«Осыған байланысты 2019 жылдың басынан бастап ішкі істер органдарын жаңғыртудың жаңа толқыны басталды. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев жыл сайынғы Қазақстан халқына жолдауларында ішкі істер органдарының қазіргі заманғы, технологиялық, халықтың сеніміне ие жүйесін құру, «Полицияның сервистік моделіне» көшу туралы нақты міндеттер қойды. Биылғы жылдың соңында ішкі істер органдарын жаңғырту жөніндегі 2019-2021 жылдарға арналған жол картасын іске асыру аяқталады. Осылайша, өте күрделі әрі маңызды жүйені реформалаудың тағы бір кезеңі аяқталмақ», деді вице-спикер.
Cонымен қатар Б.Кесебаева жүргізілген реформаларға қарамастан, біраз жылдар бойы шешімін таппай келе жатқан проблемаларға назар аудару қажеттігіне тоқталды. Атап айтқанда, полиция қатарындағы сыбайлас жемқорлық. Бұл аса маңызды мәселе. Жол картасы жүзеге асырылып жатқан кейінгі 3 жылда ішкі істер органдарының қызметкерлеріне қатысты 649 сыбайлас жемқорлық қылмысы тіркелген. Бұл қылмыстардың басым көпшілігі пара алу және қызмет бабын асыра пайдалану. Екіншіден, қызметкерлердің, әсіресе жедел-тергеу бөлімшелері қызметкерлерінің біліктілігінің төмендігі. Тергеу органдарына шағымдар жыл санап артып келеді. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, кейінгі 6 жылда сотқа дейінгі іс жүргізу аясында 2197 азамат негізсіз ұсталған. Үшіншіден, учаскелік полиция инспекторларының халықпен өзара іс-қимылының жеткіліксіздігі болса, төртіншіден, полиция бөлімшелерінің материалдық-техникалық жарақтандырылуының жеткіліксіздігі.
Отырыста депутаттар алдында Ішкі істер министрі Ерлан Тұрғынбаев баяндама жасап, ішкі істер саласындағы реформалар туралы айтты.
Ведомство басшысының сөзіне қарағанда, елдегі қылмыстық ахуал тұрақты. Кісі өлтіру, денсаулыққа ауыр зиян келтіру, тонау, ұрлық, бұзақылық, зорлау фактілері азайған. Көшелерде және қоғамдық орындарда жасалатын қылмыстар азайған. Бұрын сотталғандар, кәмелетке толмағандар қылмысы да саябырсыған. Мас күйінде, сондай-ақ қару қолдану арқылы жасалатын қылмыстар төмендеді.
«Қылмыстың ашылуы жақсарды. Мұндай жағдай 3 жыл бойы сақталып отыр. Әлемдік пандемия полиция жұмысына өзгеріс енгізді. Індет кезінде полиция қызметкерлері дәрігерлермен бірге күндіз-түні, уақытпен санаспай жұмыс істеді. Күніне 12 мың қызметкер жұмысқа шықты. Карантин жарияланғанда 50 мың қызметкерге дейін жұмылдырылды. Олар қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етті. 445 блок-постты күзетті. Ауру тараған 700 аймақты қоршауға алды. Мейрамханалар мен ойын-сауық ошақтарының жұмысын бақылады. Тікелей міндеттен бөлек осындай жауапты жұмыстармен айналысты. Өкінішке қарай, пандемиядан 34 қызметкер қайтыс болды. 19 612 қызметкер аурудан жазылып шықты. Қазіргі таңда полиция қызметкерлерінің 98 пайызы вакцина салдырды», деді Е.Тұрғымбаев.
Министрдің айтуынша, интернет-алаяқтық 2 есе артты. Бұған цифрлы технологияның дамуы себеп. Киберқылмысқа қарсы нақты шаралар қолға алына бастаған. Бір қиындығы, мұндай қылмыстар көбіне шетелден жасалады. Сондықтан министрлік бастамасымен осы мәселе қазан айында өткен Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының Ішкі істер министрлері кеңесінің отырысында қаралды.
«Ішкі істер органдарын реформалау бойынша жүргізіліп жатқан жұмысты ерекше атап өткім келеді. 2019 жылы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен 3 жылға арналған Жол картасы қабылданды. Бұл бойынша нақты нәтиже бар. 106 артық басқару буыны және шамамен 1,5 мың басшылық лауазым жойылды. Штат саны 11 пайызға қысқартылды. Бұл 10 000 қызметкер. Нәтижесінде, полиция қызметкерлерінің саны бойынша 100 мың тұрғынға шаққандағы деңгей 372-ні құрайды», деді министр.
