де тығыз байланыс орнатылды. Олардың ішінде панфиловшылар дивизиясы да бар болатын. Оның жауынгерлерінің ерлігі жарияланып отырған құжаттар жинағынан кеңінен көрініс тапқан.
Жинаққа Қазақ КСР Халкомкеңесі мен Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің қаулыларында, оның бюросының шешімдерінде бейнеленген сирек құжаттар, цифрлар мен деректер кірген. Мұнда енгізілген 289 құжаттың бұған дейін тек жетеуі ғана белгілі болып келгенін айтқанымыз жөн. Басқалары 65 жыл бойы құпиялылық қатпарларының астында тұншыға бастырылып жатқан.
Жинақ үлкен танымдық мәнге ие. Одан экономика салаларының әскери сипатқа қалай бейімделіп ауыстырылғанын, соғыстың алғашқы күндерінен-ақ бірқатар наубайханалар мен нан зауыттары кептірілген нан шығаруға көшірілгенін білуге болады. Халықтардың этностық белгісі бойынша депортациялануы, еңбек әскерлерінің құрылуы жөнінде де тың деректер бар.
– Майдан жолдарында шашыраған бауырластар зираттары қаншама. Олардың ішінде тек бір ұлттың өкілдері ғана жатқаны мүлдем жоқ, – деп атап көрсетті Парламент Мәжілісінің депутаты, осы жинақтың редакция алқасының мүшесі, саясаттану докторы Камал Бұрханов. – Сондықтан фашизмге қарсы күреске әр елдің қосқан үлесі жөнінде соңғы уақытта бас көтерген күмән-күдіктер мен пікірталастар мүлдем орынсыз. Ұлы Жеңісті бұрынғы Одақтың барлық республикалары қадари-халінше жақындатты.
К.Бұрханов жарық көрген жинақтың бүкілхалықтық орасан зор маңызын атап көрсетті. Тарихшылар, зерттеушілер, жай азаматтар бұл кітаптан қияпат соғыстың көптеген қатпарлы құпияларын табатыны анық. Кітапты Ұлы Отан соғысы кезіндегі Қазақстан тарихын толығымен көрсететін еңбек ретінде қарастырмасақ та, сұрапыл кезеңнің үзік-үзік шындықтары оның беттерінде шынайылықпен ашылған.
Қорғанбек АМАНЖОЛ, АЛМАТЫ.
Суреттерді түсірген Берсінбек СӘРСЕНОВ.
Қазақстан Ұлы Отан соғысының отты жылдарында қан кешкен майданның ту сыртындағы берік қорғаны, қуатты қалқаны болғаны бұрыннан мәлім. Уақыт өткен сайын осынау соғысқа деген көзқарас неғұрлым соны өрістерге шығып, жаңа құпиялар ашыла түсуде. Айталық, сол соғыс кезеңінде әртүрлі калибрдегі төрт миллионға жуық снаряд, сүңгуір қайықтардың 25 дивизионы үшін 4 миллион теңіз миналары мен торпедолары – барлығы 1 миллиард сомның қару-жарағы дайындалған. Жауға атылған әрбір төрт оқтың үшіншісі қазақ жерінің қорғасынынан жасалған. Міне, осындай тың деректерді біздің замандастарымыз жоғарыда аталған кітаптың беттерін ашып таныса алады. Бұл жинақтың өзі Қазақстан Президенті Мұрағатының қоймаларында сақталған құжаттардың басым көпшілігінен құпиялылықтың қара таңбасы алынып тасталғандығының арқасында жарыққа шықты.
– Біз құпиясыздандырған құжаттар қазақстандықтардың майдан мен тылда Жеңіске қосқан ересен үлесі жайында айғақты түрде әңгімелейді, – деді Мұрағат директоры Владимир Шепель. – Әскерге шақырылған 1,5 миллион адамның тек әрбір екіншісі ғана оралды. Республика майданға 14 атқыштар және атты әскер дивизияларын, 7 бригада және басқа құрамаларды аттандырды. Солардың бесеуі гвардия атағына ие болды.
Танк колонналарын құрастыруға 270 миллион сом жиналған, майданға мыңнан астам вагонмен түрлі сәлем-сауқаттар жөнелтілген, басқа республикалардан 380 мың көшірілген адамдар қабылданған. Соғыстың алғашқы жылдарындағы әскер жасақтау шараларының өзі бір төбе. Айталық, Қазақстан аумағында орыс тілін меңгермеген қазақ жасақтарымен қатар, қос тілді командалық құрылымдар құру кезіндегі қиындықтарды бейнелейтін қаулылар да осы жинақтан табылады.
От-жалынға оранған мәдени өмір де жалғасын тапты. Қазақстандық театрлар 847 опералық және драмалық спектакльдер қойды, майдан мен тылда 28600 спектакль, 36 мың концерт берілді. Қазақ жауынгерлеріне арнап майдан газеттері шығарылып тұрды, оларға кітаптар жіберілді, қазақ тілінде кинофильмдер көрсетілді. “Қазақконцерттің” әртістері майдан шебіне жиі сапар шекті.
Интернационалдық жасақтармен де тығыз байланыс орнатылды. Олардың ішінде панфиловшылар дивизиясы да бар болатын. Оның жауынгерлерінің ерлігі жарияланып отырған құжаттар жинағынан кеңінен көрініс тапқан.
Жинаққа Қазақ КСР Халкомкеңесі мен Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің қаулыларында, оның бюросының шешімдерінде бейнеленген сирек құжаттар, цифрлар мен деректер кірген. Мұнда енгізілген 289 құжаттың бұған дейін тек жетеуі ғана белгілі болып келгенін айтқанымыз жөн. Басқалары 65 жыл бойы құпиялылық қатпарларының астында тұншыға бастырылып жатқан.
Жинақ үлкен танымдық мәнге ие. Одан экономика салаларының әскери сипатқа қалай бейімделіп ауыстырылғанын, соғыстың алғашқы күндерінен-ақ бірқатар наубайханалар мен нан зауыттары кептірілген нан шығаруға көшірілгенін білуге болады. Халықтардың этностық белгісі бойынша депортациялануы, еңбек әскерлерінің құрылуы жөнінде де тың деректер бар.
– Майдан жолдарында шашыраған бауырластар зираттары қаншама. Олардың ішінде тек бір ұлттың өкілдері ғана жатқаны мүлдем жоқ, – деп атап көрсетті Парламент Мәжілісінің депутаты, осы жинақтың редакция алқасының мүшесі, саясаттану докторы Камал Бұрханов. – Сондықтан фашизмге қарсы күреске әр елдің қосқан үлесі жөнінде соңғы уақытта бас көтерген күмән-күдіктер мен пікірталастар мүлдем орынсыз. Ұлы Жеңісті бұрынғы Одақтың барлық республикалары қадари-халінше жақындатты.
К.Бұрханов жарық көрген жинақтың бүкілхалықтық орасан зор маңызын атап көрсетті. Тарихшылар, зерттеушілер, жай азаматтар бұл кітаптан қияпат соғыстың көптеген қатпарлы құпияларын табатыны анық. Кітапты Ұлы Отан соғысы кезіндегі Қазақстан тарихын толығымен көрсететін еңбек ретінде қарастырмасақ та, сұрапыл кезеңнің үзік-үзік шындықтары оның беттерінде шынайылықпен ашылған.
Қорғанбек АМАНЖОЛ, АЛМАТЫ.
Суреттерді түсірген Берсінбек СӘРСЕНОВ.
