Саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау жөніндегі Мемлекеттік комиссияның қызметін сүйемелдеу жөніндегі жобалық кеңсе Солтүстік Қазақстан облысының әкімдігімен бірлесіп, «1939-1945 жылдары фашистік Германия, Финляндия және басқа Еуропа елдерінде қамауға алынған қазақстандық әскери тұтқындарды, сондай-ақ «Түркістан легионында» уақытша болған қазақстандық әскери тұтқындар бойынша материалдар жинау жөнінде тәжірибе алмасу туралы» тақырыбындағы топтық семинар өткізді.

Саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау жөніндегі мемлекеттік комиссияның мүшесі, комиссия қызметін қолдау жөніндегі жобалық кеңсенің басшысы Сабыр Қасымовтың айтуынша, өткен ғасырда неміс фашистерінің тұтқынында ондаған мың қазақстандық көз жұмып, талай қияметті бастан өткерді. «Әрине, біз алдымызға қойған жоспарларға сай жұмыс істейміз, бірақ та осы жұмысты саясиландырмай, дау-дамайсыз нақты да жүйелі түрде жасауымыз керек. Бір қарағанда Екінші дүниежүзілік соғыстың тарихы мұқият зерттелгендей көрінеді. Бірақ көп нәрсе әлі де белгісіз. Мысалы, қайтыс болған Кеңес азаматтарының нақты саны әлі анықталған жоқ. Соғыстан кейін И.Сталин КСРО-ның 6 миллион азаматы қайтыс болды деді, Н.Хрущев бұл цифрды екі есеге – 12 миллионға дейін арттырды, ал Л.Брежнев соғыстан қаза тапқандар санын 20 миллионға дейін көтерді. Қайта құру кезеңінде орыс халқының көрнекті ұлы мен патриоты, сталинизмнің саяси репрессияларының құрбандарын жаппай ақтауға бастамашы болған Александр Яковлевтің талабымен КСРО Қорғаныс министрлігі соғыстан 28 миллион 600 мың адамның қаза тапқанын жариялады. Бұл бұрынғы Кеңес Одағы басшылығының большевиктік-сталиндік биліктің қателіктері мен қылмыстарын жасыру үшін соғыс кезіндегі адам құрбандары санын әдейі жасыруының, өз азаматтарына адамгершіліктен ада қатынастың айқын дәлелі, бұл өз Отанын қорғаған құрбандардың рухына құрметтің жоқтығын көрсетеді», деді Сабыр Қасымов семинардың ашылуында.
Оның айтуынша, Екінші дүниежүзілік соғыстың басынан бері соғыс тұтқындарына да дәл сондай қарым-қатынас болды. «Қарулы Күштердің жоғары және орта командалық құрамына қатысты жаппай саяси қуғын-сүргін салдарынан большевиктік-сталиндік билік елдің қорғаныс қабілетінің тиісті деңгейін қамтамасыз ете алмады. Бүгінде шетелдік сарапшылар ғана емес, Ресейдің прогрессивті және саясиланбаған ғалымдары мен зерттеушілері де мойындады, соғыстың алғашқы айларында, 1941-1942 жылдың қысында Кеңес әскерлері мен офицерлері негізінен КСРО саяси басшылығының кінәсінен фашистік Германияның тұтқынына түсті. Алғашқы 5 айдың ішінде фашистердің қолына 3 миллион 900 мың Кеңес әскері түскен. Біздің бұл тақырыпты көтерген себебіміз – барлық адам майдандағы мән-жайды, Кеңес сарбаздары мен офицерлерінің, оның ішінде қазақстандықтар да өз кінәсінен герман армиясына тұтқынға түспегенін білуге тиіс», деді С.Қасымов.
Жобалық кеңсенің басшысы Сабыр Қасымовтың айтуынша, екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғанда фашист тұтқынына түскен 47 мыңнан астам қазақ аман қалған. Оның 23 мыңы Қазақстанға қайтарылды, ал қалғандарының тағдыры белгісіз.
