«Отызыншы жылдардағы қазақ әдеби сыны» тақырыбында кандидаттық (1975), «Қазақ әдеби сынының ғылыми негіздері» бойынша докторлық (1994) диссертациялар қорғаған ғалым әдебиеттану ғылымындағы кейінгі буын өкілдеріне ұстаздық етіп келеді.
Бүгінгі таңда Д.Ысқақұлы – қазақ әдебиеті мен өнерінің түрлі мәселелеріне арналған жеті жүзден аса мақаланың, үлкенді-кішілі отызға жуық кітаптың авторы. Кеңес дәуірінде он екі томдық «Қазақ Совет Энциклопедиясы» (II-XII томдар) мен төрт томдық «Қазақ ССР. Қысқаша Энциклопедия» (IV том), «Қазақстан. Ұлттық энциклопедия» (I-VI томдар) іргелі еңбектерінің белсенді авторларының бірі болды.
Ғалымның еңбектерін тізіп айта беретін болсақ, бірнеше ақ параққа жүк болатын түрі бар. Сондықтан қысқа қайырған күннің өзінде Мәскеуде шыққан тоғыз томдық «Қысқаша әдеби энциклопедия» (орыс тілінде, IX том), «Түркістан», «Қазақ әдебиеті», «Абай», «Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы», «Сұлтанмахмұт Торайғыров» энциклопедиялары, академиялық «Стиль сыры» (1977), «Дәстүр және жаңашылдық» (1980), «Көкейкесті әдебиеттану» (2001, 2002, 2004), «Қазақ әдебиеті тарихының қысқаша курсы» (2002), «Әдебиет теориясы» (2003), көптомдық «Қазақ әдебиетінің тарихы» (VII том, 2004; XI том, 2007 ) екі томдық «Қазақ әдебиеттану ғылымының тарихы» (2008), «Қазақтың жүз романы», т.б. сияқты іргелі еңбектерін ғана тізіп өтуден басқа амал болмас.
Қазақ әдеби сынына қатысты жазылған кітаптарының өзі Д.Ысқақұлының тақырыбын зерттеп жүрген ғалым екендігін айқын көрсетеді. «Әдеби көркем сын» (1987), «Сын шын болсын» (1993), «Сын жанрлары»(1999), «Сын өнері» (2001) сияқты еңбектерде әдеби сынның теориялық мәселелері қазақ әдебиеттануында алғаш рет арнайы зерттелініп, жеке ғылым саласы ретінде негізі салынды. «Сынсонар» (1993), «Сын сымбаты» (2000), «Сынталқы» (2005), «Қазақ әдеби сынының тарихы» (екі томдық, 2011), «Әдеби сынның тарихы» (2012) атты іргелі зерттеу еңбектерінде қазақ әдеби сынының сан ғасырлық жүріп өткен жолдары, даму проблемалары ғылыми тұрғыдан сараланады.
«Әдебиет айдыны» (2009), «Әдебиет өрнектері» (1996), «Әдебиет алыптары» (2004) секілді еңбектерінде қазақ әдебиетіне, оның сыны мен ғылымына елеулі үлес қосқан Нәзір Төреқұлов, Мағжан Жұмабаев, Қажым Жұмалиев, Темірбек Қожекеев, Рахманқұл Бердібай, Зейнолла Қабдолов, Зәки Ахметовтердің ұлттық руханиятқа сіңірген еңбектері жан-жақты сараланады; осы кездерде өмір сүріп, әдебиет әлемінде өзіндік ерекшеліктерімен жарқырай көрінген алыптарымыздың өмірі мен шығармашылық жолдарына жаңаша көзқараспен шолу жасалынады; Шортанбай жырларындағы әлеуметтік сарынға, Абайдың аудармаларына, Сұлтанмахмұттың әдеби ой-толғамдарына, Мағжан жүріп өткен жолдарға, Жүсіпбектің жазушылық шеберлігіне, Мұхтардың орыс әдебиетімен байланысына, тіл туралы толғаныстарына, Ғабиттің ана тілі жайлы пікірлеріне назар аударылған.
Д.Ысқақұлы жиырмасыншы ғасырдағы қазақ әдебиетінің аса көрнекті өкілдері М.Жұмабаев ( «Қазақ елі, бір ауыз сөзім саған», 2004), М.Әуезов
(«М. Әуезов. Талант пен тағдыр», 1997), С.Мұқанов («Парасат пайымдары», 2000), Ғ.Мүсірепов («Сырбаз суреткер», 2002), М.Ж.Көпеев («Мәшһүр Жүсіптің ой өрімі», 2010. Б.Ысқақпен бірге) жайлы жеке еңбектер жазды.
«Мағжан – поэзия падишасы» (2020) атты монографиясында қазақ әдебиетін, оның ішінде ұлттық поэзияны түркілік, әлемдік деңгейге көтерген ұлы ақын М.Жұмабаевтың ақындық-шығармашылық тағдыры ол өмір сүрген кеңестік кезеңнің шындығы аясында жан-жақты қарастырылады.
