Іс-шара шиеленіс нүктелерінде деректі кино түсіру тақырыбынан басталды. Аталған бөлімде әскери корреспондент, продюсер, режиссер Шахида Туляганова спикер болды.
«Деректі фильмдерге қатысты барлық нәрсе, әсіресе осындай жерлерге өзіңіздің не үшін бара жатқаныңызды білу өте маңызды. Қазір, менің ойымша, деректі фильм түсірушілерге ол жерде жұмыс істеу әлі ерте, өйткені ештеңе әлі анық емес. Бәрі бір мезетте өзгерді. Яғни, бұрын ақпарат министрлігі болды, елшіліктер жұмыс істеді, визалар берді, аккредитациялар берілді, бәрі дұрыс болды. Ал қазір кімге жүгіну керек екендігі белгісіз. Мәселе мынада, көптеген журналистер, халықаралық жобалар бойынша жергілікті телеарналарға жұмыс істеген әріптестеріміз қазір астыртын жұмыс істеуде немесе елден кетті. Яғни, жергілікті продюсерлер қалмады. Бұл - өте үлкен мәселе. Егер сіз біреуді тапсаңыз да және біреу сізбен жұмыс істесе де, сіз фильмді түсіріп болған соң кетіп қалсаңыз ол адам қамауға алынбайды немесе оны өлтірмейді деуге ешқандай кепілдік жоқ», деп айтты Шахида Туляганова.
Ол өңірлік қақтығыстар аумағында жұмыс істеу барысында түсірілім процесін ұйымдастыруға ерекше назар аудару керек деп санайды.
«Бару, бармауды шешпес бұрын, алдымен барлық тәуекелдерді ойластырып, жағдайды дұрыс тексеріп, дәл сіз жұмыс істейтін ауданда кім жауапты екенін анықтауыңыз керек. Және міндетті түрде эвакуация жоспары болуы керек, өйткені қалай дер кезінде және дұрыс қашу керектігін әрқашан білуіңіз керек. Әйтпесе, фильм түсірудің орнына, оқиға сіз туралы болуы мүмкін, ал бұл журналистерге, деректі фильм түсірушілер ретінде біздерге қажет емес», деп пікір білдірді режиссер.
Режиссер, жазушы және деректі фильмдер мен теледидар бағдарламаларының операторы Брент Хаффман да Ауғанстан аумағында жұмыс істеді, оның тарихы туралы 2014 жылы «Мес Айнакты құтқару» фильмі жарық көрді. Картина Ауғанстандағы 5000 жыл бойы сақталып келген ескерткішті сөзсіз бұзудан құтқаруға тырысып жатқан археолог туралы баяндайды. Кино көптеген халықаралық сыйлықтарға ие болды.
«Марапаттар сіз дамытып жатқан тақырып туралы хабарыңызды нығайтуға көмектеседі. Бұл фильмді Netflix те, Al Jazeera да қолдады, өйткені осы сыйлықтардың арқасында беделділік артты. Өкінішке қарай, біздің қоғам осылай жұмыс істейді. Ия, деректі фильмдерді түсіру арқылы пайда табуға болады. Мен негізінен әлеуметтік әділетсіздік, адам құқықтары туралы түсіремін. Фильмдерден тапқан табысым көбінесе өз жобаларыма, тақырыптарыма жаратылады. Ал «Мес Айнакты құтқару» фильмінен түскен пайданы батырларға археологиялық жабдықтар алуға, олардың қажеттіліктерін өтеуге бердім», деді америкалық режиссер.
Қазақстандық нарық туралы айта келе, деректі фильмдердің авторы Майя Бекбаева қазіргі уақытта саланың жай-күйіне көзқарасын білдірді.