Сондай-ақ ведомстволық білім саласына реформа жүргізіліп, 12 оқу орнының 6-уы қысқарған. Бүгінде полиция қызметкерлерін 3 академия, Ақтөбе институты және Шымкент пен Павлодардағы оқу орталықтары даярлайды.
«Қызметкерлердің әлеуметтік-материалдық жағдайын көтеру бойынша шаралар қабылданып жатыр. Бүгінде полиция қызметкерлерінің жалақысы құқық қорғау органдары арасында өте төмен. Сондықтан Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, 2019 жылдан бастап кезең-кезеңмен жалақы көтеріліп келеді. 2023 жылға дейін 50-ден 90 пайызға дейін өсіру көзделген. Осылайша, сержанттың жалақысы 81 мыңнан 140 мың теңгеге дейін, лейтенанттың жалақысы 103 мыңнан 174 мың теңгеге дейін артады», деді Е.Тұрғымбаев.
Министрдің айтуынша, қызметкерлердің әлеуметтік кепілдіктері жақсара түскен. Енді олардың әскерилер сияқты баспана алуға мүмкіндігі бар. Тұрғын үй төлемдері банк арқылы жеке баспанасына жұмсалады. Осындай жеңілдікпен қызметкерлердің 72 пайызы қамтылған. Сонымен қатар қызметтік міндеттерін атқару кезінде қаза тапқан және жарақат алған қызметкерлердің отбасыларына тұрғын үй төлемдері сақталады.
«Барлық аймақта «Азаматтарға арналған қабылдау» бөлмелері ашылды. Онда халыққа консультативтік көмек көрсетіледі. Әлеуметтік желімен жұмыс күшейді. Фейсбукте барлық басшылардың жеке аккаунттары ашылды. Азаматтарды қабылдау тәртібі өзгерді. Енді барлық деңгейдегі басшылар азаматтарды апта сайын қабылдайды. Азаматтарға ыңғайлы болуы үшін бейнебайланыс арқылы қабылдау жүргізіледі.
Учаскелік инспекторлар КСК, ОСИ чаттарына қосылды. Тоқсан сайын «Жолдағы қабылдау» акциялары өткізіледі. Осы жылы 18 мың азаматқа кеңес берілді, 25 мың арыз қаралды. Азаматтар көбіне полиция жұмысын жақсарту, жол қозғалысы, тіркеу, құжаттарды алу мәселесіне қатысты өтініш білдірген. Аймақ басшылары мен учаскелік инспекторлар тұрғындар алдында тоқсан сайын есеп береді. Халыққа үздіксіз ақпарат беру үшін ведомстволық «Полиция.кз» сайты мен телестудия іске қосылды. Брифингтер апта сайын өткізіледі. Нәтижесінде, сыни ақпараттар соңғы 2 жылда 3 есе қысқарды», деді Е.Тұрғымбаев.
Ведомство басшысы сотталғандардың құқығын қорғау мәселесіне тоқталды. Оның айтуынша, бұл мәселе ерекше бақылауда. Заңсыз заттарды анықтауға бағытталған тексеру тәртібі өзгерген. Енді мұндай тексерулер адам құқықтарын қорғау ұйымдарының, прокурорлардың қатысуымен және бейнекамераға түсіру арқылы жүзеге асырылады.
«Туыстарымен қарым-қатынаста болуы үшін бейнебайланыстар ұйымдастырылып жатыр. Бұл тәжірибе карантин кезінде өте тиімді болды. Сотталғандар тікелей арыз беруі үшін 121 электронды терминал орнатылды. Нәтижесінде, мекеме басшылығына қатысты жолданатын арыз-шағымдар 74 пайызға қысқарды. Қоғамдық ұйымдармен, адам құқықтары жөніндегі уәкілмен тығыз қарым-қатынас орнатылды. Осы жылы шілде айында Халықаралық форум өткізілді. Халықаралық сарапшылар мен еліміздегі дипломатиялық миссия өкілдері жақсы баға берді», деді Е.Тұрғымбаев.
