Көңіл тапшылығы

Қазіргідей қолдан жасалған материалдық игіліктердің әр шаңыраққа дендей еніп, дүниені басып қалуы да қазақта бұрын-соңды болмаған құбылыс. Осы құбылыс етек алған сайын қазақ көңілінің тарыла және кірлей түскендігін көріп отырмыз. Бәлкім, мұның өзі халқымыздың материалдық игіліктерді игерудегі тәжірибесінің аздығынан туындаған келеңсіздік болар. Уақыт өте келе, материалдық құндылықтарды ертерек игерген өзге халықтардан үйрене келе біз де екі жағын тең ұстайтындай дәрежеге жетерміз.

Негізі көңіл адаммен бірге пайда болған дүние. Адамдардың бірін-бірі жақын тартуына, қауымдасып өмір сүруіне, ортада махаббаттың пайда болуына сезім мен кө­ңіл­дің әсері бірдей. Бұл екеуі адаммен бірге жаралған инстинктік қабілет. Міне, осы тұр­ғы­дан алғанда көңіл мен өмірді егіз деуге де келеді.

Бірақ та қазір бізде ғана емес, жалпы адамзат қоғамында табиғи дүниелерге қарағанда, адам қолымен жасалған материалдық құнды­лық­тардың алға шығып кетуі белең алуда. Онсыз қазіргі адамзат өмірін елестетудің өзі мүмкін емес. Өмірді өркениеттің билеп тұр­ғандығын көреміз. Әрі-беріден соң адам өмі­рінің өзі сол материалдық игіліктерге әбден мәжбүр болып қалғандығын да бай­қаймыз. Қазір қайда барсаң да жылтыраған материалдық игіліктер алдыңнан шығады. Қалалардағы сәнді ғимараттар, неше түрлі супермаркеттер, жиhаздар, жарқ-жұрқ еткен машиналар, киім-кешектер күйінде шығады.

Өкінішке қарай, осындай жағдайлар ық­палымен елімізде – материалдық әлем қор­шауындағы өмірде көңілі таза сақталған адамды кездестіру қиындап барады. Адамға тән шынайы көңіл, ізгі ниет, адамгершілік сезім, бұлардың бәрі материалдық өмірдің тасасында қалғандай.

Ал енді осы материалдық игіліктерге ие болған адам баласы бұрынғыға қарағанда ба­қытты бола түсті ме? Ол шынайы рахат­ты бастан кешу үстінде ме? Мұны айту қиын. Өйткені оған әркім әртүрлі жауап беруі мүмкін. Қазіргі қоғамда неше түрлі философиялық ағым бар. Бақыттың өзін олар әртүрлі қырынан қарастыруы мүмкін. Бірақ менің ойымша, қазіргі материалдық игіліктердің өзі егер тұмса табиғаттың өзіндей таза көңіл болмаса немесе оның өмірдегі орны азайса, адамды шынайы бақытқа жеткізе алмайтындай. Тіпті бақытсыз ете түсетіндей. Өйткені адам баласы, қашанда болсын, бірінші кезекте көңілімен бақытты ғой.

Осы ретте әлемге танымал саясаткер, АҚШ дипломаты Генри Киссинджер айтыпты де­ген мына сөз кімді де болсын ойландыратыны анық:

«Қазіргі заманның адамдарында бәрі де бар деп те және ештеңе де жоқ деп те айтуға болады. Себебі бізді ештеңе қуандырмайды, біз шынайы бақытты емеспіз. Ал кеңес адамы болса джинсы, туалет қағазы немесе ысталған шұжық секілді қарапайым заттардың өзіне шын көңілден мәз болатын. Сондықтан кеудесін кере тыныстап, толыққанды өмір сүре алды. Біз оларға жалтыраған аста-төк заттардың арғы жағында капитализмнің жыр­т­қыштық заңдары жасырып тұрған әлемнің есігін аша отырып, адамгершілік сипаттарының бұзылуына себепші болдық... Оларда махаббат бар еді, бізде тек секс. Оларда шынайы адами ризашылық болды, бізде тек ақша. Міне, осылай барлық жағынан жалғастыра беруге болады. Мені социализмге табынушы деп айту қиын, мен батыстық ойлау жүйесіндегі Батыс адамымын. Бірақ мен Кеңес Одағында homo soveticus деп атауға лайық жаңа адам пайда болып еді деп есептеймін. Бұл адам біздегілерден бір саты жоғары тұрып еді. Ең өкініштісі сол, біз адамзаттың осы бір тұмса қорығын талқандадық. Бұл, бәлкім, біздің ең үлкен қылмысымыз да шығар», депті Генри Киссинджер.

Иә, жер бетінде тұщы судың азайып, ауаның былғануы секілді адамның рухани жан-дүниесінде де өзгерістер жүріп жат­қандай. Су тапшылығы секілді көңіл тап­шылығы келе жатқандай. Тіпті бұл екеуі бір- бірімен тығыз байланысты да шығар?!