Қара жол бойындағы қасіретті жағдайлар азаймай тұр. Құзырлы органдар тіпті өткен жылмен салыстырғанда биыл жол апатынан қаза болғандардың саны 18 пайызға артып кетті деп дабыл қағу үстінде.
Күні кеше Ақтөбе өңірінен тағы бір қайғылы хабар жетті. Аймақты басып өтетін Самара-Шымкент тас жолының бойында ірі жол-көлік оқиғасы болып, апат салдарынан бір отбасының төрт бірдей мүшесі көз жұмған. Ақтөбе қаласынан Nissan X-Trail көлігімен жолға шыққан отбасы Ырғыз ауданының Қалыбай ауылы маңында қарсы бағытта келе жатқан жүк көлігімен соқтығысқан. Соққының қатты болғаны соншалық – жеңіл автокөліктің 39 жастағы жүргізушісі мен оның әйелі және олардың
11 жастағы ұлдары сол жерде тіл тартпай кеткен. Ал көлік ішінде болған 5 жасар ұл мен 10 жастағы қыз дереу аудандық ауруханаға жеткізілгенімен, дәрігерлер кішкентай бүлдіршіннің өміріне араша түсе алмаған. Осылайша, бір отбасының оты қас-қағым сәтте өшіп, жансақтау бөлімінде 10 жастағы қыздың ғана шырағы әлсіз жанып тұр... Бір адамның қателігі бүкіл бір шаңырақты қара жамылдырды. Асығыстықтың ақыры орны толмас қасіретпен аяқталды. Ең өкініштісі – осындай жол-көлік апаты салдарынан бір емес, бірнеше адамның қаза болып, зардап шеккені туралы суыт хабарды күн сайын еститін болдық.
Естіген елді күйзелтіп, жақындарын күйретіп кеткен осы жол апатынан кейін Самара-Шымкент тас жолының сапасы туралы тағы да айтыла бастады. Себебі бүкіл бір отбасын жалмап кеткен бұл қайғылы оқиға – дәл осы күре жолда тіркеліп отырған алғашқы апат емес. Облыс тұрғындарының бірі: «Ақтөбе аймағында жол жүру қауіпті», десе, енді бірі: «Ырғыз маңындағы жол – ең сапасызы! Қаншама адам осы жолдың кесірінен ажал құшты?!» деп күйінеді. Тағы бірі: «Күре жол өте тар. Төрт жолақ етіп салғанда мұндай қаралы хабарлар болмас еді», деген өкінішін жеткізді.
Аймақ тұрғындарының ашына айтып отырған мәселелері өзекті. Күре жолда ай сайын кем дегенде 2-3 жол апаты болып тұрады. Әр апаттың артында бір адамның ғана емес, бүкіл бір отбасының, тұтас бір әулеттің тағдыры мен қайғы-қасіреті тұрғаны да хақ. Тар жолдың кесірінен адам өліп, талай жолаушының аурухана төсегіне таңылғаны да мәлім. Дәл осы республикалық маңызы бар жолда көлік иелерінің жол ережесін бұзып, жылдамдықты арттыратыны да рас. Межелі жеріне бірінші болып жетуі үшін күніне бірнеше рейс жасап, күнделікті нәпақасын тауып жүрген таксистердің онсыз да тар жолда киіп-жарып, асығатындары да белгілі. Алайда осының барлығына бір тоқтау қою керек. Себебі бізде заң бар. Ал заң баршаға ортақ.
Еліміздегі жол қауіпсіздігі мәселесінің ушығып кеткенін мына деректерден-ақ аңғаруға болады. ІІМ мәліметінше, жыл басталғалы бері республика жолдарында 7180 жол-көлік оқиғасы тіркелген. Апат салдарынан 1017 адам көз жұмса, 9500-ден астам жолаушы жарақат алған. Жүргізушілердің жүгенсіздігі – жол қауіпсіздігіне ең көп кесірін тигізетін қателік, міне, осы. Мұны ішкі істер органдарының мамандары да жоққа шығармайды.
