Қазақстанда өкпе қатерлі ісігі – сүт безі қатерлі ісігінен кейінгі обырдың ең көп таралған түрі. Жыл сайын өңірлерде өкпе қатерлі ісігіне жаңадан 3500-ге жуық адамның душар болғаны анықталады. Өкпе обыры таралуы жағынан екінші орында болғанымен, елімізде соңғы 25 жылда өлім-жітім жағынан бірінші орында тұр.
Өкпе рагы жалпы онкологиядағы өзекті мәселелердің қатарында. Бұл кеселдің қауіптілігі сонда, біріншіден өкпенің қатерлі ісігі тез өршитін болса, екіншіден өкпенің дамыған қан және лимфа тамырлары арқылы адамның басқа мүшелеріне жиі метастаз беруінде. Сол сияқты дер кезінде емделмеген өкпенің созылмалы аурулары да осы дертке жетелейді. Оған қоса тыныс алып жатқан ауаның өндірістік қалдықтармен, қоршаған ортадағы канцерогендермен, түтінмен ластануы зиянды әсерін тигізбей қоймайды. Бірақ өкпе обырында негізгі рөлді никотин алады. Осы мәселеге орай, жетекші онкологтер өкпе обырын асқындырмай анықтауда скрининг жасаудың қажеттілігі мен маңыздылығын тынбай алға тартып отыр. Оның өткір себептері де жоқ емес.
«Өкінішке қарай, өкпе қатерлі ісігін бірінші сатысында анықтау деңгейі өте төмен. Бұл Қазақстанға ғана тән жағдай емес. Дамыған мемлекеттердің өзінде де бұл мәселе бар. Біздің елімізде бұл 6 пайызды ғана құрайды. Еуропа елдерінде де – 6-7 пайыз. Ұлыбританияда – 8 пайыз. Тек төмендозалы КТ скринингі жүргізілетін АҚШ-та ғана бұл көрсеткіш 17-20 пайызға жетіп жығылады. Біздің елімізде өңірлерде өкпе обырына шалдығу біркелкі емес. Соңғы 5-7 жылда әйел адамдардың темекіге үйірлігі, жасырынып шылым шегуі өзінің теріс нәтижесін бере бастады. Егер Қазақстан картасына көз салатын болсақ, картина төмендегідей, шылым шегу – өкпе рагына душар болудың стандартты себепшісі болғанымен, өндірістік кәсіпорындар шоғырланған аймақтардағы статистика алаңдатарлық. Мәселен, Солтүстік Қазақстан, Қарағанды, Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарында өкпе обырына шалдығу оңтүстіктегі Түркістан облысына қарағанда 8-9 есе жоғары.
Ең қызығы, өкпе обырының көрсеткіші жоғары аймақтардың да ішкі айырмашылығы бар. Мәселен, Қарағанды облысында Қарағанды, Теміртау, Балқаш, Жезқазған қалаларында өкпе қатерлі ісігі 10 есе көп. Мұндай жағдай Өскемен қаласында да қайталанады. Айналасындағы ауыл шаруашылығымен айналысатын аудандарда өкпе рагы төмен. Сол сияқты Қостанай облысының Рудный қаласында да қатерлі ісікке душар болу 9-10 есе көп», дейді Қазақ онкология және радиология ғылыми-зерттеу институтының басқарма төрағасының клиникалық жұмыс жөніндегі орынбасары Нұрлан Балтабеков.
«Мәселе мынада, өкпе қатерлі ісігіне шалдыққан сырқаттардың 80 пайызы онкологтердің алдына ауруы әбден меңдегенде келеді. Сондықтан біз ерте бастан диагностика жасау, профилактика, және скрининг туралы мәселе көтеріп отырмыз. ДДҰ ұсынысымен өкпе қатерлі ісігін бастапқы сатыларында анықтау үшін өкпе обыры бойынша скрининг енгізуді жоспарладық», дейді еліміздің бас онкологі Диляра Қайдарова.
