Қауымдастық мәліметіне сүйенсек, энергетикалық ресурстар бағасының өсуі және жоғары экономикалық белсенділік (ІЖӨ-нің 3,4 пайызға өсуі) аясында шоғырландырылған бюджетке түскен салық түсімдері едәуір ұлғайған. Айта кетейік, шоғырландырылған бюджет – республикалық бюджетті, облыстардың, республикалық маңызы бар қала, астана бюджетін және Ұлттық қорға бағытталатын түсімдерді біріктіретін мемлекеттің ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қоры.
«2021 жылдың қаңтар-қыркүйегінде 9,0 трлн теңге салық жиналды. Бұл 2020 жылдың сәйкес кезеңінің көрсеткішінен 2,1 трлн-ға немесе 31 пайызға көп. Шоғырландырылған бюджеттің жиынтық табысы 10,6 трлн (+23 пайыз) теңгені құрайды. Салық түсімдерінің абсолютті түрде де, салыстырмалы түрде де ең көп өсуі республикалық бюджетте байқалады. Корпоративті табыс салығы, пайдалы қазбаларды өндіру салығы және қосымша құн салығы бойынша түсімдер артығымен орындалды. Осылайша, үш тоқсанда салық жинау бойынша жылдық жоспарды орындау 76 пайызды құрады. Жыл соңына дейін 12,0 трлн теңге салық жинау жоспарланған. Былтыр осындай кезде көрсеткіш 69 пайызға жетеқабыл болған еді», деп жазады қауымдастық.
Ал шоғырландырылған бюджет шығыны 10,4 пайыз немесе 1,3 трлн теңгеге өсіп, 14,2 трлн теңге болған. Шығын табыс бөлігінен 34 пайыз немесе 3,6 трлн теңгеге асып түскен. Көрсетілген шығындардың жартысынан астамы қарыздарды өтеу мен оларға қызмет көрсетуге қатысты екен. Бұл бағытқа жіберілген қаражат 2 трлн теңгеден асқан немесе бүкіл шығынның 14 пайызын құрап тұр. Салыстырар болсақ, былтыр шығынның бұл түрі 1,3 трлн теңге болып, барлық шығынның 10 пайызын ғана құраған еді.
«Бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін 3,9 трлн теңге тарту жылдық жоспары жағдайында 2,9 трлн теңгеге займ алынды. Бұл уақытта Ұлттық қордан республикалық бюджетке түскен трансферт көлемі 3,4 трлн теңге болды. 2020 жылы трансферт көлемі 4,8 трлн теңге болған еді», дейді қаржыгерлер.
Қауымдастықтың пайымдауынша, экономикалық белсенділіктің жедел қалпына келу жағдайында энергия ресурстарына деген бағаның рекордты қарқынмен өсуі салық түсімдерінің артуына себеп болады. Бұл бір жағынан, 2023 жылдан бастап бюджет заңнамасына контрциклдік фискалдық норманы жоспарлы енгізу қарсаңында бюджеттің кіріс бөлігінің Ұлттық қордан түсетін түсімдерге тәуелділігін сондай-ақ қарыз жүктемесін одан әрі күшейте түсу қажеттілігін азайтады. S&P болжауынша, мұнай бағасы барреліне орташа 75 доллар болған жағдайда келер жылға шоғырландырылған бюджет балансы профицитпен орындалуы мүмкін.
«Алайда табыстың күрт өсімі бюджет тәртібіне және мемлекеттің экономикадағы үлесін төмендету жоспарына (2026 жылға дейін 14 пайызға) кері әсер етіп, бюджет кірістерінің шикізат нарығындағы өзгерістерге жоғары сезімталдығын сақтап қалуы мүмкін. Табыс бөлігінен асып кетіп жатқан бюджет шығындарының займ тарту арқылы аз көлемде жабылып жатқанына қарамастан, қарыз жүктемесінің деңгейі мен қарызды өтеу және оған қызмет көрсету шығындары жедел өсіп жатыр. Мемлекеттік қарыз ІЖӨ-нің 29 пайызына дейін өскен (2022 жылдың басында 31 пайызға жетуі мүмкін), ал оған қызмет көрсетуге кеткен шығын 14 пайызға дейін көбейген. Осы орайда мемлекеттік қарыздың шекті аясы ІЖӨ-нің 50 пайызына дейін – екі мәрте көтерілді. Бюджет шығындарын басқару мен болжау және мемлекеттік қарыздың деңгейі макроэкономикалық тұрақтылық үшін аса маңызды. Соның ішінде инфляциялық процестер, экономикада ұзақ мерзімді пайыздық ставкаларды қалыптастыру үшін де ерекше маңызға ие», деп мәлімдеді қауымдастық.
Жыл ортасында есеп комитетінің басшысы Наталья Годунова да мемлекеттік қарыз ІЖӨ-нің 29,4 пайызына таяп қалды деп айтқан.
«Мемлекеттік қарыз көлемінің өсуі 27 пайызбен шектеп ұстау туралы жаңа бюджет саясатының бекітілген тұжырымдамасынан асып түсіп отыр. Мемлекеттік қарыз жыл сайын өсіп келеді. Есеп комитеті соңғы жылдары пайда болған тәуекелдер туралы айтып жүр. Қазір бұл 20,6 трлн теңге. 2014 жылға дейін мемлекеттік қарыздың қауіпсіз деңгейі ІЖӨ-нің 22 пайызын құраған еді. Бірақ өсіп кетті. Оның өсуіне не нәрсе негіз болғанын да көрмедік» деп сынға алды Н.Годунова.
Комитет төрағасы бұдан бөлек жергілікті атқарушы органдар қарызының да бес есе өсіп, жыл басында 1,1 трлн теңгеге жеткенін жария етті. «Әзірге бекітілген лимит аясында оның көлемі – 1,6 трлн теңге. Дегенмен келешекте үлкен тәуекелдер туындауы мүмкін» дейді ол.
Биылдыққа есеп комитетінің сынына жиі ұшыраған Қаржы министрлігі мемлекеттік қарыз қауіпсіз деңгейде, оған алаңдауға негіз жоқ дейді.
«Мемлекеттік қарыздың ІЖӨ-ге қатынасы Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Ұлттық даму жоспары және Еуразиялық экономикалық одақ туралы келісімге сәйкес лимиттен аспайды. Қазір тұжырымдама өзекті емес, экономиканы дамытудың өзге де параметрлері және макроэкономикалық жағдайларды есепке ала отырып жаңа құжат дайындалып жатыр. Бұл ретте барлық басқа қарыз индикаторлары сақталады және қауіпсіз деңгейде тұр. Тұжырымдамада көрсетілген ІЖӨ-ге қатысты 27 пайыз көрсеткіші дағдарысқа дейінгі кезеңде үкімет белгілеген индикативтік көрсеткіш болды» деген еді министр Ерұлан Жамаубаев Парламент отырысында.