2014 жылы ғалымның «Мәңгілік майдан, немесе тілдер тоғысындағы түркі әлемі» және «Түркілік ортақ термин негіздері» аталған қос бірдей монографиясы жарық көрді. Бұларда жаһандану дәуіріндегі әлемнің тілдік бейнесі, түркі әлемі, қазақ тілінің жай-күйі, түркілік ортақ әліпби, ортақ тіл, ортақ рухани құндылықтар сияқты бүгінгі түркітанудың аса маңызды мәселелері жан-жақты қарастырылған.
Орталығы Берлин қаласында орналасқан еуропалық «Ламберт» баспасынан «Тілдер тоғысындағы түркі әлемі» (2017) атты еңбегі жарық көрді. Көлемі 622 беттік кітапта қазіргі жаһандану дәуірінің мәдени өміріндегі ғаламдық ауқымда жүріп жатқан тілдік, әдеби құбылыстар әлеуметтік, филологиялық тұрғыдан шолынып, әлемнің тілдік бейнесі, түркі тілдерінің, оның ішіндегі қазақ тілінің тағдыр-талайы, жүріп өткен жолдары мен бүгінгі жай-күйі, болашағы, түркілік ортақ рухани құндылықтары ғылыми тұрғыдан жан-жақты сараланады. Түркі халықтарының ортақ әліпбиі, тілі, терминдері, ортақ рухани құндылықтары сияқты бүгінгі түркітанудың аса маңызды мәселелері жан-жақты қарастырылған.
«Тіл эпопеясы немесе рухани жаңғырудағы қазақ тілінің тарихи миссиясы» (2020) атты көлемді (51 б. т.) еңбегінде бұл тақырып одан әрі жалғасын тауып, қазақ тілінің, ұлттың рухани дамуындағы тарихи қызметі жан-жақты зерделенді; қазақ қоғамының ұлттық даму жолындағы тілдің шешуші рөліне назар аударылды.
«Қазақ әдебиеттанушылары» (2014) атты энциклопедиялық анықтамалықта ұлттық әдебиетімізді зерттеген екі жүзден астам ғалымның шығармашылық жолдары, зерттеулері хақында сипаттамалар берілген.
Шынтуайтына келсек, қазақ әдеби сынының тарихы Д.Ысқақұлына дейін де азды-көпті жазылып келді. Жиырмасыншы ғасырдың басындағы алғашқы кәсіби сыншылардың еңбектерін хронологиялық тұрғыдан зерделей отырып, өсіп-жетілген бүгінгі әдебиеттану ғылымының биігінен көз салуға тырысқаны да ғалым ойының объективтілігінен хабар береді.
Кейде адамның көзіне бадырайып көрінбесе де, ғылым үшін маңызды болып табылатын еңбектер болады. Д.Ысқақұлының сын тарихына байланысты жасаған қыруар жұмыстарын осындай сипаттағы маңызды дүниелердің бірі деп танығанымыз абзал.
Дандай Ысқақұлы иеленген атақтар мен марапаттардың өзі кішігірім бір анықтамалыққа жүк болатындай. Тізіп айтатын болсақ, ол кісі – Қазақстан Жазушылар одағының, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі, Халықаралық Айтматов академиясының академигі, Халықаралық қазақ тілі қоғамының алқа мүшесі.
Д.Ысқақұлы – «Құрмет» орденінің иегері (2017); еліміздің жоғары білім беру жүйесінің дамуына қосқан зор үлесі және оқу әдебиеттерін жазудағы көп жылдық нәтижелі еңбегі үшін А.Байтұрсынов атындағы алтын медальмен (2016), «Қазақстан Республикасының ғылымын дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісімен (2016), түркі әлемін зерттеуге сіңірген еңбегі үшін ТҮРКСОЙ-дың Мақтымқұлы медалімен (2016), әдебиеттану ғылымындағы жетістіктері үшін Мәшһүр Жүсіп атындағы және Сұлтанмахмұт Торайғыров атындағы алтын медальдармен, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің дамуына қосқан үлесі үшін «Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіне 80 жыл» (2014) мерекелік медалімен марапатталған, түркология саласындағы аса зор жетістіктері үшін Күлтегін атындағы сыйлығын алған (2019), Іле педагогикалық университетінің құрметті профессоры (Қытай, 2016), Түркістан облысы Отырар ауданының құрметті азаматы.
Біз осындай мерейтой үстінде ұлағатты ұстаз, ғалым Дандай Ысқақұлына ұзақ ғұмыр тілей отырып, алдағы уақытта шығар биіктеріңіз аласармаса екен дейміз.
Нұрдәулет Ақыш,
жазушы, филология ғылымдарының докторы