Жоғарыда атап өткендей, бұл скрининг төмендозалы спиральды компьютерлік томография арқылы жасалады және таргетті немесе жеке ем тағайындауды дұрыс жүргізуге септеседі. Төмендозалы спиральды компьютерлік томографияны қолдану арқылы өкпе обырына тексерудің қанатқақты жобасы алдымен Павлодар, Қостанай, Шығыс Қазақстан облыстарында жүргізілген. Осы мамыр айында скрининг жөніндегі жоба Алматыда жалғасады. Аталған іс-шарада
2 мыңға жуық ер-азаматты өкпе қатерлі ісігіне тексеру көзделінген. Өйткені өкпе обырына көбінесе ер кісілер шалдыққыш келеді.
«Алматыда да өкпе рагы саны бойынша және өлім-жітімге шалдықтыру жағынан да көш бастап тұр. Біз тәуекел тобындағы адамдарды барынша тегін тексерумен қамтитын боламыз. Бұлар – ылғи түтінмен, бензин буымен тыныс алатын автопарктердің жүргізушілері. Оның үстіне жүргізушілердің көпшілігі темекіге үйір. Бұл санаттағы адамдарға төмендозалы компьютерлік томография жасалады. Егер адам 10 жылдан астам және күніне 1-2 қораптан шылым шегетін болса онда оған КТ жасауға себеп бар деген сөз. Мұны кемі жылына бір рет жасап тұру қажет. Егер біз пациенттерде өкпе обыры бар екенін алғашқы сатысында анықтайтын болсақ, ол сөзсіз қайғылы оқиғаларды азайтып, өмірлерді ұзартады. Және оған қоса, мұндай шаралар бюджетке түсетін қаржылық салмақты да айтарлықтай азайтады. Себебі обырдың 3-4 сатысын емдеу әлдеқайда қымбат. Қатерлі ісікті асқындырмай анықтау мен емдеудің тиімділігі де жоғары», дейді Д.Қайдарова.
Қалай десек те, өкпе обыры – әлемдегі ең көп таралған қатерлі ісіктің түрі. Әлемде әр минут сайын бір адам өкпе обырынан көз жұмады. Қатерлі ісік ауруын зерттеу жөніндегі халықаралық агенттіктің мәліметінше, жыл сайын 2 млн-нан астам ерлер мен әйелдер өкпе қатерлі ісігімен ауырады, олардың үштен екісі – ер адамдар (1 368 524) болса, үштен бірі – әйелдер (725 352). Өкпе қатерлі ісігі бүкіл әлемде қатерлі ісік ауруынан болатын қайғылы оқиғалар мен өлім-жітімнің басты себепшісі. Жыл сайын бұл аурудан 1,8 млн-ға жуық адам қайтыс болады. Қысқасы, Қазақстанда онкологиялық аурулардан болатын өлім-жітім құрылымында өкпе қатерлі ісігі де бірінші орында: 6-7 қазақстандық күн сайын өкпе қатерлі ісігінен қайтыс болады. Өкпе қатерлі ісігіне шалдығуға ең алдымен ер адамдар бейім болып келеді. Ерлердің әйелдерге қатынасы 4-1 құрайды. Дегенмен соңғы 10 жылда темекі шегетін қыз-келіншектердің көбеюі бұл көрсеткішті өзгерткенін атап өттік. Өкпе рагы жас әйелдерде де кездесе береді. Өкпе қатерлі ісігімен сырқаттанушылық пен өлім-жітімнің ең жоғары көрсеткіші Шығыс Қазақстан, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Ақмола және Қарағанды облыстарында байқалады.
Қорыта келгенде, 10 адам өкпе обырына душар болса, оның тоғызы міндетті түрде темекі шегеді. Егер жөтел соңыңыздан қалмай, ентігіп, шаршап, салмақ жоғалтып, қақырынып-түкіріне беретін болсаңыз, ойлануға, онкологке баруға тура келмек.
АЛМАТЫ