«Ресейде Саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау комиссиясының төрағасы Александр Яковлевтің бастамасымен Президент Б.Ельцин 1995 жылдың 24 қаңтарында фашистік лагерьлерге түскен әскери тұтқындар мен жер аударылған азаматтарды ақтау туралы жарлық шығарды. Әрине, бұл жарлық қазақстандық әскери тұтқындарға қолданылмады. Өкінішке қарай, Қазақстан тәуелсіздігін жариялағаннан кейін қуғын-сүргінге ұшырағандарды ақтау немесе әскери тұтқындардың істерін қайта қарау туралы бірде-бір акт қабылданбады. Біздің қазақстандықтар қандай жағдайлар мен себептер бойынша тұтқынға түскені зерттелмеді. Германияға қызмет етуге ант қабылдаудан бас тартқаны үшін, тұтқыннан қашқаны үшін атылған азаматтарымыздың саны мен аттары да анықталған жоқ. Осы уақытқа дейін қаза тапқан қазақстандықтардың нақты саны, фашистік лагерьлерде қаза тапқан отандастарымыздың саны, олардың қаншасы тірі қалып, қаншасы ақталып шыққаны белгісіз. Әрине, кейбір деректер бар, бірақ олар толық емес немесе әлі кұпиясыздандырылмаған», деді С.Қасымов.
С.Қасымов, сондай-ақ Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың саяси қуғын-сүргін құрбандарын, оның ішінде 1939-1945 жылдары фашистік Германияда, Финляндияда және басқа да Еуропа елдерінде тұтқында болған және Кеңес Одағында қайта қуғынға ұшыраған әскери тұтқындарды толық ақтау туралы тапсырма бергенін айта келіп: «Шын мәнінде соғыс тұтқындары, оның ішінде қазақстандықтар бірінші рет тұтқынға түскенде Гитлер режімінің ұлттық шовинистік фашистік саясатының құрбаны болды. Оларды жаппай атты, газ камераларында өртеді, ғылыми мақсатта
пайдаланды, аш ұстады, құл ретінде мәжбүрлеп ауыр жұмыстарға салды. Ал соғыс аяқталып, тірі қалған кеңестік тұтқындар отанына оралғаннан кейін екінші рет тоталитарлық сталиндік биліктің құрбаны болды. Кеңес Одағының сол кездегі басшылығы өз азаматтарын қуғын-сүргінге ұшыратпауға уәде беріп, соңынан оларды қайтадан жүйелі саяси қуғын-сүргінге әкеп соқты. Германияда неміс халқы өткен іске өкініп, әлі де кешірім сұрап келеді. Олар Гитлер режімінің нақты құрбандарына және олардың ұрпақтарына моральдық және материалдық өтемақылар төледі. Ал сталинизмге, өкінішке қарай, тиісті баға берілмеді», деді.
Ресми деректер бойынша, 1941-1945 жылдары 1 млн 200 мың қазақстандық соғысқа шақырылған. Оған қоса сол кездегі қызыл әскер қатарында 178 мың азаматымыз қызмет еткен.
«Сонда Қазақстаннан барлығы 1 миллион 378 мың сарбаз кеткен. Қазақстандағы жұмылдыру коэффициенті 22 пайызды құрады, бұл бұрынғы одақтас республикалар арасындағы ең жоғары көрсеткіштердің бірі болды. Өздеріңіз білетіндей, соғыстың алғашқы айларында Беларуссияны толығымен және бүкіл Украинаны фашистер басып алды. Біздің сарапшы ғалымдар ғылыми-аналитикалық әдістердің негізінде 255 мыңнан астам қазақстандық Германия басып алған аумақтарда тұтқында болғанын есептеп шығарған және бұл тұжырымға ресейлік және шетелдік сарапшылар да қосылды. Тұтқында болған 128 мыңнан астам қазақтың соғыс аяқталғанда 47 мыңнан астам ғана аман қалған. Оның ішінде 23 мың 143 әскери тұтқын соғыстан кейін Қазақстанға қайтарылды. Қалғандарының тағдыры белгісіз. Қолда бар мәліметтерге сәйкес олардың бір бөлігі америкалық және ағылшын билігінің көмегімен басқа елдерге жіберілген. Бір бөлігін Кеңес әскерлері Батыс одақтастарынан тұтқындарды алған кезде-ақ атып тастаған. Ал кейбіреулері КСРО-ға тасымалдау кезінде қайтыс болған немесе өз-өзіне қол жұмсаған», деді С.Қасымов.
Семинар тақырыбы бойынша Солтүстік Қазақстан облысы әкімінің орынбасары, Саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау жөніндегі облыстық комиссияның төрағасы Ғани Нығыметов өңірде атқарылып жатқан жұмыстар туралы ақпарат берді. Жиында сөз алған Батыс Қазақстан облысы өңірлік жұмыс тобының жетекшісі, өлкетанушы, облыстық Мәншүк Мәметова музей-үйінің меңгерушісі Ахмедияр Батырханов жергілікті архивтерде материалдар аз болатынын айтып, өңірлік топтарға Нұр-Сұлтан, Алматы сияқты үлкен қалалардағы архивтерде жұмыс істеу туралы ұсыныс білдірді. Оған қоса деректердің көбі жоғалғанын, қарындашпен жазылғанын ескеріп, ортақ цифрлы база жасақтау керек деген пікір айтты.
