Қария рас айтады. Бұндай «құбыла» арман-аңсар шеттегі әр қазақтың басында бар. Редакцияны іздеп келген ақсақал әңгіме тиегін атажұртқа деген арман-аңсардан бастағаны тегін емес. Бала кезімізде Шыңжаң-Алтай өлкесіне аты шыққан әйгілі жырау Шәу айтты дейтін: «Әриайдай арбаның дөңгелегі, Елімнің кейін қалды бір бөлегі, Еліме кейін қалған барар едім, Орыстың қорқытады зеңбірегі» деп айтылатын бір шумақ жырды көп еститін едік. Қазір ойлап отырсам, осы төрт жол өлең – шетте жүрген бар қазақтың арман-аңсары екен.
– Мені атажұртқа ынтық еткен бала күнгі аңсар-арманым, – дейді қандас қария. – 1963 жылы Ұланбатыр қаласындағы Ауылшаруашылық институтын агроном мамандығы бойынша бітіріп, 1970 жылы Украинаның белді білім ордасы А.Цюрупа атындағы ауылшаруашылық университетінде білім жетілдірдім. Содан үзбей 30 жыл Бай-өлке аймағының ауылшаруашылық мекемелерінде агроном болып қызмет атқардым. Осы аралықта Байнор көкөніс сұрыптау мекемесінде әріптестеріммен бірге жергілікті өлкенің табиғи ерекшелігіне бейімделген алманың жаңа сортын өндіру ісіне ат салыстым. Сөйтіп, жүргенде 1991 жылы Қазақстан тәуелсіздігін жариялады. Кешікпей атамекенге көш басталды. Сары дала – Сарыарқаны бетке алған ұлы көштен қалмай кіндігімнен тараған 9 баламды жетектеп, арман болған, аңсарым ауған атажұртқа жеттім.
Ақсақал айтып отырған ұлы көштің ортасында біз де болған едік. Қазір ойлап отырсам, қилы заман, қиын кезеңге қарамай үдере тартқан моңғолиялық қазақтардың ісі ерлік екен. Басқасын айтпағанда, кең кеңселі қызметі мен лауазымды кәсібін тәрк етіп, несібесін айырып отырған жұмысын тастап, атажұртқа келіп, қара құрық ұстап отар қойдың соңынан салпақтау екінің бірінің қолынан келетін шаруа емес. Бұл тек атамекенге деген шынайы ықыластың, жоғарыда айтқан атадан келе жатқан арман-аңсардың нақты дәлелі.
– Атамекенге алғаш табаным 1993 жылдың жазында бұрынғы Жезқазған облысы Ақтоғай ауданы Тоқырауын бойына тиді, – дейді ақсақал. – Осы жерде табан аудармай жеті жыл қой бақтым. Шынымды айтсам, ешқашан қызмет сұрап қыңқылдамадым. Әйтпегенде, Украинада оқыды деген табақтай дипломым бар, оның бір кәдеге жарары хақ еді. Атам қазақ «қой жайғанның қоңы кетпейді» деді емес пе. Ең бастысы, аңсар болған, арман болған атажұртқа жеттім. Ұрпағымды ұлы далаға табыстырдым. Бұл – менің азаматтық парызым.
Ақсақал сексеннің бесіне шыққан жасына қарамай, тобылғы таяғын тықылдатып, елдің үні «Егеменді» іздеп келген. Жарықтық көрге кетпей тұрып, жұртыма аңсар сөзімді айтсам дейді. Бір қызығы, бұл ағамыз жан-жаққа жаңқаша шашылып кеткен ағайын-туысын қуалап бірнеше дүркін көшіпті.
– Қос ғасыр тоғысқан 2000 жылы туыс-туғандарымды жағалап, Қостанай облысының Қостанай ауданы Озерный деген ауылына көшіп бардым. Мұнда төрт жыл ауыл имамы қызметін атқардым, – дейді қария.
Қараңыз, өткен шағы агроном, кешегісі қаратаяқ қойшы, бүгінгісі имам. Бұл – тәуелсіздіктің елең-алаң ауыр жылдары шеттен көшіп келген әрбір қазақтың басынан өткен тағдыр. Басқасын айтпағанда, өз басым ешқашан журналист болам деп ойлаған емеспін. Бірақ аумалы-төкпелі тағдыр мені кешегі әскери маман артиллерист-офицерден қалам қуатын малданған тілші етіп шығарды. Сондықтан да өз басым қойшыдан имам болған қарияның тағдырын толық түсінемін.
– Қазір елордаға жақын ауылда кенже ұлымның қолында тұрып жатырмын, – дейді ақсақал. – Ежелден бері «Егемен Қазақстан» газетін үзбей оқып келемін. Бұл басылымды шетелде жүріп 30 жыл, мұнда келіп тағы 30 жыл, барлығы 60 жыл оқыдым. Келінім мектепте мұғалім, сол бала жаздырып береді. Атамыз қазақтың «не ексең, соны орасың» дегеніндей, нені оқысаң соның жанкүйері боласың. Менің алаңдайтыным, қазіргі жас буын газет оқымайды. Қарайтыны – әлем-жәлем, алды бар, арты жоқ, шолақ дүниелер.
«Терін сатпай, телміріп, көзін сатқан, Шошимын кейінгі жас балалардан» деп Абай дана айтқандай, жеті мүшелдің жүзін көрген қария ретінде мені алаңдататын дүние осы.
Расында, қазіргі бейпіл ақпарат, бейдауа хабар халықты ақ пен қараны ажырату қабілетінен айыруда. Көпті көрген көнекөз қария дәл айтып отыр. Сөз соңында, ақсақалға әзіл-шыны аралас «Шеттен келіп, еліңізге не бердіңіз?» деген сұрақ қойдық:
– Сенсеңіз, – дейді қария, – бұл елге алам деп келмедім, берем деп келдім.
– Сонда не бердіңіз?
– Азаттықтың арқасында атамекенде тамыр жайдым. Қазаққа қазақ қостым. Елге жетектеп әкелген тоғыз баламнан қазір 40 немере, 13 шөбере сүйіп отырмын. Бұл аз ба, көп пе, шырағым?!
– Керемет! Қарашаңыраққа бір тайпа ел қосқан екенсіз, сізге және ұрпағыңызға Алланың нұры жаусын!
