Қоғамдық комиссияның кезекті отырысына Сенат депутаты, комиссия төрағасы Мұрат Бақтиярұлы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Қаржаубай Сартқожа, Сенат және Мәжіліс депутаттары, белгілі қоғам қайраткерлері, мемлекеттік органдар және БАҚ өкілдері қатысты. Басқосу барысында «Қандастарға ҰБТ тапсыру механизмін оңтайландыру немесе ҰБТ-дан басқа да альтернативті жолдарды ұсыну», «Шетелдегі қазақ мәдени орталықтарын қолдау мәселелері: әлемдік озық үлгі және қазақстандық тәжірибе», «Азаматтық алған қандастардың шетелдегі еңбек өтілдерін есепке алу» тақырыптарында баяндамалар жасалып, оларды солтүстік өңірге орналастыру, Қазақстандағы репатрианттардың қос азаматтығы, зейнетақы төлеу секілді өзекті мәселелер көтерілді.
Қоғамдық комиссия отырысында Білім және ғылым министрлігіне қандастардың Қазақстандағы оқу орындарына түсуіне қатысты бірнеше нақты ұсыныс жасалды. «Отандастар қоры» КеАҚ-тың вице-президенті Мағауия Сарбасовтың мәлімдеуінше, бүгінде оларға Қазақстанның жоғары оқу орындары мен колледждеріне түсуге арнайы бөлінген мемлекеттік квота 2-ден 4 пайызға дейін ұлғайған. «Елімізде шетелден келген азаматтарымызға тегін білім алуға барлық жағдай жасалған. Болон процесі және академиялық ұтқырлық орталығының Стипендиялық бағдарламасы арқылы білім алу мүмкіндігі де бар. Алайда бұл бағдарламалардың қатысушылары негізінен Моңғолия, Қытай, Өзбекстан, Иран, Түрікменстан, Тәжікстан, Қырғызстан және Ресейден келген қандастар. Оның ішінде Моңғолия мен Өзбекстандағы отандастарымыз үшін қазақстандық бағдарламалар сұранысқа ие. Себебі тек осы елдерде ғана қазақ тілінде білім беретін мектептер жұмыс істейді», деген М.Сарбасов оқуға түсуге ниет білдірушілердің саны жыл сайын артып келе жатқанымен, керісінше нақты оқуға түскендер санының азайғанын жеткізді. Оның айтуынша, бұған ҰБТ емтихандарын тапсыру кезіндегі қиындықтар кедергі келтіруде. Осыған орай комиссия өкілі шетелде тұратын этностық қазақтарды Қазақстанның білім беру жобаларына тартудың әдіс-тәсілдерін қайта қарауды ұсынды. Пандемия кезінде ҰБТ тапсыруда туындаған бірқатар мәселеге жеке-жеке тоқталған баяндамашы ҚХР, Тәжікстан, РФ, Түрікменстан секілді қазақ диаспорасы көп шоғырланған елдерден үкіметаралық білім беру гранттары бойынша этностық қазақтарды көбірек тарту қажеттігін де алға тартты.
Жиында «Қандастарды ақпараттық қолдау орталығына» елімізге шетелдерден қоныс аударып, Қазақстан азаматтығын алған қандастарымыздың көптеп жүгінетіні де сөз болды. Олардың басым бөлігі шетел азаматтығынан шыға алмай жүргендіктерін айтып, көмек сұрайды екен. Солардың дені – Қытай мен Өзбекстаннан келген азаматтар. Бұл жайында: «Ата Заңымыздың 10-бабының 3-тармағына және «Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы» заңның 3-бабына сәйкес, елімізде қос азаматтыққа тыйым салынған. Шетел азаматы бір мезгілде Қазақстанның да азаматы бола алмайды», деген жиынға қатысушылар бұл мәселенің бұрыннан бері көтеріліп келе жатқанын да ескертті.
Тәуелсіздік жылдарында Қытайдан 360 мыңға жуық қандасымыздың қоныс аударғанын хабарлаған М.Сарбасов: «Олардың басым бөлігі Қазақстан азаматтығын қабылдаған. Бірақ кейбір қандастарымыз Қытай азаматтығынан шығу рәсімдерін орындамағандықтан, Қытайға кері қайтқан кезде түрлі қиындықтарға тап болуда және Қазақстан Конститутциясындағы талаптардың орындалмауына әкеп соқтыруда», деп мәселені ашығынан жеткізді.
Осыған орай жиында Сыртқы істер министрлігіне Қазақстандағы репатрианттардың қос азаматтық мәселесін шешу жолдарын қарастыру, шетелдегі қазақ мәдени орталықтарын қолдауды күшейту және Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігімен бірлесіп азаматтық алған қандастардың шетелдегі еңбек өтілдерін есепке алу, Ақпарат және қоғамдық даму министрлігіне Солтүстік Қазақстан облысында қандастарды орналастырудың ауқымды жұмыстарын жан-жақты және толық ақпараттандыру бойынша қолдауды күшейту жөнінде ұсыныстар берілді.
Қоғамдық комиссия отырысында сонымен қатар Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне қандастарды бейімдеу және ықпалдастыру орталықтары бойынша тұрып жатқан қандастардың тұру мерзімін ұзарту, шеттен келгендерді тұрақты тіркеу, азаматтық алған қандастардың азаматтық алмаған отбасы мүшелерімен бірге тұру мәселелері бойынша тиісті құқықтық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөніндегі ұсыныстар жолданды.
Комиссия отырысында шетелдегі қазақ ұлттық мәдени орталықтарын қаржылай қолдау мәселесі де қызу талқыланды. Мәселен, қазақтар қалың шоғырланған 6 шетелде – Ресейдің Омбы қаласында, Германияның Берлин, Түркияның Ыстанбұл шаһарында, Өзбекстан астанасы – Ташкентте, Украинаның Киев қаласында және Қырғыз Республикасының бас қаласы – Бішкекте Аbai Yui мәдени-іскерлік үйі ашылған. Алдағы уақытта тағы екі елде «Абай үйін» ашу жоспарланып отыр. Алайда отырысқа қатысушылар «Абай үйлері» ашылғанымен шеттегі этностық қазақтармен қарым-қатынастың қарыштап дами қоймағанын мойындап отыр. «Оның басты себебі – қайтадан қаражатқа келіп тіреледі», дейді Мағауия Қанапияұлы. «Аbai Yui мәдени-іскерлік үйлерінің жұмысын жандандыру үшін Сыртқы істер министрлігі тарапынан жасалатын нақты қолдау ретінде этностық қазақтар қалың шоғырланған елдердегі Қазақстан елшіліктері ғимараттарынан арнайы бөлмелер бөлініп, кеңселік керек-жарақтармен толыққанды қамтамасыз етілсе және оларды қаржыландырудың заңды тетіктері реттелсе, жоспарлы жұмыстар мен тың жобаларды жүйелі түрде жүзеге асыруға кеңінен жол ашылар еді», дейді ол.
Осыған орай жиын соңында қандастарды бейімдеу және ықпалдастыру орталықтарын барлық өңірлерде ашу мәселесін өзектендіру Үкімет жанындағы Шетелдегі отандастармен мәдени-гуманитарлық байланысты дамыту жөніндегі ведомствоаралық комиссия отырысының қарауына жіберіледі.