Семинар барысында қуғын-сүргін саясатын зерттеу тақырыбы бойынша жаңа мәліметтер айтылды, нәтижелі пікір алмасу өтті.
Бурабайдағы Үлкен Шабақты көлінде балық қырылып жатыр
Аймақтар • Бүгін, 15:08
Мерей Базарбаев Әлем чемпионатының күміс жүлдегері атанды
Күрес • Бүгін, 14:52
Қазақстандық жауынгердің сүйегі елге жеткізілді
Қоғам • Бүгін, 14:47
Мемлекет басшысы Ұлытау облысының әкімін қабылдады
Президент • Бүгін, 14:39
Түркістанда танысын жұмысқа орналастырмақ болған алаяқ ұсталды
Оқиға • Бүгін, 14:30
Алматыда 1560 интернет-алаяқтық фактісі тіркелді
Аймақтар • Бүгін, 14:22
«Анталия-Ташкент» рейсінің жолаушылары ұшақ бортында төбелесті
Оқиға • Бүгін, 14:12
Павлодар облысында ауыл тұрғынынан алкоголь тәркіленді
Оқиға • Бүгін, 14:01
Президент Армения премьер-министріне көңіл айту жеделхатын жолдады
Президент • Бүгін, 13:55
Қазақстандық зілтеміршілер Ислам ойындарында 10 медаль иеленді
Ауыр атлетика • Бүгін, 13:38
Головкин Канеломен жекпе-жек алдында мәлімдеме жасады
Бокс • Бүгін, 13:14
СҚО-да жеті айда 129 интернет-алаяқтық тіркелді
Қоғам • Бүгін, 12:53
Емханаларда көрсетілетін консультация-диагностика қызметтерінің саны артты
Медицина • Бүгін, 12:47
Жамбыл облысында героин сатқан тұрғын ұсталды
Оқиға • Бүгін, 12:33
Алдағы күндері ауа райы қандай болады
Ауа райы • Бүгін, 12:26
Елорда әкімі мердігерге ЖЭО-3 құрылысын аяқтауды тапсырды
Қоғам • Бүгін, 12:13
Қарағанды мешітінде ұрлық жасаған жас жігіт ұсталды
Қоғам • Бүгін, 12:05
Елордалық бес кикбоксер Ислам ойындарының финалына шықты
Елорда • Бүгін, 11:52
Қызылордада ірі есірткі алқабы жойылды
Аймақтар • Бүгін, 11:45
Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің жаңа төрағасы таныстырылды
Қазақстан • Бүгін, 11:34
Елордада кезекті бос жұмыс орындар жәрмеңкесі өтті
Елорда • Бүгін, 11:28
Магистратураға түсуге 17 мың талапкер өтініш берді
Білім • Бүгін, 11:18
Алматыда көпқабатты үйден әйел құлап кетті
Оқиға • Бүгін, 11:07
Дизельді заңсыз тасымалдаған қызылордалық сотталды
Аймақтар • Бүгін, 11:00
Қоғам • Бүгін, 10:53
Бірқатар өңірде Бала құқықтары жөніндегі уәкіл тағайындалды
Тағайындау • Бүгін, 10:40
Нұр-Сұлтан дәріханаларында есірткі сатылып келген
Елорда • Бүгін, 10:34
Коронавирус жұқтырған 37 науқастың жағдайы ауыр
Коронавирус • Бүгін, 10:27
Өскеменде жоғалып кеткен әйел табылмай жатыр
Оқиға • Бүгін, 10:15
Қытайда аптап ыстыққа байланысты қауіптің қызыл деңгейі жарияланды
Әлем • Бүгін, 10:02
Бүгін еліміздің басым бөлігінде күн ашық болады
Ауа райы • Бүгін, 09:52
Мемлекет басшысы Сингапурға ресми сапармен барады
Қазақстан • Бүгін, 09:47
Юлия Путинцева Цинциннати турнирінде жеңіліп қалды
Теннис • Бүгін, 09:35
17 тамызға арналған валюта бағамы
Қаржы • Бүгін, 09:23
Ерлан Ыдырысов қызметінен босатылды
Президент • Бүгін, 09:03
Елімізде тағы 1 104 адам коронавирус жұқтырды
Коронавирус • Бүгін, 09:00
Спорт • Бүгін, 08:40
Спорт • Бүгін, 08:38
Спорт • Бүгін, 08:35
Өнер • Бүгін, 08:33
Ұқсас жаңалықтар