Ішкі істер министрі Ерлан Тұрғымбаев өткен жылдың қазан айында Атырау-Ақтөбе бағытындағы тас жолда екі көлік соқтығып, салдарынан 9 адам көз жұмған кезде де жылдамдықты арттыратын жүргізушілер мәселесін қоғам талқысына салған еді. Жол-көлік оқиғаларының 96 пайызы жүргізушілердің кесірінен болатынын ашық мәлімдеген министр сол кезде де жүгенсіз кеткен көлік иелерінің көбінесе патрульдік кезекшіліктер мен бейнебақылау камералары жоқ автожолдар мен тас жолдарда өрескел ереже бұзатындарын сынға алған болатын.
«Жүргізушілердің дені жылдамдықты шамадан тыс арттырып, тыйым салынған және қауіпті аймақтарда алдында келе жатқан көлікті басып озуға тырысады. Ал мұндай желігудің соңы көбіне қайғылы апатқа, орны толмас өкінішке ұрындырып жатады», деген Е.Тұрғымбаев ІІМ статистикалық мәліметтеріне сәйкес тәжірибесіз жүргізушілердің, яғни көлік жүргізу өтілі 1 жылдан төмен көлік иелерінің үлесіне жол-көлік оқиғаларының тек 1,8 пайызы тиесілі екенін де мәлімдеген-ді. Оның айтуынша, жол апаттарының басым бөлігі «тәжірибелі» жүргізушілердің тарапынан орын алады.
«Өздеріне тым сенімді тәжірибелі жүргізушілер қауіпті тәуекелге саналы түрде барып, өздерінің ғана емес, өзгелердің өміріне де үлкен қатер төндіреді», деген еді министр мәселенің тағы бір себебіне тоқталып.
ІІМ Әкімшілік полиция комитеті төрағасының орынбасары Серік Түсіпов те жүргізушілердің көлік жүргізу мәдениетінің төмендігі жол қауіпсіздігінің «айқындаушы факторы» болып отырғанын айтады. Мәселен, кейінгі 7 айдың ішінде жол сақшылары еліміз бойынша жол қозғалысы ережелерін бұзудың 3,8 млн дерегін тіркесе, оның 68 пайызы, яғни 1,4 миллионнан астам хаттама жылдамдықты шектен тыс арттыруға қатысты толтырылған. Бұл дегеніңіз – Қазақстанда «темір тұлпар» тізгінін ұстаған екі жүргізушінің бірі жоғары жылдамдықпен жүйткиді деген сөз.
С.Түсіповтің айтуынша, әрбір бесінші жол-көлік апаты жылдамдықты арттыру салдарынан болады.
«Әсіресе елді мекендерде, қала ішінде, ауыл көшелерінде жылдамдықты арттыру өте қауіпті екенін жүргізушілер ескере бермейді. Заң талаптары қатаңдатылып, айыппұл көлемі артса да, желік қуған көлік иелерінің жауапсыздығына бұл шектеулер тыйым болмай тұр. Нақты деректерге сүйенер болсақ, елімізде 2021 жылдың басынан бері елді мекендерде жылдамдықты арттыруға қатысты 1200-ден астам жол апаты тіркелді. Асыққан жүргізушілердің кесірінен 136 адам оқиға орнында көз жұмса, 1628 жолаушы ауыр жағдайда ауруханаға жеткізілді», дейді ІІМ өкілі.
Елімізде биыл жол апатының 15 пайызға артып кеткеніне алаңдаушылығын білдірген комитет қызметкері қазіргі уақытта жолдардағы өлім-жітімнің жол-көлік апатының негізгі үш түрінің динамикасына байланысты екенін түсіндіріп өтті.
«Ең көп тіркелетін жол апаты – жаяу жүргіншілерді қағып кету. Осындай оқиғалардың салдарынан жыл басынан бері 273 жолаушы қайтыс болды.
Екіншісі – көліктің аударылуы, қаза болғандар саны 170-тен асады.
