Елдің болашағы біздің біліміміздің деңгейіне, біліміміздің бүгінгі заман талабына сәйкестілігіне байланысты. Осы тұрғыдан алғанда әр Жолдауда біз білім мәселесіне көңіл бөлеміз. Бүгін әлемде жоғары білімнің моделі жоқ. Америкалық модель, Еуропалық модель бар. Еуропалық дегеннің өзінде біз соңғы уақытта Болон процесі туралы көп айттық. Болон процесінің өзі Италияда – бір форматта, Францияда – екінші форматта, Ұлыбританияда – үшінші форматта, Ресейде – мүлдем басқа форматта. Ал енді осылай әртүрлі білім модельдерін көре отырып, Қазақстан білім саласындағы әлі де болса өз жолын, өз мүмкіндігін таба алмай жүр. Себебі еліктеу көп. Және жаңа министр келген сайын білім саласына жаңа бір модель, жаңа бір үлгіні алып келеді. Содан білім саласы ақсап тұр. Белгілі бір ұстаным, белгілі бір саясат болмағаннан кейін білімнің өзінде де, жоғары оқу орындарында да түрліше алаңдаушылық болады.
Сонымен бірге ең бір үлкен мәселе – білімді қаржыландыру. Әрине, елімізде дәулетті, ақшалы отбасылар бар. Олар өздерінің балаларын ақылы оқуға жіберуге мүмкіндігі жеткілікті. Бірақ бүгінгі оқып жатқан студенттердің негізі, басым көпшілігі ата-аналардың есебінен оқып жатыр. Сондықтан әлі де болса білімді қаржыландыру, гранттарды әлі де болса көбейту кезек күттірмеу керек. Бұл – бір. Екіншіден, сол грантта оқитын студенттердің мүддесі өз алдына, Үкіметтің мүддесі өз алдына. Себебі Үкіметке техникалық, басқа да мамандар керек болса, ал жастар сол мамандыққа бармайды. Еңбектері бағаланбайды. Қазір бірқатар білімді мамандар елімізден кетіп жатыр. Кеңес өкіметі кезінде білімді адамдарды пайдаланды, оларға жұмыс тауып берді, ғылымға қызықтырды, қолдады. Сол мамандар елдің экономикасын көтерді. Сондықтан осы білім саласындағы адамдардың бір жағынан білім сапасын көтеріп, екінші жағынан әлеуметтік жағына қолдау көрсету үлкен мәселе деп ойлаймын. Осы жөнінде, әрине, Президент әлі де дәлдеп айтқан жоқ. Бірақ түсінікті.
Білім саласы әлі де болса тоқыраудан шыға алмай жүр. Қазір жоғары білім жаппай білім болып кетті. Бір кездері бастауыш білім жаппай болды, сегіз жылдық білім алу жаппай болды, орта білім алу жаппай болды. Бүгін жоғары білім алу жаппай сипат алуда. Барлығы дерлік жоғары білімге ұмтылады. Осыдан барып білімнің сапасы төмендейді.
Қазір мен университетте дәріс оқимын. Байқайтыным, көптеген студентте «білім алып жүрміз» дегендей ишарат қана бар, ал шын мәнінде терең білім алып жүрген жоқ. Ал ол шын мәнінде білім алып жүр ме?! Жай ғана мысал, студентке курс жұмысын мынадай тақырыпта жаз десең, екі сағаттан соң интернеттен алып келеді. Дипломдық жұмыс жаз десең, бір күнде ғаламтордан тауып келеді. Диссертация да сол. Сондықтан осы жүйені жетілдіру, оқушыны, студентті, магистрантты, докторантты іздендіру, жаңа ізденіске бағыттау – бұл да үлкен мәселе.
Тағы бір маңызды мәселе – университет қабырғасындағы докторанттар, кандидаттар, профессорлар бүгінгі заман талабына сай ұстаздар ма, әлде жай ғана сабақ берушілер ме?! Меніңше, бұл Жолдауда Президент үлкен бір мәселенің шетін көтерді. Және бұл – биыл емес, бүгін емес, ұдайы айтылып келе жатқан мәселе. Сондықтан жаңа заманға, жаңа талапқа сай болу үшін бірінші білім саласын жетілдіруді Мемлекет басшысы меңзеді. Жолдау барлығын түсіндіріп, айтып беретін емес, бұл ойландыратын, іздендіретін құжат.
Амангелді АЙТАЛЫ,
философия ғылымдарының докторы, профессор
