Қазіргі уақытта әлем әлеуметтік, технологиялық, экономикалық және саяси сипаттағы жаһандық трендтердің әсерінен тез өзгеруде, ал COVID-19 пандемиясы экономикалық өзгерістерді тездетті. Еңбек нарығы да болып жатқан өзгерістерге бейімделуде: жұмыстың, кәсіптің жаңа форматтары пайда болуда, еңбек ресурстарының дағдыларына қойылатын талаптар күшеюде. Бұл өзгерістердің маңыздылығы олардың өздерінде емес, еңбек нарығының барлық қатысушылары – жұмыс берушілер, азаматтар, Үкімет үшін салдарларында жатыр.
«Тиімді шаралар мен стратегияларды әзірлеу үшін қазіргі ұлттық сын-қатерлерді, жаһандық трендтерді және олардың экономикаға, еңбек нарығына және азаматтардың өздеріне қалай әсер ететінін түсінген маңызды. Сондықтан осы мәселелердің барлығын жан-жақты зерделеу қажет. Осы мақсатта біз Қазақстанның еңбек нарығы туралы алғашқы ұлттық баяндаманы дайындадық, онда оның қазіргі жай-күйі және қазіргі жағдайдағы даму перспективалары туралы өзекті ақпарат жинақталған», деді ЕРДО президенті Дәулет Арғындықов.
Баяндама алты тараудан тұрады, олардың әрқайсысы еңбек нарығына қатысты белгілі бір тақырыпқа арналған. Талдау нәтижелері бойынша ұлттық еңбек нарығына қандай да бір түрде әсер ететін жаһандық трендтер анықталды. Мысалы, Қазақстанда жұмыс орындарының жартысынан көбі (52%) автоматтандырудың жоғары немесе елеулі тәуекеліне ұшырайды, бұл ЭЫДҰ бойынша орташа көрсеткіштен (47%) біршама жоғары.
Бұл көптеген қазақстандықтардың қайта мамандануға немесе сұранысқа ие жаңа дағдыларды, бірінші кезекте, цифрлы, когнитивтік және әлеуметтік-мінез-құлық дағдыларын игеруге мәжбүр болатынын білдіреді. Сондықтан бүгінгі таңда адами капиталды дамытуды ерте балалық шақтан бастап белсенді қартаюға дейін өмір бойы оқыту тұрғысынан қарастырған жөн. Бұл үшін, ең алдымен, ресми, бейресми және қашықтықтан білім беру сипаттамаларын біріктіретін икемді және арзан оқыту нұсқалары қажет.
Бұдан басқа, жұмыс күшінің құрылымы өзгеруде, оның басым бөлігін Қазақстанда 2025 жылға қарай Цифрлы сауаттылық пен digital ортаға тартылудың жоғары деңгейімен ерекшеленетін миллениалдар мен
z буыны (63%) құрайтын болады. Есеп жаңа ұрпақ ретінде қарастырылады және олардың құндылықтары еңбек нарығын өз қажеттіліктеріне қарай өзгертеді.
Сонымен бірге, ұлттық есеп қандай да бір жолмен COVID-19 пандемиясының экономикаға және еңбек нарығына әсер ету салдарын бағалау төңірегінде құрылған. Екі онжылдықта алғаш рет ІЖӨ-нің өсу қарқыны теріс болды, ал жұмыссыздықтың жаппай өсуі орын алмады, ал ЕРДО сарапшылары бұл құбылысты толық түсіндірді.
Баяндаманың басты ерекшеліктерінің бірі – Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің ақпараттық жүйелерінен алынған деректерді талдау нәтижесінде алынған бірегей ақпаратқа қол жеткізу. Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2020 жылдарға арналған «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасын іске асырудың егжей-тегжейлі нәтижелері алғаш рет жарияланып отыр, оған 2,7 млн-ға жуық адам қатысты, тіркелген жұмыссыздың «портреті», тартылатын шетелдік жұмыс күші туралы ақпарат және тағы басқалар.
«Баяндаманы дайындау барысында біз тәуелсіз зерттеушілер ретінде сөз сөйледік. Біз тұжырымдарымыз бен гипотезаларымызды тек тексерілген ақпарат, ресми және ведомстволық статистика, халықаралық танылған жарияланымдар негізінде қалыптастырдық. Сондықтан біз еңбек нарығындағы барлық сын-қатерлерге назар аударып, тиімді шешімдерді бірлесіп табу үшін олар туралы ашық жазамыз. Мысалы, біздің талдауымыздың нәтижелері жергілікті еңбек нарығы білім беру біліктіліктерін тиісінше марапаттамайтынын көрсетті. Дәрігер мен автокөлік жүргізушісінің орташа табысындағы айырмашылық Қазақстанда 31% құрайды, ал Германияда – 172%, Бразилияда – 174%, АҚШ-та – 261%», деді баяндама авторларының бірі, ЕРДО басқарушы директоры Александра Молчановская.
Баяндама үшін ақпарат көздері – Ұлттық статистика бюросының материалдары, Ұлттық есептер, қызықты шетелдік кейстер, Дүниежүзілік банк, Халықаралық еңбек ұйымы, ЭЫДҰ, Big 3 және Big 4 компаниялары сияқты бірқатар халықаралық ұйымдардың жарияланымдары. Белгілі бір мәселе бойынша әртүрлі пікірлер мен көзқарастарды көрсету үшін түрлі салалардағы 20-дан астам халықаралық және ұлттық сарапшылардың пікірлері жинақталды.
«Біз ақпараттың көптігі дәуірінде өмір сүреміз, бірақ көбінесе осындай үлкен ақпарат ағынында дәлелденген көздерді табу, сондай-ақ бізді қызықтыратын барлық жарияланымдарды оқуға уақыт табу оңай болмай жатады. Сондықтан баяндамада әртүрлі көздерден ең өзекті және қызықты ақпаратты жинауға, ағымдағы жағдайды статистикалық көрсеткіштер негізінде ғана емес, сонымен қатар сараптамалық қорытындылар негізінде көрсетуге және бәрін түсінікті, қолжетімді түрде ұсынуға тырыстық. Себебі еңбек нарығын дамыту мәселелері мемлекет үшін ғана емес, әрбір адам үшін де маңызды», деп атап өтті А.Молчановская.
Еңбек нарығы туралы ұлттық баяндаманы өзекті тақырыптар бойынша жыл сайынғы негізде жариялау жоспарлануда. Ақпараттың ашықтығы – мемлекеттік саясат шараларын іске асыру процесіне азаматтардың кең ауқымын тартудың кепілі.
«Бұл баяндама еңбек нарығы туралы объективті ақпараттың ашық көзі және азаматтарға ағымдағы жағдайды, осындай маңызды тақырып бойынша трендтерді түсінуге, ал мемлекеттік органдар мен сараптамалық қоғамдастыққа жаңа шынайылық жағдайында еңбек нарығын дамыту бойынша тиімді стратегияны бірлесіп әзірлеуде материалдарды одан әрі талқылау үшін пайдалануға мүмкіндік береді деп үміттенеміз», деді ЕРДО басшысы Дәулет Арғындықов.
«Қазақстанның еңбек нарығы: жаңа шынайылық жағдайында даму» ұлттық баяндамасын ЕРДО сайтында оқуға болады.