Үшіншісі – жолдың қарсы бетіне шығып кетіп, соқтығысу. Қаза тапқандар – 141 адам.
Жол-көлік апатының осы үш жағдайында қаза болғандардың жалпы саны еліміздегі жол оқиғаларынан көз жұмғандардың жартысынан көбін – 58 пайызын құрайды. Жоғарыда айтылған қаралы сандарға ортақ бір себеп бар. Ол – жылдамдықты шамадан тыс арттыру. Себебі сағатына 40 шақырым жылдамдықпен келе жатқан жүргізуші кез келген жағдайда, тіпті қарсы алдынан жаяу жолаушы жүгіріп шықса да, тежегішті басып үлгереді. Адамды қаққан күннің өзінде соққы өлімге алып келетіндей ауыр болмайды. Ал 80, 100, 120-мен келе жатқан автокөлік жаяу жүргінші үшін де, жүргізушінің өзі үшін де, қарсы бетте келе жатқан көлік иесі үшін де өте қауіпті. Мұндай жылдамдықтағы соққының салдары да, тартқызар зардабы да көп», дейді ол.
Қазақстандағы жол қауіпсіздігі статистикасына қандай факторлар жиі әсер етеді? Осы сұраққа жауап іздеген Freedom Finance Insurance сақтандыру компаниясы елдегі жол-көлік оқиғаларына ең көп түрткі болған 5 себептің рейтингісін жасап шығарған. Оның негізгі параметрлеріне – жүргізушінің мас күйде көлікке отыруы, ауа райының қолайсыздығы, жолдың сапасы, автокөліктің жағдайы енсе, ең басты фактор ретінде – жылдамдықты асыру көрсетілген. Ал арнайы сараптама жасаған ішкі істер органдарының мамандары жол апатына себеп болатын басты үш факторды атап көрсетеді. Олар – жылдамдықты асыру, бағдаршамның қызыл түсіне өту және қарсы бағытқа шығып кету. Сондықтан жол тәртібіне жауаптылар жүргізушілерден қандай жағдай болсын жол ережесін қатаң сақтауды талап етеді.
Ranking.kz сарапшыларының мәліметінше, елімізде болған 10 жол апатының үшеуі Алматы қаласында тіркеледі екен. Жыл басынан бері бұл мегаполисте 2 мыңнан астам жол-көлік апаты болған. Сонымен қатар жол-көлік оқиғаларының саны бойынша қаралы тізімнің басында Алматы (1,3 мың) мен Жамбыл (576) облыстары тұр. Биыл жол үстінде қаза болған мыңнан астам жолаушының 733-і ер адам болса, 280-ні әйел, 90-ға жуығы – кәмелетке толмаған бала.
ТҮЙІН. Адамның айдың-күннің аманында жарық дүниеден мезгілсіз өтіп кеткенінен артық қасірет жоқ. Төтелеп келген ажал ата-анасы болашағынан үміт күткен жасты, әсіресе буыны қатып үлгермеген баланы жұлып әкетсе, тіпті жаның жұтап, сең соққандай есеңгіреп қаласың.
«Асыққан – шайтанның ісі» деген сөз бар. Жаны бар сөз. Қарапайым ғана қағида. Жол ережесін сақтау – әрбір адамның өз өміріне деген жауапкершілігі әрі бірден-бір кепілдігі. Жолды жөндеуге болады, жол қауіпсіздігін қамтамасыз ететін заңнаманы жетілдіру де уақыттың еншісіндегі іс. Алайда «темір тұлпар» тізгіндегендердің тәртібі түзелмей, жылдамдықпен ойнаған жүргізушілердің желігі басылмай, әр жүргінші өз жауапкершілігін жете түсінбей жағдайдың оңға басуы қиын. Мәселе –
заңның қатайтылуында емес, қоғамдық сананың һәм жүргізуші мен жүргінші мәдениетінің әлі де төмендігінде екендігі көзге ұрып, «Енді не істесек?» деген сауал алқымнан алып тұр...