Министрдің сөзіне сүйенсек, сотталғандардың құқығын қорғауға байланысты заңға түзетулер енгізу жоспарланып отыр. Ауыр науқастарға жаза мерзімін кейінге қалдыру, қатты ауруына байланысты босату туралы сот шешімін тез орындау мәселесі көзделмек. Сондай-ақ сотталғандарды басқа мекемеге ауыстырғанда прокурорларға хабарлама жіберу, оларды емдеу орталықтарын Денсаулық сақтау министрлігіне беру және басқа өзгерістер қарастырылмақ.
«Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, Ішкі істер министрлігі «Тәуелсіздіктің 30 жылдығына байланысты рақымшылық жасау туралы» заң жобасын әзірледі. Оның мақсаты – онша ауыр емес және ауырлығы орташа қылмыс үшін жазадан босату, кейбір ауыр және аса ауыр қылмыстар үшін жазаның мерзімін қысқарту. Рақымшылық ардагерлерге, кәмелетке толмағандарға, жасы үлкендерге, 1-ші және 2-ші топтағы мүгедектерге, сондай-ақ қоғамға қауіп төндірмейтін адамдарға қолданылады. Заң жобасы мемлекеттік орган өкілдерімен, қоғам қайраткерлерімен және сарапшылармен бірге талқыланды. Елімізде 64 мекеме мен 16 тергеу изоляторында 34 мың адам бар. Оның ішінде 30 мың азаматқа сот үкімі шыққан. Қалған 4 мың адам тергеу мен қамауда. 93 пайызы ауыр және аса ауыр қылмыс жасағаны үшін қамауда отыр. 45 пайызы бірнеше рет сотталған», деді министр.
Сонымен қатар 32 мың адам пробациялық бақылауда тұр. Жоба бойынша 2 236 сотталушыға, 11 310 пробацияда тұрған адамға рақымшылық жасалады. Нәтижесінде, 1 мың адам қамаудан шығады. 3 818 адам пробациялық бақылаудан босатылады. 1 294 сотталушыға, 7 492 пробацияда тұрған адамға жаза мерзімі қысқартылады. Сотқа дейінгі тергеудегі 5 мың іс қысқарады. Қылмыстық кодекстің 78-бабына сәйкес, аса ауыр қылмыс жасаған адамдарға рақымшылық қарастырылмаған.
«Пробациялық бақылауды дамыту үшін электронды білезіктер енгізіліп жатыр. Бірінші кезекте 2022 жылғы 1 қаңтардан бастап педофилдерге қатысты қолданылады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы нақты іс-шаралар қабылданды. Жемқорлықты жою үшін азаматтармен тікелей байланыс азайды. Көлік жүргізу куәлігін беру және емтихан қабылдау функциялары «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясына берілді. Тіркеу-емтихан орталықтары жойылды. Полиция қызметкерлері көлік құралдарының криминалдық тарихын ғана тексереді. Қазақстанда 30 тәулікке дейін болатын шетел азаматтарын тіркеу тоқтатылды. Электронды визалар енгізілді. Тікелей халықаралық әуежайларға кіру визаларын беру ұйымдастырылды. Көші-қон саласындағы кейбір функциялар Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігіне берілді. Қала сыртындағы «Шеп» стационарлық бекеттер саны қысқарды. Олар тек шекаралас аудандарда қалды. Жол қозғалысын қадағалау арнайы бақылау жүйелері арқылы байланыссыз әдіспен жүзеге асырылады. Барлық патрульдік қызметкерлер бейнетіркегішпен жабдықталған. Полицияның қызметтік бөлмелерінде және пенитенциарлық мекемелерде жаппай бейнебақылау енгізіліп жатыр», деді Е.Тұрғымбаев.
Министрдің келтірген деректеріне сүйенсек, кейінгі 3 жылда сыбайлас жемқорлық қылмыстарының саны 43 пайызға қысқарған. Мұндай қылмыстардың 75 пайызы өзіндік қауіпсіздік бөліністерімен анықталды. 146 басшы жазаға тартылды. Оның 42-сі қызметтен босатылды, 7-еуі жұмыстан шығарылған.
Жиын барысында көтерілген мәселелер бойынша депутаттар бірқатар сұрақтар қойып, пікірлерін білдірді. Үкімет сағатында талқыланған мәселелер бойынша депутаттар тиісті ұсынымдар қабылдайды.