«Егер проблемалар туралы айтатын болсақ, біріншіден, осы тақырыпта қызықты әрі түсінікті етіп хабар тарататын спикерлердің саны жеткіліксіз. Бұл тағы архивтердің бүгінгі күнге дейін жабықтығы, құжаттарға қол жеткізу қиындығы. Үшінші мәселе, әрине, қаржыландыру. Мәдени-танымдық контент музыкалық, ойын-сауық шоулармен және сериалдармен салыстырғанда рейтингті қамтамасыз ете алмайды және сәйкесінше мұндай контентке қаражат аз бөлінеді. Яғни, деректі фильм өндірісі өндірушілер үшін көркем фильмдерге қарағанда тартымды емес. Егер көркем кино Қазақстанда қазір нағыз бумды бастан кешіріп жатса, кім сапалы түсіреді, кім сапасыз түсіреді бұл басқа мәселе, ал деректі фильммен тек санаулы адам ғана айналысады, деп мәлімдеді Майя Бекбаева.
Бұл көзқарасты «Қырғызфильм» ұлттық киностудиясының директоры Ақжолта Бекболотов та қолдап, деректі фильмдер кинотеатрларда көрсетілмейтініне, сондықтан олар түсірушілерге қаржы әкелмейтініне назар аударды.
«Кино Мәдениет саласының бір бөлігі ретінде міндетті мемлекеттік қолдауды қажет етеді. Ол тек ішкі емес, елдің қажеттіліктеріне де негізделуі керек. Егер бізге халықаралық жетістіктер қажет болса, онда мемлекет қолдауы керек. Шын мәнінде, мемлекет өзіне қажет сапалы идеологиялық Тауарлар үшін ақы төлеуі керек. Мемлекеттік тапсырыс жүйесі – бұл өте дұрыс идея, ол дарынды адамдарды қолдауға тиіс. Қазір мемлекеттік тапсырыс белгілі бір нысанда қолданылады. Тек жағдайды біршама түзету керек. Мемлекеттен мемлекеттік идеологияны қалыптастыру талап етіледі», деді режиссер.
Ақпарат және қоғамдық даму министрінің кеңесшісі Рашид Сүлейменовтың пікірінше, «идеология» сөзін контент өндірушілер жиі теріс түсіндіреді. Елде цензура бар деген стереотиптік пікір қалыптастырады. Режиссер мемлекеттік тапсырыс бойынша шығарылатын өнімнің нысаны мен мазмұнына да жүгінді.
«Біздің деректі фильмдерде қалыптастырудан гөрі ақпараттандырады. Мен барлығы туралы айтпаймын, бірақ бұл жиі кездесіп жатады. Нәтижесінде, деректі фильмдер түрінде азды-көпті бейне тізбегіне арналған ұзыннан-ұзақ жазылған мәтіндерді көреміз. Мұны қаншалықты деректі фильм деп атауға болады - үлкен сұрақ. Біздің деректі фильмімізді көркем фильммен байланыстыратын нәрсе – ол қандай да бір ойдың болуы, белгілі бір авторлық месседж, тарихта шифрланған, драмалық нысаны бар хабарлама. Кілт сөз – шифрланған, яғни эмоцияларға, тәжірибеге, осы оқиғаның өзегіне негізделген», деді Рашид Сүлейменов.
Деректі кино режиссері Дмитрий Богомолов деректі кино саласының дамуы БАҚ дамуымен тығыз байланысты деп санайды. Бұл өзара іс-қимыл деректі киноның позициясы мен жанрын және отандық медианың контенттік бөлігін күшейтеді.
«Біз барлығымыз стресс пен қысым ақпараттық, ауқымды болып табылатын дәуірде өмір сүріп жатырмыз – біз интернетке кіріп, Netflix сериялдарын көреміз. Және бұл тіл, біздің мемлекеттік телеарналар қаласа да, қаламаса да меңгеруге және осы тұрғыда өмір сүруге тура келеді. Әрине, бұл өндіріске қаржылық жүктеменің артуына алып келеді. Телеарналар шығындануға мәжбүр болады. Бірақ, бұл жердегі маңызды фактор – деректі кино нарығы артып, сатуға мүмкіндік пайда болуда. Форматтарды сақтау маңызды. Мұны енжар емес етіп жасайық. Сөйлейтін бас, сәл кадрдан тыс дауыс, қандай да бір хроника – бұл деректі кино емес. Деректі фильм - бұл жоғары тұжырымдама, өзекті және қоғамның жан айқайына сәйкес келетін идея, оны шешу қажет, онда негізгі мәселені шеше алатын көптеген қырлары бар», деп Дмитрий Богомолов өз сөзін аяқтады.
