Осындай заң қабылданғаннан кейін әзірленетін оқулықтардың авторлары жазаланатын шығар. Ал бұған дейін шығарылып, тиісті министрліктен рұқсат алынып, қазір оқушылар оқып жатқан оқулықтарды қайтеміз? Мектепте оқытылатын кітаптардағы қателерден көз сүрінетіні, айта-айта жауыр болған мәселеге нүкте қоймаса, түбі қателік қалыпты дүниеге айналуы мүмкін екені бұған дейін талай рет жазылды. Содан бір нәтиже шыққандай, Президенттен нақты тапсырма түсті, оған қоса Білім және ғылым министрлігі оқулықтарды әзірлейтін және сараптайтын мамандардың біліктілікті арттыру курстарынан өтетінін, халықаралық консорциуммен бірлесіп мамандар үшін арнайы тренингтер ұйымдастырылатынын хабарлады. Алайда әлі де түйіні тарқатылмаған түйткілдер бар. Соның бірі – бастауыш сыныптарға арналған оқулыққа қатысты.
Биылғы маусымның 17-сі күні Мәжіліс отырысында депутат Мақпал Тәжмағамбетова бастауыш сыныптарда оқытылатын ағылшын тілі оқулығындағы олқылықтарға қатысты Үкіметке депутаттық сауал жолдаған болатын.
«Қазіргі кезде бастауыш сыныптарда «Express Publishing» баспасының ағылшын тілі оқулықтары мен оқу-әдістемелік кешендері (ОӘК) оқытылуда. Ағылшын тіліндегі оқулықтар мен ОӘК озық елдердің тәжірибесіне сүйеніп әзірленген. Оқулықтардың сапасын бағалаудың рәсімдері «Оқулықтарды, ОӘК мен оқу-әдістемелік құралдарын әзірлеу, сараптама, сынақ өткізу және мониторинг жүргізу, басып шығару жөніндегі жұмысты ұйымдастыру қағидаларын бекіту туралы» Білім және ғылым министрлігінің бұйрығымен реттелген», депті Премьер-Министрдің орынбасары Е.Тоғжанов осы сауалға жауап хатында.
Ал мәжілісмен М.Тәжмағамбетованың айтуынша, дәл осы «Express Publishing» баспасы әзірлеген ағылшын тілі оқулықтарында өзге елдің идеологиясын сіңіру басым.
«Оқулықтың мұқабасында аударылғаны жазылғанымен, бұл аударма емес. 2016 жылдан бері аталған баспаның Қазақстандағы ресми өкілі «EDU Stream» компаниясы шығарып келген. Санасы енді қалыптасып келе жатқан жас өскінге арналған кез келген оқулық, мейлі ағылшын тілі болсын, ұлттық идеология тұрғысынан жазылуы керек. Ал бұл кітаптардың өне бойынан қазақтың ұлттық ұғымына, дәстүрлі тәрбиесіне келмейтін, шетелдің идеологиясын насихаттайтын иллюстрациялар мен мәтіндерді көптеп кездестіруге болады. Атап айтқанда, 2-3 мемлекеттің туымен, сол елдерге тән ерекшеліктермен қойылған суреттерде Қазақстанның туы үнемі төменгі жағына орналастырылған. Оқулықтарда өз еліміздің Мемлекеттік рәмізі неге жоғарыда тұрмайды? 2-сыныпқа арналған ағылшын тілі оқулығында ұлттық дәстүрдің қатарына пасха мен масленицаны енгізіпті. Қазақстандық мереке ретінде көрсетсе түсінуге болады, бірақ «Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары» деген тақырыпта шілдехана мен баланы қырқынан шығару сияқты салт-дәстүрдің жанында діни мереке неге жүр?», деп сауал тастаған болатын Мәжіліс депутаты М.Тәжмағамбетова.
Депутаттың салмақты сұрағына берілген жоғарыдағы ресми жауап тиісті ведомстводағы арнайы мамандардың дерегіне негізделіп әзірленгені анық. Сондықтан біз мән-жайға қанығу үшін Білім мазмұнын сараптау республикалық ғылыми-практикалық орталығының директоры Елдос Нұрлановқа хабарластық.
«Express Publishing» баспасының ағылшын тілі оқулықтары Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына, бағдарламаға негізделіп әзірленді. Кітаптар шығарылғаннан кейін біраз електен өтіп, тексерілді. Мәселен, қазақша аудармасын А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының мамандары қарады. М.Тәжмағамбетова атаған кемшіліктер әдістемелік емес, оның ойынша, қазақы сипатқа сәйкес келмейтін ассоциативтік түсінік туғызатын суреттер мен тапсырмаларға қатысты. Айталық, 68-бетте үш мемлекет – Ұлыбритания, Италия мен Қазақстан балаларының сүйікті тағамдары (favourite food) көрсетілген: ағылшындікі – балық пен чипсылар, итальяндікі – паста, ал Ұлан есімді қазақ баланікі – лағман. Мақпал ханымның пікірінше, бұл тапсырма лағманды қазақтың ұлттық тағамы ретінде көрсетіп тұр. Шын мәнінде, тапсырмада ұлттық тағам емес, балалардың ұнататын асы туралы жазылған. Авторлардың лағманды таңдаудағы себебі – оның құрамындағы денсаулыққа пайдалы көкөністерге ерекше көңіл бөлуінде. Сол сияқты 80-беттегі kazakh traditions and customs атты тапсырмасында «шілдехана», «қырқынан шығару», «тілашар» сияқты төл дәстүрімізбен бірге Қазақстандағы өзге ұлт өкілдері атап өтетін пасха мен масленица мерекелері қоса берілген. Бұл тапсырмада авторлар қазақтың ұлттық салт-дәстүрі ғана емес, жалпы Қазақстанда кеңінен тойланатын мейрамдар туралы ақпарат ұсынуды көздеген. Мұндағы «kazakh» сын есімі «қазақстандық», «Қазақстан мемлекетіне тән» деген мағына береді. Ал әлеуметтік желілерде пасха мен масленица қазақтың дәстүріне айналыпты деген ақпарат тарады», деп жауап берді Е.Нұрланов.
