Тамызда аталған ел үкіметі бекіткен арнайы комитет Ұлттық әл-ауқат қорын 2050 жылға қарай парниктік газдардың шығарылымын нөлдік деңгейге түсіріп, Норвегияның халықаралық қоғамдастық алдындағы міндеттемесін орындауға жұмсауды ұсынды. Көп ұзамай, Еңбек партиясы атынан сынға түсіп жатқан Йонас Гар Сторе егер Норвегия премьер-министрлігіне сайланса, қор қаражатын парниктік газдарды жою мақсатында жұмсайтынын растаған-ды. Сторе осы айда өткен парламенттік сайлауда жеңіске жетті. Енді оның міндеті – уәдесін орындауға мүмкіндік беретін коалиция құру.
Норвегияның құны 1,4 триллион долларлық Мемлекеттік зейнетақы қоры – әлемдегі ең ірі әл-ауқат қоры. Бірақ ондағы қаражатты халықаралық міндеттемесін орындауға жұмсауға батпаған еді. Бұл тұрғыда Норвегия жалғыз емес.
Қолданыстағы халықаралық келісімдерге сәйкес, климат жөніндегі міндеттемелер әр елдің физикалық шекарасынан бөлінетін парниктік газдар көлемін бақылайды. Ал шетелдік активтерді иеленуі кезінде шығатын зиянды газдар есепке алынбайды. Осылайша, билік шығарылымды қысқарту мақсатында өз экономикасын мұқият бақылағанымен, әл-ауқат қорларын есепке алмауға бейім. Нәтижесінде, бір егеменді қор ғана – Германияның KENFO қоры БҰҰ бастамашы болған Net-Zero активтер меншік иелерінің альянсына қосылды. Бұл альянс 6,7 триллион долларға жуық активтерге иелік етеді. Оның ішінде 46 зейнетақы қоры мен сақтандыру компаниясы бар.
Норвегияның зейнетақы қорына әлемдегі листингілік компаниялардың 1,4 пайызы тиесілі екенін ескерсек, елдегі көңіл күйдің өзгеруі символдық тұрғыдан да, практикалық тұрғыдан да маңызды. Норвегияның жаңа үкіметі Халықаралық валюта қорының бұрынғы бас экономисі Оливье Бланчард пен алдағы COP 26 жиынында Net-Zero Alliance-ға тіркелуді сұраған басқа да сарапшылардың өтініштерін ескермек.
Бірақ Норвегия мұнымен тоқтап қалмақ емес. Жалпы, ұлттық қорлар еншісінде 10 триллион долларға жуық актив бар. Бұл Норвегиядағы Ұлттық әл-ауқат қорынан шамамен жеті есе көп. Әлемдегі ең ірі қоры бар ел болғандықтан, Норвегия COP 26 жиынында ұлттық қорларды парниктік газдарды шығару көлемін нөлдік деңгейге түсіру міндетін орындауға шақырып, дипломатиялық күш-жігердің басы-қасында жүруі керек.
Норвегия белсенді халықаралық дипломатиясының тарихымен мақтана алады. Оның халықаралық аренадағы жоғары қабілеті әлемдегі қарулы қақтығыстарды тоқтатуда араағайын болуда маңызды рөл атқарды. Сондай-ақ Ұлттық қорды басқаратын Norges Bank Investment Management әлемде алпауыт әрі беделді инвестор саналады. Мұның бәрі Норвегияның абыройын асырып, басқа ұлттық қорларды «нөлдік деңгейге» түсіруге шақыруға мүмкіндік береді.
Қуаныштысы, кейбір ұлттық қорлар климатқа қатысты ұстанымы өзгеріп келе жатқанын көрсетті. Норвегия тарапы Франция, Ирландия, Жаңа Зеландия, Сингапур және Біріккен Араб Әмірліктері секілді елдерден әлеуетті серіктестер іздей алады. Аталған мемлекеттердегі ұлттық қорлар «нөлдік деңгейге» қол жеткізуге инвестиция құя алады. Мұндай қадамға барғанда әлі климатқа қатысты міндеттемесін орындауға кіріспеген немесе қаражаты шектеулі ұлттық қорлар жаһандық келісімге үлес қоспақ.
Климаттың өзгеруі жөніндегі үкіметаралық панельдің соңғы баяндамасына сүйенсек, жаһандық жылыну апатының алдын алу қиынға түсіп барады. Себебі көптеген мемлекет өз аумағындағы шығарылымды қысқартуға қабілетсіз не оған ниеті жоқ.
Осындай қиын жағдайда, ірі шетелдік активтерге ие елдер климаттың өзгеруін өз шекараларында ғана емес, сондай-ақ өздеріне тиесілі және әсер ете алатын барлық активтері бар аймақта да жүргізудің жолдарын іздеуі керек. Ұлттық қор активтері ішкі жалпы өнім көлемінен асып кететін Норвегия мен Парсы шығанағы елдері үшін климаттан түсетін үлкен пайда ұлттық қор портфелінде жатыр.
Ұлттық қорлары бар елдер климаттық тәуекел мен климатқа қатысты салаға инвестиция салу енді жеткіліксіз екенін мойындауы керек. Шындығында, қазір Ұлттық қордың көмегімен климаттық дағдарыстың алдын алуға талпынған елдер ғана оза шауып тұр.
Халықаралық бейбіт келіссөздердің жұлдызы – Норвегия жаһандық егеменді қорының қозғалысын басқару мүмкіндігін пайдалануы керек. Бұл оны халықаралық климаттық дипломатия мен көшбасшылықтың чемпионы ретінде көрсетеді. Теңіз түбінен көмірсутектерді сорып алып, оларды экспортқа шығару арқылы байлыққа қол жеткізген ел үшін бұл дұрыс қадам.
Кристиан ФИГЕРЕС,
Жаһандық оптимизмнің негізін қалаушы, The Future We Choose: The Stubborn Optimist’s Guide to the Climate Crisis бестселлер кітабының авторларының бірі. Ол 2010-2016 жылдары БҰҰ Климаттың өзгеруі туралы негіздік конвенциясының атқарушы хатшысы болды, климаттың өзгеруі туралы 190 ел мен Еуропалық одақ қабылдаған Париж келісімін қадағалады.
Хевард ХОЛЛАНД,
ЭЫДҰ Даму орталығының
аға экономисі,
Кнут Антон МОРК,
Норвегия Ғылым және технология университеті экономика ғылымдарының құрметті профессоры
Copyright: Project Syndicate, 2021.
www.project-syndicate.org