Жарайды, қазақстандықтарға ортақ мереке мен кейіпкерлердің сүйген асы ретінде берілген тапсырманы «ақтап алуға» болар. Ал еліміздің Мемлекеттік рәмізі – тудың төмен қойылғанын қалай түсінеміз?
«Аталған оқулықтың «Біздің әлем», яғни «Our world» деген айдары бар. Мұның негізгі мақсаты – ағылшын тілінде сөйлейтін мемлекеттердің әйгілі жерлерін, салтын немесе нышандарын көрсетіп, соңында осының бәрін өз елінікімен салыстыру арқылы қорытындылау. Міне, осы тапсырма коллаж түрінде беріледі. Әдістемелік тұрғыда әуелі салыстыратын елдің көрнекті орны, салты, болмаса ту секілді нышаны бірінші тұрғаны дұрыс, соңынан өз елімен салыстыру оқушыға да ыңғайлы. Соған байланысты қойылған. Ал оны ассоциативтік түсінікпен қабылдады. Негізі осы сын дегенді нағыз мамандар, сол саланың қазанында қайнап жүргендер айтса дұрыс еді. «Шымшық сойса да қасапшы сойсын» деген. Осыған қарамастан біз бұл жөнінде оқулықты әзірлеуші тараппен сөйлестік, әдістемелік жағынан тиімділігін сақтай отырып еліміздің туын ортасына қоюды қарастырып жатырмыз», дейді Білім мазмұнын сараптау орталығының директоры.
Иә, сынды да сол саланың маманы айтқаны жөн. Осы ретте біз білім беру саласының қазанында қайнап жүрген мұғалімді сөзге тарттық. Ол депутаттың айтқанынан бөлек, Е.Нұрлановтың айтуынша, тексерістен өткен, аудармасын институттың арнайы мамандары қадағалаған, министрлік мақұлдаған оқулықтан тағы бір қателікті байқағанын жеткізді. Елордадағы №86 мектеп-гимназиясының ағылшын тілі мұғалімі Айнұр Әлімжанқызы:
«Шындап келгенде жаңартылған бағдарламада оқулық – жай ғана құрал. Оқушылардың оқулықтағы бағдарламаны меңгеруі құралдан бұрын мұғалімге тікелей байланысты. Сабақты қызықтырып өткізу үшін стандартталған оқулықпен шектеліп қалудың қажеті жоқ. Қазіргі мұғалім үйретуші, қайталатушы емес, оқушыға жол сілтеуші, ізденуіне итермелеуші бола білуі қажет. Бұл үшін әлбетте баланың әлеміне түсуге тура келеді. Кәсіби, шебер, білікті педагог кез келген тақырыпты аша алады, балаға жеңіл жеткізіп, ұғынықты етіп түсіндіреді. Мәселен, өзгенің идеологиясын насихаттауға назар аудармай, оған акцент бермей, керісінше оның өзін дұрыс, оң, пайдалы, жақсы жағынан қолдана білсе, мұғалім де, оқушы да, сол оқулықты жазған авторлар да мақсатына жетеді. Әйтпесе идеологиялық тұрғыда тіпті дұрыс жазылған оқулықтағы тамаша тақырыптың өзі бұрмалап түсіндірілуі мүмкін. Оқушы мұғалімнің айтуымен ғана қабылдайды. Әсіресе идеология, ұлттық құндылықтар секілді жоспарда жоқ, көзге көрінбейтін дүниелерді санаға педагог қалай сіңірсе, өскелең ұрпақ солай қабылдайды. Маман ретінде аталған баспаның оқулықтарынан әдістемелік жағынан олқылықтарды байқамадым. Дегенмен айтпай кетуге болмайтын қателік те бар. Қай сыныпқа арналған оқулықта екені есіме түспей тұр, сөздікте аудармалардың орны ауысып кеткен. Оқушы соның кесірінен ағылшын тіліндегі бірнеше сөзді қазақша қате түсініп кетуі мүмкін. Сондықтан авторлар сөздікке мұқият болса екен», дейді.
Қалай десек те, оқулық – оқушының білім алатын, бағыт болатын, бет түзейтін айнасы. Демек оқулықтың деңгейі қандай болса, оқушы сондай. Сол себепті әсіресе мектеп оқулықтарының олқылықсыз болғаны маңызды. Мемлекет басшысы Қ.Тоқаевтың тапсырмасы орындалып, оқулықты әзірлеушілерге жауапкершілік заңмен жүктелсе, бұған да жетерміз. Оған дейін қателіктерді ашып айту ләзім, бұл сабақ алу үшін керек. «Ауруын жасырған өледі», ал жылдар бойы арыла алмай келе жатқан аурудан айығу үшін әуелі диагнозды дұрыс қоя білу қажет. Диагнозды дұрыс қою үшін белгілерді, яғни кітап мәселесінде қателіктерді жасырмаған жөн.
Иә, осы материалымызда бір ғана оқулықтың мәселесін сөз еттік. Әлі орта білім бағдарламасындағы қаншама оқулық бар... Ал жоғарыдағы жайдың сыны қайсы, шыны қайсы екенін саралауды оқырманның өзіне қалдырдық.
